Οι έξυπνες κάμερες έρχονται για να βάλουν τάξη στους δρόμους. Θα βλέπουν τα πάντα, όπως ποιος περνάει με κόκκινο, ποιος τρέχει πάνω από το όριο ή ποιος κινείται σε λεωφορειολωρίδα. Οι αλγόριθμοι αναγνώρισης πινακίδων θα συνδέονται με τα πληροφοριακά συστήματα του κράτους και τα πρόστιμα θα βεβαιώνονται αυτόματα. Στα χαρτιά, μοιάζει με την τέλεια λύση. Στην πράξη, όμως, είναι μια τεχνολογία που θα περιορίσει την παραβατικότητα, αλλά δεν θα αλλάξει τον τρόπο που οδηγούμε.
Γιατί η κάμερα μπορεί να εντοπίσει μια παράβαση, αλλά δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί την αντικοινωνική συμπεριφορά. Και στην Ελλάδα, ο τρόπος που οδηγούμε δεν είναι μόνο άναρχος, αλλά χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από την έλλειψη σεβασμού προς τους άλλους μετέχοντες της κυκλοφορίας, εποχούμενους ή πεζούς.
Οι νέες κάμερες θα βλέπουν ό,τι μπορεί να αποτυπωθεί σε δεδομένα, αλλά δεν θα μπορέσουν να αντιληφθούν ποτέ τον οδηγό που πετάει το τσαλακωμένο πακέτο των τσιγάρων έξω από το παράθυρο, που διπλοπαρκάρει για «ένα λεπτό», που κλείνει ράμπα αναπήρων ή καβαλάει το πεζοδρόμιο. Δεν θα πιάσουν τον τύπο που στρίβει τελευταία στιγμή από τη δεξιά λωρίδα για να περάσει μπροστά απ’ όλους, ούτε εκείνον που κορνάρει στον πεζό που… τόλμησε να περάσει στο πράσινο. Δεν θα καταγράψουν τη λεκτική επιθετικότητα, το ειρωνικό βλέμμα, την αγένεια. Ολα αυτά δηλαδή που κάνουν την οδήγηση στις ελληνικές πόλεις όχι απλώς επικίνδυνη, αλλά και ψυχοφθόρα.
Η ρίζα του κακού
Στην Ελλάδα δεν μας αρέσει να υπακούμε σε κανόνες και βρίσκουμε γι’ αυτό όλες τις πιθανές δικαιολογίες. Η πιο διαδεδομένη έχει να κάνει με τη διάχυτη πεποίθηση ότι «όλοι το κάνουν». Με άλλα λόγια η ανομία αποτελεί τρόπο ζωής. Ο οδηγός που διπλοπαρκάρει δεν νιώθει παραβάτης, αλλά ρεαλιστής, κάποιος που προσαρμόζεται στις συνθήκες ώστε να επιβιώσει στη ζούγκλα της ασφάλτου. Το ίδιο ισχύει και για εκείνον που εισέρχεται στη λεωφορειολωρίδα για «λίγα μέτρα». Το θεωρεί δικαιολογημένο: «Αν είναι να περιμένω δεν θα περάσω ποτέ». Αυτή η καθημερινή μικροαυθαιρεσία, που θεωρούμε φυσιολογική, είναι η ρίζα της αντικοινωνικής οδήγησης.
Η τεχνολογία μπορεί να μετρήσει την ταχύτητα, αλλά όχι την αλαζονεία. Μπορεί να εντοπίσει το λάθος, όχι την έλλειψη σεβασμού. Στο τέλος της ημέρας οι έξυπνες κάμερες θα καταφέρουν να διορθώσουν τα συμπτώματα, χωρίς να αγγίξουν την αιτία
Αλήθεια, πόσο λίγο –έως και καθόλου– έχει αλλάξει η οδηγική μας συμπεριφορά από το 1979 όταν ο Χάρρυ Κλυν την ξεγύμνωνε στο δίσκο του «Δοξάστε με» με το δικό του ξεχωριστό χιούμορ: «Εγώ δεν φρενάρω ποτέ σε πεζό. Ας σταματήσουν οι άλλοι, οι δειλοί!».
Και εκεί η τεχνολογία σηκώνει τα χέρια ψηλά. Μπορεί να μετρήσει την ταχύτητα, αλλά όχι την αλαζονεία. Μπορεί να εντοπίσει το λάθος, όχι την έλλειψη σεβασμού. Στο τέλος της ημέρας οι έξυπνες κάμερες θα καταφέρουν να διορθώσουν τα συμπτώματα, χωρίς να αγγίξουν την αιτία. Ο φόβος του προστίμου θα αντικαταστήσει την εσωτερική αυτοπειθαρχία. Οι οδηγοί θα προσέχουν στα σημεία με κάμερες και μετά θα συνεχίζουν όπως πριν. Θα αλλάξει η συμπεριφορά, όχι η νοοτροπία. Γιατί ο φόβος, όσο αποτελεσματικός κι αν είναι, έχει κοντά ποδάρια.
Το ίδιο συνέβη και σε χώρες με πολύ πιο αυστηρά συστήματα παρακολούθησης. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, η παρουσία καμερών μείωσε θεαματικά τις υπερβάσεις ταχύτητας. Αλλά οι οδηγοί έμαθαν απλώς να φρενάρουν στα speed traps και να επιταχύνουν ξανά μετά. Στη Σιγκαπούρη, μια από τις πιο επιτηρούμενες πόλεις του κόσμου, η πειθαρχία στους δρόμους είναι υποδειγματική, αλλά όχι επειδή οι πολίτες είναι ευγενέστεροι. Είναι γιατί το σύστημα δεν αφήνει περιθώριο αυθαιρεσίας. Μόλις λείψει η επιτήρηση, επιστρέφει το ανθρώπινο ένστικτο της παράκαμψης.
Στην Ελλάδα, λοιπόν, η ανάγκη δεν είναι να… φρενάρουμε περισσότερο. Είναι πρωτίστως να αλλάξουμε νοοτροπία. Να δούμε τον δρόμο ως κοινό χώρο, όχι ως πεδίο επιβολής. Να καταλάβουμε ότι η οδήγηση δεν είναι αγώνας, αλλά συμβίωση. Οτι το αυτοκίνητο δεν είναι προέκταση του «εγώ», αλλά εργαλείο μετακίνησης.
Μοτοσικλετιστές πανταχού παρόντες
Ισως λοιπόν πιο ριζοσπαστικό μέτρο από την εγκατάσταση χιλίων καμερών να είναι η επιστράτευση μερικών μοτοσικλετιστών. Για παράδειγμα, δέκα ομάδες της Τροχαίας που θα κινούνται συνεχώς στους δρόμους της Αθήνας, χωρίς σταθερό πόστο και δίχως στόχους εισπραξιμότητας. Θα σταματούν οδηγούς όχι μόνο για τις τυπικές παραβάσεις του ΚΟΚ, όπως μας έχουν συνηθίσει τα γνωστά σε όλους μπλόκα της Τροχαίας, αλλά για συμπεριφορές που υπονομεύουν την καθημερινή ασφάλεια και ευγένεια. Για το διπλοπαρκάρισμα μπροστά σε στάση, για το πέταγμα σκουπιδιών, για το «καβάτζωμα» στην ουρά, για την επικίνδυνη αδιαφορία που δεν κοστίζει πάντα ζωές, αλλά κάνει το οδικό περιβάλλον εχθρικό. Με λίγα λόγια θα υπάρχει η αίσθηση της επιτήρησης, απέναντι σε κάθε ασύδοτη συμπεριφορά στον δρόμο.
Ο διάλογος, ίσως, τελικά μπορεί να αλλάξει περισσότερα από μια φωτογραφία βεβαιωμένης παράβασης
Η παρουσία αυτών των ομάδων δεν θα είχε μόνο αποτρεπτικό αποτέλεσμα, αλλά και παιδευτικό. Ο οδηγός που τον σταματάει ένας τροχονόμος και ακούει «δεν θα σας κόψω κλήση αυτή τη φορά, αλλά την επόμενη», θα το θυμάται περισσότερο από ένα αυτόματο e-mail προστίμου. Ο διάλογος, ίσως, τελικά μπορεί να αλλάξει περισσότερα από μια φωτογραφία βεβαιωμένης παράβασης.
Γιατί η πραγματική αλλαγή στην οδηγική συμπεριφορά δεν έρχεται από την αστυνόμευση, αλλά από την παιδεία. Εκεί σήμερα υπάρχει ένα έλλειμμα. Από τα σχολεία, όπου τα μαθήματα κυκλοφοριακής αγωγής πραγματοποιούνται τελείως αποσπασματικά, μέχρι τις εκστρατείες ενημέρωσης που θα μπορούσαν να παρουσιάζουν τον δρόμο ως ένα κοινό χώρο. Στην Ελλάδα έχουμε κάνει σημαντικά βήματα σε υποδομές, αλλά ελάχιστα σε οδηγική κουλτούρα. Μάθαμε να οδηγούμε καλύτερα αυτοκίνητα, όχι να οδηγούμε καλύτερα.
Η πρόοδος, λοιπόν, δεν θα έρθει από τις κάμερες, αλλά από εμάς. Από τη στιγμή που θα συνειδητοποιήσουμε ότι ο δρόμος δεν είναι πεδίο μάχης, αλλά πεδίο συμβίωσης. Οτι κάθε κόρνα, κάθε διπλοπαρκάρισμα, κάθε βιαστικό πέρασμα από τη δεξιά λωρίδα είναι μια μικρή ήττα της κοινής λογικής. Οι κάμερες θα συνεχίσουν να καταγράφουν τα λάθη μας, αλλά μόνο εμείς μπορούμε να τα διορθώσουμε. Κι αν υπάρχει μια ελπίδα να αλλάξει κάτι ουσιαστικά, αυτή δεν βρίσκεται στον φακό μιας κάμερας που μας σημαδεύει ανά πάσα στιγμή, αλλά στον ίδιο τον καθρέφτη μας.
