Πάτρα – Το Τέλος της Μικρής Κλίμακας: Το Περίπτερο ως Παράπλευρη Απώλεια του «Εκσυγχρονισμού»

Σε μια άλλη εποχή, όχι τόσο μακρινή χρονικά, αλλά έτη φωτός μακριά αξιακά, το αστικό τοπίο της Ελλάδας οριζόταν από τη «μικρή κλίμακα». Η φωτογραφία του Μιχάλη Δωρή από την οδό Κορίνθου στα τέλη της δεκαετίας του ’60, με το κίτρινο περίπτερο να φωλιάζει προστατευτικά κάτω από τη στοά του νεοκλασικού Πραπόπουλου, δεν είναι απλώς μια νοσταλγική καρτ ποστάλ. Είναι η αποτύπωση μιας οικονομικής και κοινωνικής συνθήκης που χάθηκε ανεπιστρεπτί.

Τα περίπτερα αυτά, σφηνωμένα σε στοές, ακροβολισμένα σε πλατείες ή «φυτεμένα» σε γωνίες πεζοδρομίων, δεν ήταν απλώς σημεία πώλησης τσιγάρων και εφημερίδων. Αποτελούσαν ένα απ’ τους πυρήνες της ελληνικής μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας. Ήταν το οικονομικό οχυρό πάνω στο οποίο:

Χτίστηκε η μεσαία τάξη: Μέσα από αυτά τα λίγα τετραγωνικά, οικογένειες βιοπορίστηκαν με αξιοπρέπεια.

Επενδύθηκε το μέλλον: Τα κέρδη από τις «ψιλές» πωλήσεις μετατράπηκαν σε πτυχία πανεπιστημίων για την επόμενη γενιά. Το περίπτερο σπούδασε παιδιά, πάντρεψε θυγατέρες και συντήρησε ηλικιωμένους.

Λειτούργησε η γειτονιά: Ο περιπτεράς ήταν ο άτυπος φρουρός της γειτονιάς, ο κοινωνικός λειτουργός, ο άνθρωπος που ήξερε τα πάντα και τους πάντες.

Ωστόσο, η ρομαντική αυτή αφήγηση προσέκρουσε βίαια στον τοίχο της νέας οικονομικής πραγματικότητας. Ήρθε η εποχή που οι κεντρικές ντιρεκτίβες –συχνά με το πρόσημο του «ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού»– έθεσαν ένα σαφές, αν και άρρητο, τελεσίγραφο: «Ο μικρός πρέπει να πεθάνει».

Στο όνομα της ανταγωνιστικότητας, της απελευθέρωσης των επαγγελμάτων και της εναρμόνισης με τα πρότυπα της μαζικής αγοράς, το μοντέλο της ατομικής επιχείρησης κρίθηκε παρωχημένο, αν όχι εχθρικό. Οι μεγάλες απρόσωπες αλυσίδες λιανικής έπρεπε να κυριαρχήσουν. Η φορολογική πίεση, η γραφειοκρατική ασφυξία και η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου ήταν τα εργαλεία μιας στοχευμένης πολιτικής εξόντωσης.

Και εμείς; Η ελληνική κοινωνία και η πολιτική της ηγεσία; Σταθήκαμε πειθήνια όργανα και τραγικοί αυτόχειρες. Αποδεχθήκαμε αδιαμαρτύρητα τον αφανισμό της ταυτότητάς μας στο βωμό μιας επίπλαστης προόδου. Καταναλώσαμε το αφήγημα ότι το «μεγάλο» είναι απαραίτητα και «καλό», αφήνοντας τον περιπτερά να αργοσβήνει, θύμα ενός άνισου πολέμου.

Έτσι επήλθε ο θάνατος του περιπτερά. Δεν ήταν ένας θάνατος φυσικός, αποτέλεσμα της εξέλιξης. Ήταν μια «δολοφονία» εκ προμελέτης, σχεδιασμένη σε γραφεία τεχνοκρατών και εκτελεσμένη με την ανοχή μιας κοινωνίας που ξέχασε από πού ξεκίνησε. Το κλειστό, το ξηλωμένο περίπτερο κάτω από τη στοά είναι μνημείο ενός τρόπου ζωής που θυσιάσαμε