Παναγιά Σουμελά. Ένα σύμβολο παγκόσμιας εμβέλειας. Η Παναγιά των Ποντίων αποτελεί ορόσημο για την Ελλάδα, για τον Πολιτισμό, για την χριστιανοσύνη.
Τον Δεκαπενταύγουστο η χάρη της Παναγιάς απλώνεται σε όλο τον κόσμο. Χρέος μας είναι να μη λησμονούμε την ιστορία μας. Η Παναγιά Σουμελά είναι ένα ζωντανό κύτταρο της θρησκείας μας, σημείο αναφοράς για τον Ποντιακό Ελληνισμό.
Πώς πήρε το όνομα της
Στο όρος Μελά της Τραπεζούντας, σε υψόμετρο 1063 μέτρα, σε μία σπηλιά ιδρύθηκε το 386 μ.Χ. με αποκάλυψη της Παναγίας, το μοναστήρι της Παναγίας της Σουμελάς. Η μονή χτίστηκε από δύο Aθηναίους μοναχούς, τον Bαρνάβα και Σωφρόνιο.
Οι Πόντιοι έλεγαν συχνά «θα ανέβουμε σου Μελά την Παναΐαν» και έτσι έμεινε το όνομα Παναγιά Σουμελά.
Η βαρβαρότητα των Τούρκων
Ένα μοναστήρι που δέχθηκε πολλές φορές πάνω του την άγρια βαρβαρότητα των Τούρκων.
Το αποκορύφωμα ήταν το 1922, όταν οι Κεμαλικοί κατέστρεψαν ολοσχερώς το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά. Αφού πρώτα λήστεψαν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα, μετά έβαλαν φωτιά.
Σήμερα, 100 χρόνια μετά από αυτό τον βανδαλισμό που υπέστη, το μοναστήρι στέκει αγέρωχο να αποτελεί το πιο σημαντικό ορόσημο για τον Ποντιακό Ελληνισμό στη γη της Τραπεζούντας.
Στέφανος Τανιμανίδης, Συγγραφέας, Επίτιμος Προέδρου της Π.Ο.Π.Σ.: Το μνημείο της ιστορικής μονής της Παναγιάς Σουμελά
Πιστεύω ότι τα μνημεία πολιτισμού́ είναι ακριβώς η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στα στοιχειά της φύσης. Τα μνημεία είναι μια ακόμη γλώσσα που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, για να σηματοδοτήσουν κάποιο ξεχωριστό́ γεγονός, να τιμήσουν κάποιο πρόσωπο, να συμβολίσουν μια εποχή́, για να υμνήσουν το θείο.
Είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη Μνήμη, για να συμβολίζουν και να μας θυμίζουν αενάως κάτι.
Έτσι και το Μνημείο της Παναγιάς Σουμελά́, για όλο τον Πολιτισμένο κόσμο, έστω και ερειπωμένο, με τις όλες του να φαίνονται, συνεχίζει να ζει, συνεχίζει να μας μιλά́, με τη δική́ του γλώσσα.
Ήταν, είναι και θα παραμείνει στο διηνεκές, σύμβολο για τον Ελληνισμό́, γι’ αυτό́ και δεν μπορεί́ να παραδοθεί́ στη λήθη. Καμίά καταστροφής δεν μπορεί́ να το παραδώσει στην ανυπαρξία. Ίσως μάλιστα οι αλλεπάλληλες καταστροφές που έχει υποστεί́ κατά́ καιρούς να το έχουν απαλλάξει από́ περιττά́ στοιχειά που δεν αφήναν να διακρίνεται καθαρότερα η αρμονία και η τελειότητά του.
Μετά τον ξεριζωμό́ του ελληνισμού́ από́ τον Πόντο, δυστυχώς αυτό́ είναι το πεπρωμένο των ελληνικών μνημείων. Όμως τα ερείπιά τους μοιάζουν να επιβεβαιώνουν στις πόλεις, τα χωριά́ και τα μέρη που δημιουργηθήκαν, την ύπαρξη ενός μοναδικού́ πολιτισμού́ που τα μέσα καταστροφής, φυσικά́ ή ανθρώπινα, που επέδρασσαν πάνω τους, είναι ανίσχυρα να θίξουν την ιστορία τους και την ακτινοβολία που για αιώνες εκπέμπανε, όχι μόνο στις περιοχές του ιστορικού́ Πόντου, αλλά́ σε ολόκληρο τον κόσμο. Δημιουργήθηκαν για να είναι οικουμενικά́, να έχουν διαχρονική́ αξία.
Γι’ αυτό και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να προκαλούν και να προσελκύουν το ενδιαφέρον εκατοντάδων χιλιάδων επισκεπτών και προσκυνητών κάθε χρόνο.
Ο καθένας μας όμως που θα τα επισκέπτεται στο μέλλον, μέχρι τον εκδημοκρατισμό́ της Τουρκίας, οφείλει πρώτα να μελετήσει γι’ αυτά́, να ρωτήσει να μάθει, να μυηθεί́, αν είναι δυνατόν.
Στη συνέχεια, εκεί́ στον Πόντο στο Ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά́, να πατήσει στα χώματα που πάτησαν ένδοξοι αυτοκράτορες, μεγαλοπρεπείς σουλτάνοι και ηγεμόνες χωρών. Να προσκυνήσει ευλαβικά́ και να προσευχηθεί́ στην εκκλησία και τα παρεκκλήσια της, όπου ιερούργησαν πατριάρχες, επίσκοποι και ευσεβείς ιερείς. Να προσπαθήσει να ακούσει τους ύμνους και τις ψαλμωδίες από́ τους καλλιφώνους ιεροψάλτες, που για αιώνες ύμνησαν τη δόξα της. Να αγγίξει τους τοίχους της Μονής, που για αιώνες πριν ικανοί́ αγιογράφοι με τα πινέλα τους αγιογράφησαν. Να σκύψει με ευλάβεια και πιστή μπροστά́ στο αγίασμα, και να πιεί λίγες σταγόνες από́ «το ύδωρ της ζωής».
Να περπατήσει σε χώρους που χιλιάδες απλοί́ άνθρωποι για αιώνες με σεβασμό́ και ελπίδα την επισκέπτονταν, αναζητώντας το θαύμα.
Να μπει στα «άδεια» πια κελιά́ των απλών μονάχων που κάποτε έσφυζαν από́ ζωή́ και δημιουργία, από́ ανθρώπους που δοξάζοντας τον Δημιουργό́ γονατιστοί́ υμνούσαν τη Μητέρα του Παναγιά, ζητώντας με τις προσευχές τους τη μεσιτεία της, για τη σωτηρία του κόσμου.
Να μπει νοερά́ στον κύκλο των χιλιάδων χορευτών, που για αιώνες με λεβεντιά́ χόρευαν στη δόξα της, ενώνοντας τα χέρια του με τα δικά́ τους. να ακούσει τον απόηχο της λύρας και του νταουλιού́, που σε ιαμβικούς και βυζαντινούς ρυθμούς συνεχίζουν να τραγουδάνε τη δόξας του Πόντου, να κλαίνε για την καταστροφή́ και τον ξεριζωμό́, να σαλπίζουν μαζί́ με την καμπάνα του Φίλωνα Κτενίδη για την επιστροφή́ και την Ανάσταση!
Να ψάξει, να ερευνήσει, να βρει τις ρίζες του, να μάθει για την ιστορία του.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η έλξη που θα ασκήσουν απέναντι του οι πέτρες, τα χώματα, άγνωστοι Τούρκοι που θα συναντήσει και που μιλούν τη γλώσσα των γονιών και των προγόνων του, χορεύουν τους χορούς που και ο ίδιος, αλλά́ και χιλιάδες νέοι και νένες σε όλο τον κόσμο χορεύουν, θα του δείξουν το δρόμο, θα του πουν την αλήθεια για τα μερί που επισκέπτεται.
Έτσι μόνο θα ανακαλύψει την ιστορική́ αλήθεια για τη Μονή́ και τις αξίες που συμβολίζει, για το συνάνθρωπο, το γείτονα, τους αδελφούς καρδιάς, και είναι βέβαιο ότι τότε θα πει: «ΘΑ ΞΑΝΑΡΘΩ».
