Η άμεση μεταφορά -όχι απλώς εκτός Ελλάδας, αλλά εκτός ευρωπαϊκού εδάφους- μεταναστών οι οποίοι δεν δικαιούνται άσυλο είναι το «όπλο» που ρίχνει στη μάχη η χώρα μας κατά της παράνομης μετανάστευσης. Η απόφαση της Ελλάδας να συμμετάσχει ενεργά στη δημιουργία και λειτουργία return hubs στην Αφρική, δηλαδή κέντρων εκτός ευρωπαϊκού εδάφους όπου θα μεταφέρονται άμεσα μετανάστες στους οποίους δεν δόθηκε άσυλο και οι οποίοι μέχρι σήμερα κατάφερναν στη συντριπτική τους πλειονότητα να παραμένουν στην Ευρώπη, εισάγει νέα δεδομένα.
Στην πρόσφατη συνάντηση με τον Γερμανό ομόλογό του, Αλεξάντερ Ντόμπριντ, την περασμένη Τρίτη στο Βερολίνο, ο Ελληνας υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Θάνος Πλεύρης, ήταν ξεκάθαρος: «Η Ελλάδα επιθυμεί να έχει ενεργό ρόλο στο εγχείρημα». Σύμφωνα με το ελληνικό υπουργείο, ο Θ. Πλεύρης εξέφρασε την πρόθεση της χώρας να συμμετάσχει ενεργά στη δημιουργία των return hubs, «εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου», ζητώντας παράλληλα ενημέρωση για τις πρωτοβουλίες της Γερμανίας όσον αφορά τις επιστροφές σε Αφγανιστάν και Συρία.
Τα return hubs αποτελούν κεντρικό σημείο συζήτησης στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού Κανονισμού Επιστροφών. Η λογική για τη λειτουργία τους είναι απλή αλλά πολιτικά εκρηκτική: πρόκειται για δομές όχι απλώς εκτός Ε.Ε., αλλά εκτός ευρωπαϊκού εδάφους – πιθανότατα σε χώρες της βόρειας ή της κεντρικής Αφρικής. Οι χώρες αυτές θα συμφωνήσουν για τη δημιουργία κέντρων στο έδαφός τους, λαμβάνοντας είτε χρηματικά είτε αντισταθμιστικά οφέλη. Στις δομές αυτές θα μεταφέρονται μετανάστες των οποίων το αίτημα ασύλου έχει μεν απορριφθεί, αλλά δεν μπορούν οι ίδιοι να επιστρέψουν στις χώρες προέλευσής τους, είτε γιατί δεν υπάρχει συνεργασία (όπως με το Αφγανιστάν) είτε γιατί οι χώρες τους δέχονται περιορισμένο αριθμό επαναπατρισθέντων (π.χ. Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Αίγυπτος). Τα return hubs δημιουργούνται για να αντιμετωπιστεί ένα από τα πιο στάσιμα ζητήματα της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, που είναι η αδυναμία επιστροφής μεταναστών στις χώρες προέλευσής τους, ακόμα και όταν το αίτημά τους για άσυλο έχει απορριφθεί. Υπολογίζεται ότι όσοι έβλεπαν το αίτημά τους για άσυλο να απορρίπτεται, στην πλειονότητά τους κατάφερναν με κάποιο τρόπο να παραμείνουν σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Τα κέντρα αυτά δεν θα είναι υπό ευρωπαϊκή ομπρέλα, καθώς η Ε.Ε. αποφεύγει να αναλάβει το εγχείρημα κεντρικά. Θα λειτουργούν, όμως, με πρωτοβουλία των κρατών-μελών, με τη Γερμανία να ηγείται και την Ελλάδα να συγκαταλέγεται στις πρώτες που δηλώνουν συμμετοχή. Η διάρκεια υλοποίησης υπολογίζεται σε ένα έως δύο έτη και κάθε συμμετέχον κράτος θα αναλαμβάνει το κόστος λειτουργίας καθώς και την παροχή αντισταθμιστικών οφελών στην αφρικανική χώρα υποδοχής. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα πληροφορίες, η Ουγκάντα φέρεται να είναι μία από τις χώρες με τις οποίες έχουν ξεκινήσει συζητήσεις για τη δημιουργία τέτοιων κέντρων στο έδαφός τους, ενώ άλλες αφρικανικές χώρες μπορεί να ακολουθήσουν. Πέρα από τον πρακτικό σκοπό τους (την εκτόνωση της πίεσης για τα ευρωπαϊκά κράτη πρώτης γραμμής), τα return hubs θεωρούνται και ισχυρό αποτρεπτικό εργαλείο. Οπως αναφέρουν πηγές από την Ε.Ε., «το μήνυμα είναι ότι όποιος μπαίνει παράνομα στην Ευρώπη, μπορεί να βρεθεί σε αφρικανικό έδαφος, αντί για τη χώρα που στόχευε».
Η ελληνική εμπλοκή
Η Ελλάδα, που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στην αιχμή του μεταναστευτικού, επιλέγει με τη σημερινή ηγεσία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου να ευθυγραμμιστεί πλήρως με τη γερμανική προσέγγιση. Ο Θ. Πλεύρης έχει δηλώσει πως «η αποτροπή και η επιστροφή είναι οι δύο βασικοί άξονες» της πολιτικής του και φαίνεται αποφασισμένος να τοποθετήσει τη χώρα στον πυρήνα των ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών επιστροφών. Μάλιστα, η Ελλάδα έχει ήδη χρηματοδοτήσει με 800.000 ευρώ τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ) για την επιστροφή μεταναστών από τη Λιβύη σε άλλες αφρικανικές χώρες, συμβάλλοντας ουσιαστικά σε μια «προληπτική αποτροπή» πριν οι ροές φτάσουν στα ευρωπαϊκά σύνορα. Παράλληλα, σε συνεργασία με τη Γερμανία, η Αθήνα συμμετέχει σε διεργασίες για την επανέναρξη επιστροφών σε Αφγανιστάν και Συρία. Στο εσωτερικό της Ε.Ε. η πρωτοβουλία αυτή προκαλεί ήδη αντιδράσεις, κυρίως από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που μιλούν για «εξαγωγή του προσφυγικού προβλήματος» και για «γκρίζες ζώνες ευθύνης».
Τα στοιχεία του τριμήνου Αυγούστου-Οκτωβρίου 2025 δείχνουν ότι τα μέτρα της ελληνικής κυβέρνησης αποδίδουν. Οι παράνομες θαλάσσιες αφίξεις ήταν 11.307 έναντι 20.279 το αντίστοιχο τρίμηνο του 2024 (μείωση 45%). Υπενθυμίζεται ότι ο Ιούνιος και ο Ιούλιος του 2025 κινήθηκαν αυξητικά σε σύγκριση με τους αντίστοιχους μήνες του 2024, ωστόσο με την τροπολογία για την αναστολή ασύλου, την ψήφιση των νέων σκληρών μέτρων, τη συνεχή διπλωματία και τη φύλαξη στα θαλάσσια σύνορα υπήρξε απτό αποτέλεσμα.
Ο υπουργός Μετανάστευσης Θάνος Πλεύρης στην «R»: «Βασικός αποτρεπτικός παράγοντας»
Με δηλώσεις του στη Realnews ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Θάνος Πλεύρης ανέφερε τα εξής: «Βασική μας προτεραιότητα είναι η πάταξη της λαθρομετανάστευσης με τη μείωση των ροών και την αύξηση των επιστροφών. Προς αυτή την κατεύθυνση δηλώσαμε την επιθυμία μας να συμμετάσχουμε στη δημιουργία return hubs σε χώρες εκτός Ευρώπης και κατά βάση στην Αφρική για τη μεταφορά μεταναστών που απορρίπτεται η αίτηση ασύλου τους και δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα προέλευσής τους. Παράλληλα με τα return hubs στηρίζουμε και τη δημιουργία κέντρων φιλοξενίας σε τρίτες χώρες όπως και τις οικειοθελείς επιστροφές σε άλλες χώρες της Αφρικής, ώστε προληπτικά να αποτρέπονται οι ροές. Η δημιουργία κέντρων επιστροφών και φιλοξενίας εκτός της Ευρώπης θα αποτελέσει βασικό αποτρεπτικό παράγοντα των παράνομων μεταναστευτικών ροών και γροθιά στα κυκλώματα των λαθροδιακινητών. Χρειάζεται ακόμη πολλή δουλειά, αλλά πλέον η συζήτηση έχει σοβαρά ανοίξει».
