Η Πάτρα και η Ναύπακτος είναι δύο πόλεις σχεδόν αντικριστά στον Κορινθιακό Κόλπο. Η Ναύπακτος, μικροκαμωμένη και όμορφη, με το χαριτωμένο κλειστό λιμανάκι της και με το φρούριό της ψηλά.
Η Πάτρα πολύ μεγαλύτερη, απλωμένη στα πόδια του βενετσιάνικου κάστρου της, με έναν δραστήριο εμπορικό κόσμο όπου πρωτοστατούσαν Ρωμιοί φερμένοι από την Ηπειρο, τη Μικρασία, τα Επτάνησα, καθώς και λογής λογής Ευρωπαίοι –Βαυαροί, Ιρλανδοί, Εγγλέζοι– κι από κοντά σπουδαίες παλαιές οικογένειες, όπως των Καλαμογδάρη, Ζαΐμη, Ρούφου. Τα αρχοντόσπιτα ήταν όμορφα και επιβλητικά, αλλά είχαν και τα φτωχόσπιτα τη νοστιμιά τους. Στο λιμάνι της πηγαινοέρχονταν σταφιδέμποροι, λιμενεργάτες, ναυτικοί πράκτορες, μαουνιέρηδες, μικροϋπάλληλοι, προύχοντες, εξαγωγείς και κοσμάκης που περίμενε να επιβιβαστεί σε κάποιο από τα διάφορα επιβατηγά που προσέγγιζαν εκεί. Η Πάτρα ήταν μια πόλη-λιμάνι δουλευταρού, όμορφα στολισμένη και με ορμή προς τα εμπρός.
Η Ναύπακτος είχε τη χάρη της, αλλά δεν μπορούσε να συγκριθεί με την πολύ σημαντικότερη Πάτρα. Αυτά μέχρι πρότινος. Σήμερα; Αχ, σήμερα! Η Ναύπακτος είναι προσεγμένη, πεντακάθαρη, δίχως μουντζουρογραφήματα, με καλά διαμορφωμένους χώρους για τα αυτοκίνητα, με βολική πρόσβαση στις αμμουδιές της και πλήθος τουριστών, μια πόλη που ακτινοβολεί αυτοπεποίθηση και ευρωστία. Αντίθετα, η Πάτρα είναι μια πόλη βρώμικη, μουντζουρωμένη, με το μισό ιστορικό της κέντρο παραμορφωμένο και το υπόλοιπο παραδομένο στους παραβατικούς και στους καταστροφείς. Μια πόλη προδομένη από τους άρχοντές της, ξεδοντια-σμένη και παράλυτη.
Κι όμως, είχε κάποτε την ικανότητα να αντέχει στις κρίσεις και να ξαναγεννιέται. Κατεστραμμένη τελείως στον Αγώνα, πήρε σύντομα πάλι τα απάνω της, πλούτισε με το εμπόριο της σταφίδας και οικοδομήθηκε όμορφα. Απέκτησε τοπόσημά της τον Φάρο, τα Ψηλαλώνια, την πλατεία του Γεωργίου με το Δημοτικό Θέατρο, έργο του Τσίλλερ, και τα δύο ωραιότατα –και πανάκριβα– σιντριβάνια της. Οταν, στα τέλη του 19ου αιώνα, ήρθε η κρίση –όταν, δηλαδή, οι τιμές της σταφίδας έπεφταν ραγδαία ενώ η παραγωγή εξακολουθούσε να αυξάνεται– η πόλη κατάφερε να κρατηθεί στον αφρό γιατί παρέμεινε εμπορικό κέντρο της νοτιοδυτικής Ελλάδας. Σύντομα ένας γυρολόγος από τα Βραχναίικα, ο Βασίλης Μαραγκόπουλος, ένα επιχειρηματικό ταλέντο, κατάφερε να ανοίξει μια βιομηχανία για κάλτσες και φανέλες. Η βιομηχανία αυτή προστέθηκε στις ήδη υπάρχουσες, την οινοποιία της Αχάια Κλάους, τη ζυθοποιία του Μάμου, την οινοπνευματοποιία του Σπηλιόπουλου, την ακολούθησαν δε πολλών λογιών άλλες, μεγάλες και μικρότερες. Ετσι, η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1930 χτύπησε αλλά δεν τσάκισε την Πάτρα. Στον πόλεμο του 1940-41 η πόλη βομβαρδίστηκε και ο πληθυσμός της κακόπαθε πολύ στην Κατοχή. Αλλά με την Απελευθέρωση άνοιξε πάλι το λιμάνι της, καθώς στη χώρα μας δεν είχε μείνει ορθό τίποτα και μεγάλες ποσότητες ξυλείας, ειδών κιγκαλερίας, γεωργικών εργαλείων, λιπασμάτων, ακόμη και υποζυγίων έπρεπε να μας έρθουν από έξω. Ζωντάνεψαν πάλι οι βιομηχανίες της, πολλαπλασιάστηκαν και άνθησαν. Στα βομβαρδισμένα οικόπεδα υψώθηκαν καινούργια σπίτια και βούιξαν πάλι οι πλατείες από τα ξεφωνητά των παιδιών που έπαιζαν.
Λίγο πριν από το 1960, ένας δραστήριος και ανοιχτομάτης πρόεδρος του Εισαγωγικού Συλλόγου, ο Ανδρέας Παπανδρέου, μαθαίνοντας ότι θα έμπαινε ένα φέριμποτ μεταξύ Μπρίντιζι και Ηγουμενίτσας, ξεσήκωσε τη Δημαρχία και πίεσαν την τότε κυβέρνηση να επεκταθεί το δρομολόγιο και στην Πάτρα. Σε λίγο προστέθηκαν και άλλα οχηματαγωγά, μέχρι και δέκα μπορούσαν να προσεγγίζουν σε μία μέρα. Σύντομα έφθαναν καθημερινά στην Πάτρα εκατοντάδες ταξιδιώτες προκειμένου να αναχωρήσουν το βράδυ για το Μπρίντιζι, ενώ άλλοι τόσοι ξεμπάρκαραν από τα οχηματαγωγά. Εσφυζε το λιμάνι για καμιά τριανταριά χρόνια.
Προδομένη από τους άρχοντές της, ξεδοντιασμένη και παράλυτη.
Εκεί όμως, γύρω στο 1980, άρχισαν τα πράγματα γενικότερα να αλλάζουν. Και η αλλαγή ήταν πολύ ριζικότερη από ό,τι φάνηκε αρχικά. Τα εργοστάσια της Πάτρας ένα ένα κρατικοποιούνταν και έφθιναν. Ή έβαζαν λουκέτο, ασφυκτιώντας υπό τις απαιτήσεις των συνδικαλιστών. Αραίωναν και τα εμπορικά πλοία που προσέγγιζαν στο λιμάνι. Η καλή εποχή έσβηνε. Θα περίμενε κανείς πως εδώ θα φανερωνόταν πάλι η ικανότητα της πόλης να αντιδρά και να ξαναγεννιέται. Το Πανεπιστήμιο, που είχε αποκτήσει ήδη από το 1964, θα προσέφερε μήπως καινούργιες διεξόδους;
Ο Δήμος, πάντως, δεν φαίνεται να βλέπει εκεί παρά μόνον μερικές εκατοντάδες νέους, που νοικιάζουν διαμέρισμα, τρώνε, γεμίζουν τις καφετέριες και τα μπαράκια το βράδυ και αφήνουν έτσι ένα καλό εισόδημα στους Πατρινούς. Τη δυνατότητα να δημιουργηθούν συνεργασίες, που θα ανοίξουν επιχειρήσεις ανταποκρινόμενες στις τεράστιες αλλαγές της τεχνολογίας, τις θεωρεί μήπως «εκ του πονηρού»;
Και ολοένα η Πάτρα γίνεται πιο βρώμικη, πιο υποβαθμισμένη, σε μεγαλύτερο κίνδυνο ανεπανόρθωτης βλάβης των τοποσήμων της. Τη συγκρίνεις με τη Ναύπακτο απέναντι και με πόνο ψυχής παρακαλείς να την αναλάβουν χέρια ικανά και αποφασισμένα να αναστρέψουν αυτόν τον θλιβερό της κατήφορο.
