Στην Ελλάδα και πολύ σύντομα, έως τον Δεκέμβριο πιθανότατα, ένα δείγμα για τη φρενίτιδα που προβλέπεται να επικρατήσει διεθνώς γύρω από τα φάρμακα αδυνατίσματος θα αποτελέσει η ευρεία κυκλοφορία του Mounjaro, ενός καινοτόμου σκευάσματος από την εταιρεία ΦΑΡΜΑΣΕΡΒ-ΛΙΛΛΥ. Σε ενέσιμη μορφή, σε προγεμισμένες «πένες» με την ουσία τιρζεπατίδη που χρησιμοποιούνται από τον ίδιο τον λήπτη, θα είναι διαθέσιμο στην ελληνική αγορά ένα φάρμακο το οποίο προορίζεται για τη θεραπεία ενηλίκων με διαβήτη Τύπου 2, διαβητικών παχύσαρκων ή υπέρβαρων κ.ά.
Το Mounjaro θα πωλείται προς 253,05 ευρώ για κάθε κασετίνα με τέσσερις δόσεις, όσες απαιτεί η αγωγή ανά μήνα. Δεν θα περιλαμβάνεται στα φάρμακα που αποζημιώνονται από το κράτος και, εξυπακούεται, θα χορηγείται μόνο με ιατρική συνταγή – αν και αυτές οι προϋποθέσεις δεν θα επηρεάσουν το αναμενόμενο μαζικό και έντονο ενδιαφέρον του κοινού, ασχέτως οποιασδήποτε παθολογίας.
Και σε χάπια
Ταυτόχρονα, και όπως είναι λογικό, για έναν ακραία ανταγωνιστικό τομέα όπως είναι η βιομηχανία φαρμάκων, επίσης έως το έτος 2030, τα προϊόντα της συγκεκριμένης κατηγορίας θα έχουν πολλαπλασιαστεί: Ενώ σήμερα υπάρχει ένας περιορισμένος αριθμός σκευασμάτων GLP-1 κατά του διαβήτη και της παχυσαρκίας, με πιο γνωστά το Ozempic και το Wegovy, στο τέλος της επόμενης πενταετίας θα είναι διαθέσιμα τουλάχιστον 15. Μάλιστα, αρκετά από αυτά δεν θα είναι (αυτο)ενέσιμα όπως το Ozempic και το Wegovy, αλλά θα κυκλοφορούν σε μορφή χαπιού ή κάψουλας. Με άλλα λόγια, η επανάσταση της βιοτεχνολογίας GLP-1 έχει αρχίσει και οι πιο ενθουσιώδεις κάνουν λόγο για «φάρμακα που θα αλλάξουν τον κόσμο».
Από την άποψη των φαρμακοβιομηχανιών, ο τομέας είναι μια νέα και εκ πρώτης όψεως αστείρευτη φλέβα χρυσού. Την οποία νέμεται ως προνομιούχος προς το παρόν, λόγω της πρωτοπορίας της στην τελειοποίηση και διάθεση των Ozempic – Wegovy, η εταιρεία που τα παράγει, η Novo Nordisk. Ωστόσο, η εν λόγω πολυεθνική από τη Δανία σύντομα θα αναγκαστεί να δώσει μάχη για το μερίδιό της στην αγορά, έχοντας να αντιμετωπίσει τα αμερικανικά μεγαθήρια του κλάδου, φαρμακοβιομηχανίες οι οποίες αδημονούν να εξαργυρώσουν την έρευνα και ανάπτυξη των δικών τους σκευασμάτων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο η Eli Lilly, η φαρμακοβιομηχανία με την υψηλότερη αξία από οποιαδήποτε άλλη του κλάδου βάσει κεφαλαιοποίησης αγοράς, έχει προγραμματίσει το λανσάρισμα τριών διαφορετικών σκευασμάτων αδυνατίσματος. Συναφώς, δεν είναι τυχαίο ότι οι δριμείες επικρίσεις που δέχεται εσχάτως ο Αλβέρτος Μπουρλά εκ μέρους ενός συγκεκριμένου μεγαλομετόχου (το επενδυτικό κεφάλαιο Starboard Value) αφορμάται επί της ουσίας από την υστέρηση της Pfizer να ηγηθεί των εξελίξεων στα φάρμακα GLP-1, όπως συνέβη με το εμβόλιο για την COVID-19.
Η πάλαι ποτέ αδιαφιλονίκητη κυριαρχία του ελληνοεβραϊκής καταγωγής Μπουρλά σήμερα ζυγίζεται με κριτήριο την έλλειψη «αντι-Ozempic» στην γκάμα προϊόντων της Pfizer. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο Αλβέρτος Μπουρλά κινδυνεύει να χάσει τη θέση του ως πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Pfizer, επειδή δεν προνόησε ώστε κάποιοι να χάνουν κιλά με φάρμακα της εταιρείας του.
Ο πόλεμος του Ozempic
Πλήγμα στα τρόφιμα
Οι επιχειρηματίες του κλάδου τροφίμων, σε όλες τις βαθμίδες, έχουν ήδη αρχίσει να ανησυχούν για το μέλλον, καθώς τα φάρμακα αδυνατίσματος ταυτίζονται με την υποχρέωση του ασθενή να ακολουθεί ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή. Ενδεικτικά, εκπρόσωπος της Walmart, της μεγαλύτερης αλυσίδας σούπερ μάρκετ στις ΗΠΑ, ανέφερε ότι παρατηρείται ήδη πτώση του τζίρου, η οποία αποδίδεται στα φάρμακα αδυνατίσματος.
Η αμερικανική τράπεζα επενδύσεων Jefferies υπολογίζει ότι εάν κάθε επιβάτης είναι πιο ελαφρύς κατά 4,5 κιλά, η εξοικονόμηση καυσίμου για την αεροπορική εταιρεία με την οποία ταξιδεύει θα είναι της τάξης των 100 εκατ. λίτρων ή σχεδόν 50 εκατ. δολαρίων κατ’ έτος. Επίσης, αρκεί να σκεφτεί κανείς, φερ’ ειπείν, ότι θα καταναλώνονται λιγότερα καύσιμα εάν οδηγοί και επιβάτες οχημάτων είναι πιο ελαφρείς, ενώ ενδεχομένως θα επιλέγουν μικρότερα, ελαφρύτερα, πιο οικονομικά οχήματα.
Αλλαγές τέτοιου είδους θα προκαλέσουν την αντίστοιχη άμεση, αλυσιδωτή επίπτωση στις ενεργειακές απαιτήσεις, τις σχετικές δαπάνες στο μικρο- και μακροεπίπεδο, την ελαττωμένη επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος με ρύπους κ.ο.κ. Αν ληφθεί, δε, ως δεδομένο ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος της ατμοσφαιρικής μόλυνσης οφείλεται στη βιομηχανία τροφίμων και ιδιαίτερα στην κτηνοτροφία, στην παραγωγή και επεξεργασία κρεάτων κ.λπ., εάν η ζήτηση για ζωικές τροφές μειωθεί συνεπεία της διάδοσης των φαρμάκων αδυνατίσματος, τότε θα επιβραδυνθεί αναλόγως και η βλάβη του φυσικού οικοσυστήματος.
Το 2022 ο οργανισμός BMJ Global Health διεξήγαγε μια εκτεταμένη έρευνα σε 161 χώρες του κόσμου, με αντικείμενο τις οικονομικές επιπτώσεις του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους και της παθολογικής παχυσαρκίας. Η μελέτη έδειξε ότι το 2019 η οικονομική επιβάρυνση εξαιτίας των υπέρβαρων ή παχύσαρκων πολιτών ανέρχεται σε 2,19% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Ποσοστό που προβλέπεται να αυξηθεί έως το 3,3% περίπου έως το 2060 εάν δεν συντελεστεί κάποια δραστική αλλαγή. Αντιθέτως, σύμφωνα πάντα με την έρευνα του BMJ, εάν κάθε χρόνο σε ποσοστό 5% επί του συνολικού πληθυσμού τους τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα επανέρχονται σε επίπεδα σωματικού βάρους που θεωρούνται γενικώς φυσιολογικά, τότε, με ορίζοντα τεσσάρων δεκαετιών και στο διάστημα 2020-2060, θα εξοικονομηθούν πόροι από 429 έως 2.201 δισ. δολάρια.
Ο πλανήτης στη ζυγαριά
Εως το 2035 το 39% των ενηλίκων στην Ελλάδα θα χαρακτηρίζονται παχύσαρκοι, βάσει επιστημονικών εκτιμήσεων, ενώ η χώρα μας εξακολουθεί να κάνει αρνητικό πρωταθλητισμό στην Ευρώπη σε ό,τι αφορά την παιδική παχυσαρκία. Διεθνώς ήδη περίπου 2 στα 5 ενήλικα άτομα κατατάσσονται είτε στην κατηγορία των υπέρβαρων είτε σε εκείνη των παχύσαρκων και έως το τέλος της επόμενης δεκαετίας προβλέπεται πως στον πλανήτη Γη θα υπάρχουν 4 δισεκατομμύρια υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Ως εκ τούτου, το ζήτημα του βάρους, για λόγους που ποικίλλουν, από την εναρμόνιση με τα τρέχοντα κυρίαρχα αισθητικά πρότυπα και το λεγόμενο lifestyle, έως την παθολογία καθαυτή, απασχολεί την πλειονότητα των ανθρώπων. Και, μάλιστα, τους (μας) απασχολεί κατά το πλείστον ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, κοινωνικοοικονομικής ή μορφωτικής βαθμίδας. Με προεκτάσεις και παραφυάδες που παρεισφρέουν σχεδόν σε κάθε επιμέρους τομέα της προσωπικής και της κοινωνικής υπόστασης.
Διάφορες μελέτες, κυρίως στις ΗΠΑ, συσχετίζουν το σωματικό βάρος με τη σχολική επίδοση, παρατηρώντας ότι οι παχύσαρκοι μαθητές τείνουν να υστερούν, ενώ ειδικά τα παχύσαρκα κορίτσια εκδηλώνουν σχετικά μεγαλύτερη τάση παραίτησης από την περαιτέρω εκπαίδευσή τους σε πανεπιστήμια, κολέγια κ.λπ. Αλλά και στο εργασιακό περιβάλλον, η παχυσαρκία συναρτάται με μια αυξημένη συχνότητα αναρρωτικών αδειών και απουσιών για λόγους υγείας. Με αναπόφευκτη παρενέργεια τη δημιουργία και διάδοση αρνητικών στερεοτυπικών στάσεων μεταξύ συναδέλφων, καχυποψίας για το κατά πόσον τα προβλήματα υγείας είναι αληθινά ή προσχηματικά – ακόμη και διακρίσεων ή και bullying εις βάρος των υπέρβαρων εργαζόμενων.
Ασφαλώς, η άμεση ωφέλεια από τον περιορισμό των υπέρβαρων και παχύσαρκων πολιτών εντοπίζεται στη δημόσια περίθαλψη και τα κατά τόπους εθνικά συστήματα υγείας, εφόσον το ανεπιθύμητο επιπλέον βάρος συνδέεται με μια σειρά από παθολογικές καταστάσεις – από παθήσεις ορθοπεδικής φύσης έως καρδιαγγειακά, ψυχικά κ.λπ. Με λιγότερους υπέρβαρους και παχύσαρκους ασθενείς, τα νοσοκομεία θα επιβαρύνονται λιγότερο, τόσο από την άποψη των υλικών μέσων και του κόστους λειτουργίας όσο και στην απασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού των γιατρών και νοσηλευτών.
Πολυφάρμακο
Για την τιρζεπατίδη, η οποία περιέχεται στο σκεύασμα της Eli Lilly, έχει διαπιστωμένη δράση κατά της υπνικής άπνοιας. Πειραματικές δοκιμές έδειξαν ότι τα φάρμακα GLP-1 βοηθούν στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια των διαβητικών, ακόμη και στην εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ. Ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι η θεραπεία με φάρμακα της συγκεκριμένης κατηγορίας ενισχύει την αντίσταση των ληπτών στην εξάρτηση από ουσίες, όπως το αλκοόλ, την ινδική κάνναβη ή και πιο βαριά ναρκωτικά.
Αξιοσημείωτο από ιατρικής άποψης είναι επίσης ότι τα φάρμακα GLP-1 συμβάλλουν στη μείωση των θανάσιμων καρδιοπαθειών.
Επιστημονική μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2023 στο «The New England Journal of Medicine» αποφαίνεται ότι η σεμαγλουτίδη (δηλαδή η δραστική ουσία των Ozempic – Wegovy) αποδεδειγμένα περιορίζει τον κίνδυνο εκδήλωσης σοβαρών καρδιακών νοσημάτων σε διαβητικούς ασθενείς. Ωστόσο, δεν επιβεβαιώνεται η συμβολή της σεμαγλουτίδης στην αποτροπή καρδιοπαθειών σε άτομα υπέρβαρα ή παχύσαρκα, τα οποία όμως δεν είναι διαβητικά. Για τη συγκεκριμένη μελέτη, το δείγμα ήταν 17.604 άνθρωποι, περίπου στους μισούς εκ των οποίων χορηγήθηκε η σεμαγλουτίδη, ενώ στους υπόλοιπους κάποιο εικονικό σκεύασμα placebo. Η ευεργετική, προληπτική για τις καρδιοπάθειες, επίδραση της ουσίας άγγιξε το 20% όσων τη λάμβαναν τακτικά, βάσει της ιατρικά παρακολουθούμενης θεραπείας τους.
Επιπλέον, μια διαφορετική μελέτη προσδιόρισε τους δυνάμει ωφελούμενους από τα σκευάσματα σεμαγλουτίδης σε 93 εκατομμύρια άτομα. Εάν όλοι αυτοί χρησιμοποιήσουν το Wegovy, διατείνονται οι ερευνητές, περί τα 1,5 καρδιακά επεισόδια θα μπορούσαν να αποφευχθούν στη διάρκεια των επόμενων 10 ετών.
Οι αντενδείξεις
Είναι όμως όλα ρόδινα στον θαυμαστό καινούριο κόσμο του Ozempic και της χημικής παρέας του; Οπωσδήποτε όχι. Αφενός διότι η χρήση των φαρμάκων GLP-1 δεν είναι επαρκώς εκτεταμένη, σε πλήθος ασθενών αλλά και σε βάθος χρόνου, ώστε τα συμπεράσματα να είναι απολύτως αξιόπιστα – και ακόμη λιγότερο, βέβαια, τα προγνωστικά για τις μελλούμενες, ευρύτερες επιπτώσεις που ενδέχεται να φέρει η αναχαίτιση της παχυσαρκίας.
Αφετέρου, το πρόβλημα του υπερβάλλοντος βάρους και η αλληλεξάρτησή του με άλλα ζητήματα υγείας είναι, καταρχάς, πολυπαραγοντικό, σύνθετο και υπό διαρκή μεταβολή. Επιπλέον, μια μερίδα αναλυτών εκφράζει επιφυλάξεις για το κατά πόσον η ευρεία χρήση φαρμάκων αδυνατίσματος συνδέεται απευθείας με θετικές μεταβολές στο πεδίο της δημόσιας υγείας και της οικονομίας, ιδιαίτερα σε μακροπρόθεσμη προοπτική.
Μεταξύ των άλλων, επισημαίνεται ο κίνδυνος της λεγόμενης «ηθικής διακινδύνευσης», της τάσης ορισμένων ατόμων να εκτίθενται οικειοθελώς σε μεγαλύτερο ρίσκο, ακριβώς επειδή γνωρίζουν ότι υπάρχει πλέον κάποια χημική ουσία που θα αναστρέψει την όποια ζημιά προκαλούν στον οργανισμό τους.
Στην περίπτωση των φαρμάκων αδυνατίσματος, αυτό μεταφράζεται στην υιοθέτηση ενός ανθυγιεινού τρόπου ζωής, σε απρόσεκτη και άτακτη διατροφή, κρίσεις υπερφαγίας, αποφυγή της σωματικής άσκησης κ.λπ. με μια δικαιολογία του τύπου «το Ozempic να ’ναι καλά».
Είναι αυτονόητο όμως ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, κυρίως διότι η ορθή και ασφαλής θεραπεία της παχυσαρκίας προϋποθέτει, ως όρο εκ των ων ουκ άνευ, την αυστηρή και διαρκή ιατρική φροντίδα του ασθενούς. Ο οποίος, μαζί με τη συνταγογράφηση του φαρμάκου, συστήνει υποχρεωτικά την ολική αναθεώρηση του τρόπου ζωής, των διατροφικών συνηθειών και την προσθήκη κάποιου είδους γυμναστικής στο ημερήσιο πρόγραμμα του ασθενούς. Διαφορετικά, η μονόπλευρη απώλεια κιλών, η οποία μπορεί να είναι πραγματικά θεαματική χάρη στα φάρμακα GLP-1 (περί το 15% του σωματικού βάρους σε 16 μήνες), δεν συνεπάγεται αυτομάτως ότι τα υπόλοιπα συστήματα του οργανισμού, όπως το μυϊκό, το καρδιαναπνευστικό, το κυκλοφορικό, τα χαρακτηριστικά των οστών και των ιστών θα παρουσιάσουν παρόμοια βελτίωση. Τα σκευάσματα GLP-1 είναι θαυματουργά – αλλά αυτό λέγεται καθ’› υπερβολήν και αφορά την πρόοδο της φαρμακολογίας, δυστυχώς όμως δεν ισχύει κατά κυριολεξία.
Επίσης, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι δεν θα υπάρξει παλινδρόμηση του ασθενούς στην πρότερη κατάσταση της παχυσαρκίας μετά τη διακοπή του προγράμματος θεραπείας με φάρμακα αδυνατίσματος. Απεναντίας, το πιθανότερο είναι ότι η διατήρηση του μειωμένου βάρους προϋποθέτει τη διά βίου λήψη του φαρμάκου, κάτι που άλλωστε διευκρινίζεται εξαρχής από τους θεράποντες ιατρούς, καθώς και από τις ίδιες τις φαρμακοβιομηχανίες. Το Mounjaro, επί παραδείγματι, έχει ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό.
Η μαύρη αγορά
Η σεμαγλουτίδη, η δραστική ουσία του Ozempic, κατά την επίσημη επιστημονική ορολογία, είναι «αγωνιστής» των υποδοχέων του πεπτιδίου GLP-1 και ενεργεί κατά τον ίδιο τρόπο με αυτό. Το πεπτίδιο GLP-1 είναι μια ορμόνη που παράγεται στο έντερο, με αποστολή να αυξάνει την ποσότητα της ινσουλίνης μετά τη λήψη τροφής, συμβάλλοντας καθοριστικά στον έλεγχο των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα.
Το αποτέλεσμα που γίνεται αντιληπτό από τον ασθενή είναι η αίσθηση της πλησμονής ότι έχει χορτάσει και δεν έχει επιθυμία για επιπλέον τροφή. Τότε ο οργανισμός, προκειμένου να συντηρηθεί, αναγκαστικά στρέφεται στις αποθήκες λίπους, από όπου και αντλεί την «καύσιμη ύλη» που χρειάζεται. Κάπως έτσι, πολύ σχηματικά και υπεραπλουστευτικά, επιδρούν τα φάρμακα αδυνατίσματος. Τα οποία τελούν σε φάση ραγδαίας εξέλιξης και βελτίωσης, οπότε, έως ότου κυκλοφορήσουν τα καινούρια σκευάσματα, οι επιδόσεις τους ως προς την απώλεια βάρους θα είναι, πιθανότατα, ακόμη πιο εντυπωσιακές από ό,τι σήμερα.
Παρ’ όλα αυτά, σε έναν δρόμο παράλληλο με την επίσημη, νόμιμη και ελεγχόμενη επιστημονική έρευνα, όπως και τη διάθεσή τους στο κοινό, τα φάρμακα GLP-1 διακινούνται υπογείως, συχνά και παρανόμως. Κυκλοφορούν ήδη, σωρηδόν, «μαϊμού» Ozempic και Wegovy καταλήγοντας στα χέρια ανθρώπων που, αφελώς και ωθούμενοι από μια τυφλή ανάγκη να χάσουν κιλά άμεσα, θέτουν τη ζωή τους σε κίνδυνο αγοράζοντας το πολυπόθητο σκεύασμα στη μαύρη αγορά.
Πρόσφατα, ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Novo Nordisk Λαρς Φρουέργκααρντ Γιόργκενσεν αποκάλυψε σε αμερικανικά ΜΜΕ ότι «στις ΗΠΑ τουλάχιστον 10 άτομα έχουν χάσει τη ζωή τους και περίπου 100 χρειάστηκε να νοσηλευτούν επειδή χρησιμοποίησαν ψευδεπίγραφα σκευάσματα σεμαγλουτίδης. Πρόκειται για ανθρώπους που πίστεψαν ότι απέκτησαν πρόσβαση σε ένα ασφαλές προϊόν, θεωρώντας ότι παίρνουν την κανονική σεμαγλουτίδη. Αυτό όμως δεν μπορεί να ισχύει, διότι υπάρχει μόνο μία σεμαγλουτίδη, αυτή που παράγεται από την εταιρεία μας, τη Novo Nordisk. Και εμείς δεν την πουλάμε σε κανέναν άλλον».
Εντούτοις, τίποτα δεν φαίνεται πως θα μπορέσει να σταθεί εμπόδιο στην εξάπλωση, ελεγχόμενη ή και ανεξέλεγκτη, των φαρμάκων αδυνατίσματος νέας γενιάς. Η σεμαγλουτίδη, το «ιερό δισκοπότηρο» της αγοράς, νομοτελειακά θα πάψει να ανήκει κατ’ αποκλειστικότητα στη Novo Nordisk. Από το 2026 οι περιορισμοί αντιγραφής και χρήσης της ουσίας από άλλες φαρμακοβιομηχανίες θα αρθούν στη Βραζιλία, στην Ινδία και την Κίνα. Μάλιστα, στην Κίνα του 1,4 δισ. κατοίκων κυκλοφορούν κιόλας οκτώ διαφορετικά σκευάσματα τύπου Ozempic. Κι αυτό μάλλον λέει όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζει κάποιος για το πώς προδιαγράφεται το, πιθανότατα άμεσο, μέλλον της εσκεμμένης, χημικά υποβοηθούμενης απώλειας βάρους.
