Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου (καθηγητή Θεολογίας)
Επανερχόμαστε στο θέμα για λόγους ιστορικούς, όχι γιατί θα αλλάξει κάτι. Απλώς για να έχει καταγραφεί η τοποθέτηση μας.
Ο κορωνοΪός πέρασε, ΖΗΤΩ – και πάλι – Η ΠΕΡΙΦΟΡΑ ΛΕΙΨΑΝΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ.
Ανεξέλεγκτη – και άρα πληθωρική – μεταφορά και περιαγωγή ιερών λειψάνων και εικόνων, σε όλη την ελλαδική επικράτεια. Αν είχαμε ένα καθημερινό «δελτίο» μεταφοράς ιερών κειμηλίων μόνο στην Αττική, θα εντυπωσιαζόταν ο καθείς από την πρωτοφανή κινητικότητα, η οποία επανήλθε …δριμύτερη μετά την πανδημία.
Από θεολογικής σκοπιάς, η μεταφορά και χρησιμοποίηση των ιερών λειψάνων κατά το δοκούν συνιστούν φοβερή εκκοσμίκευση! Mε άλλα λόγια τέτοιες πρακτικές δεν καλύπτουν την μεταφυσική αναγκαιότητα της ύπαρξης, δεν οδηγούν στην εκ νέου ανακάλυψη της απoλεσθείσας πνευματικότητας, αλλά φέρνουν στην επιφάνεια μια “μαγική” εκδοχή της Εκκλησίας, που συνιστά αλλοτρίωση. Και – φευ! – φαίνεται να αναγκάζεται η Διοικούσα Εκκλησία να υιοθετήσει στοιχεία οθνεία για να μη χάσει τα προνόμια της “επικρατούσας θρησκείας”.
Η περιφορά λειψάνων σήμερα γίνεται:
– Για λόγους οικονομικούς, δηλαδή να σπεύσουν να προσκυνήσουν οι πιστοί δίδοντας τον όβολό τους.
– Για λόγους πνευματικής χειραγώγησης των πιστών, οι οποίοι εθίζονται στη λατρεία και όχι στην τιμή των λείψανων, στα θρυλούμενα θαύματα, στις προφητείες και δεν μπαίνουν ποτέ στην ουσία του Χριστιανισμού, που είναι η αληθινή πνευματικότητα, η πίστη, η ελπίδα, η αγάπη και βέβαια η ευθύνη!
– Για λόγους προσωπικής προβολής των ιερωμένων που κινούν και διεκπεραιώνουν την όλη διαδικασία, η οποία δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση. Για να πετύχει η όλη διοργάνωση απαιτείται μια …σκηνοθεσία (αγήματα, λιτανείες, πλήθος ιερέων και λαού, ΜΜΕ, παρουσία πολιτικών παραγόντων κ.λπ.). Όμως ο υπερπερισσεύων ναρκισσισμός κάνει θαύματα!
Υποδέχτηκαν, λέει, την Αγία Ζώνη “με τιμές αρχηγού κράτους”! Και δεν ντρέπονται να το λένε. Η πλατυτέρα των ουρανών υποβιβάζεται σε “αρχηγό κράτους”;
Τα λείψανα θα πρέπει να μένουν εκεί όπου φυλάσσονται και να μην περιφέρονται. Οι πιστοί, αν θέλουν, να πάνε εκεί όπου βρίσκονται να τα προσκυνήσουν. Τρανή απόδειξη είναι τα τρία άφθαρτα λείψανα των Αγίων της Επτανήσου (Διονυσίου, Γερασίμου και Σπυρίδωνος) που δεν βγαίνουν ποτέ από την τόπο τους.
Για την πρακτική της εγκαθίδρυσης αντιγράφων περιπύστων και θαυματουργών εικόνων, ας όψεται ο …ευρηματικός ηγούμενος της Μονής Βατοπεδίου Εφραίμ, ο οποίος – εκτός της περιφοράς της Αγίας Ζώνης ανά την οικουμένη – λάνσαρε με μεγάλη επιτυχία και αυτή την ατραξιόν. Περιάγει αντίγραφα ανά τας ρύμας και τας οδούς, ενισχύοντας έτσι το αδιαφιλονίκητο πλέον προφίλ του. Είναι ο μαιτρ του είδους: πώς χρησιμοποιεί την Παναγία για να δοξάζεται εκείνος.
Τα αντίγραφα ευδοκιμούν γιατί οι σημερινοί κληρικοί (αρχιερείς, ηγούμενοι και λοιποί που κινούν και συντηρούν αυτή την ιστορία) είναι – φευ! – αντίγραφα! Τείνουμε, ως Ορθοδοξία, σε …φαιδρά καταντήματα.
Μας λέει η είδηση, ήδη πριν δέκα χρόνια (2012): Η «Εκκλησία του Κοπιμισμού» (Εκκλησία του Αντιγραφισμού, σε ελεύθερη απόδοση) κατάφερε να αναγνωριστεί ως επίσημη θρησκεία από την κυβέρνηση της Σουηδίας, μιας χώρας όπου το παράνομο κατέβασμα ταινιών και μουσικής είναι διαδεδομένη συνήθεια. Για τους κοπιμιστές, η πληροφορία είναι ιερή και το copy-paste είναι ένα είδος θρησκευτικού μυστηρίου. Μάλιστα, το CTRL+C και το CTRL-V, οι συντομεύσεις για αντιγραφή και επικόλληση στον υπολογιστή, είναι τα ιερά σύμβολα της παράξενης θρησκείας!
Κι εδώ στην Ελλάδα ζούμε την …λατρεία των αντιγράφων! Μάλιστα, εορτάζουμε μεγαλοπρεπώς και τις επετείους εγκαθίδρυσης των αντιγράφων (sic). Ένα άλλο απίθανο δεδομένο είναι ότι πλέον δεν αρκεί το ένα λείψανο για τον …κορεσμό των πιστών. Μαζί του μεταφέρεται και ένα άλλο ή και περισσότερα. Και βέβαια δεν αγγίζουμε το λίαν ευαίσθητο θέμα της αυθεντικότητος όλων των περιαγομένων λειψάνων, διότι είναι πραγματικά πολύ μεγάλο.
Με αφορμή την μεταφορά της Αγίας Ζώνης στον Πειραιά (Νοέμβριος 2022), μέχρι και τηλεοπτικό σποτ δημιουργήθηκε και προβάλλεται από κανάλι μεγάλης ακροαματικότητας. Επίσης, ολοσέλιδες καταχωρίσεις σε εφημερίδες, μαζί με διαφημίσεις τραπεζών και ποικίλων άλλων προϊόντων.
Υποστηρίζεται συχνά πως είναι αναγκαία η μεταφορά των λειψάνων από τόπο σε τόπο, γιατί έτσι δίνεται η …δυνατότητα στους πιστούς να προσκυνήσουν τα λείψανα που δεν θα μπορούσαν να τα προσκυνήσουν εκεί που φυλάσσονται λόγω απόστασης κ.ο.κ. Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: Με πόσα λείψανα είναι ευχαριστημένοι οι πιστοί; Και κάθε πότε θέλουν να τα προσκυνούν;
Αυτή την στιγμή στην Αττική, για παράδειγμα, τίθενται προς προσκύνησιν, δεκάδες λειψάνων. Με πόσα κορέννυνται; Γιατί η Πάτρα, π.χ., δεν αρκείται στα λείψανα του Πρωτοκλήτου Αποστόλου και πρέπει να μεταφερθεί και μία εικόνα από τα Ιεροσόλυμα για να τονιστεί ο εορτασμός του πολιούχου;
Δεν φτάνει που έρχεται ένα λείψανο ή μια εικόνα στην Αθήνα, από το Άγιον Όρος για παράδειγμα, και εκτίθεται για προσκύνημα σε ένα ναό. Κάποια στιγμή μεταφέρεται σε γειτονικό ναό, σε γειτονική Μητρόπολη κι έτσι η περιαγωγή μοιάζει με delivery – φευ! – λειψάνων!
Με βάση τις σχετικές πηγές, στο Βυζάντιο ίσχυε το αντίστροφο απ’ ότι σήμερα: τα λείψανα δεν ταξίδευαν από τόπο σε τόπο, διότι απλώς ταξίδευαν οι προσκυνητές προς αυτά! Το δε προσκυνηματικό ταξίδι ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές σε κάποιες περιόδους, γι’ αυτό και απαθανατίστηκε σε χρονογραφήματα αλλά και στη λογοτεχνία (Ανατολής και Δύσης). Η μετακίνηση λειψάνων (και εικόνων) περιοριζόταν εντός των τειχών και μόνο σε ιδιαίτερες περιστάσεις (πολιορκία, επιδημία, ανομβρία κλπ).
Αποτελεί ειρωνεία – τουλάχιστον – το ότι σήμερα, που η μετακίνηση του ανθρώπου είναι εξαιρετικά πιο εύκολη απ’ ότι παλιότερα, μετακινούνται τα λείψανα. Ειδικά στις μέρες μας θα έπρεπε το φαινόμενο αυτό να είναι πολύ περιορισμένο. Δεν υπάρχει κανένας λόγος – ούτε θεολογικός ούτε άλλος – για μια τέτοια κινητικότητα. Δεν συζητάμε για τα αντίγραφα εικόνων ή για “ιερές” σαγιονάρες και παντόφλες και άλλα τέτοια απίστευτα. Αυτή η ιστορία θα έπρεπε να απαγορευθεί από την Εκκλησία πάραυτα.
Εν κατακλείδι, η όλη ιστορία της μεταφοράς και περιαγωγής ιερών κειμηλίων στις μέρες μας, αποκαλύπτει μια Εκκλησία γυμνή πνευματικότητος. Δυστυχώς, η συνάντηση με το λείψανο του αγίου – όπως γίνεται σήμερα – αποκλείει την συνάντηση με το μυστήριο…
