Η ζυμωμένη ρέγγα, μια σουηδική λιχουδιά, κατέχει τόσο ξεχωριστή θέση στην κουλτούρα της χώρας, ώστε οι εθνικές εφημερίδες κάνουν ανασκόπηση της σοδειάς κάθε έτους και η πρώτη πώληση της χρονιάς λαμβάνει δημοσιότητα παρόμοια με την πρώτη Beaujolais της σεζόν. Είναι επίσης μια επίκτητη γεύση- τα βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αφθονούν από γενναίους ανθρώπους που δοκιμάζουν ένα φαγητό που μυρίζει σαν «αυγά που σαπίζουν σε ανοιχτά λύματα».
Αλλά γίνεται όλο και πιο δύσκολο για δεκάδες μικρής κλίμακας ψαράδες να το παράγουν, επειδή η ρέγγα της Βαλτικής βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Το πρόβλημα, λένε, είναι ότι σχεδόν όλες οι ρέγγες στα νερά κοντά στις ακτές μαζεύονται από βιομηχανικές μηχανότρατες, ώστε να αλεστούν και να ταΐσουν ένα άλλο διάσημο σκανδιναβικό ψάρι: τον Νορβηγικό σολομό εκτροφής.
Η Νορβηγία παράγει περισσότερο από τον μισό σολομό εκτροφής στον κόσμο. Πέρυσι, οι φάρμες εξήγαγαν ψάρια αξίας 17 δισεκατομμυρίων δολαρίων και η κυβέρνηση έχει ωθήσει τη βιομηχανία να πενταπλασιαστεί μέχρι το 2050. Ο τομέας συνεισφέρει περίπου το 3% του ΑΕΠ της Νορβηγίας, σύμφωνα με εκτιμήσεις του κλάδου.
Σε κίνδυνο η ρέγγα
Ωστόσο, αυτή η επιτυχία έχει θέσει τη ρέγγα σε κίνδυνο. Το ψάρι παίζει κεντρικό ρόλο στο οικοσύστημα της Βαλτικής Θάλασσας και, με τα αποθέματα να έχουν μειωθεί κατά 90% από τη δεκαετία του 1960, οι επιστήμονες κρούουν όλο και πιο έντονα τον κώδωνα του κινδύνου ότι ο πληθυσμός μπορεί να καταρρεύσει. Αυτό θα έθετε σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα σε μια θάλασσα που μοιράζονται εννέα ευρωπαϊκές χώρες. Η κρίση έχει πυροδοτήσει μια συζήτηση σχετικά με τον καλύτερο τρόπο διάσωσης του μειούμενου αποθέματος ρέγγας, σύμφωνα με το Bloomberg.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την πλήρη διακοπή της αλιείας ρέγγας λόγω της ανησυχίας των επιστημόνων, αλλά η απαγόρευση απορρίφθηκε το περασμένο φθινόπωρο από τα κράτη της Βαλτικής που επιθυμούν να διαφυλάξουν τις θέσεις εργασίας και άλλα οικονομικά συμφέροντα. Επί του παρόντος, οι ποσοστώσεις κατανέμονται ανά χώρα, αν και τα σκάφη δεν δεσμεύονται από τα όρια που τίθενται στα έθνη των οποίων τη σημαία φέρουν, επιτρέποντάς τους να αλιεύουν μεγάλες ποσότητες ρέγγας με τη μία.
«Για μένα, η απάντηση είναι απλή», είπε. «Απαγόρευση κάθε αλιείας ρέγγας για ψάρια που δεν προορίζονται για το πιάτο του δείπνου».
Ο Lundgren είναι ένας από τους πολλούς αλιείς μικρής κλίμακας που εμπλέκονται σε αυτό το εμπόριο πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο θέτει επίσης σε κίνδυνο το οικοσύστημα της Βαλτικής Θάλασσας.
Η έκταση της θάλασσας είναι το ένα έκτο της Μεσογείου και τα υφάλμυρα, ρηχά νερά της φιλοξενούν ένα ευαίσθητο οικοσύστημα. Η ρέγγα και η παρόμοια παπαλίνα παίζουν και οι δύο σημαντικό ρόλο ως κύριες πηγές τροφής για τα πουλιά, τα θηλαστικά και άλλα ψάρια. Αρκετά από τα ενδημικά είδη της Βαλτικής έχουν μοναδικές προσαρμογές και οποιαδήποτε διαταραχή μπορεί να επηρεάσει ολόκληρο το οικοσύστημα.
Η γεωργική απορροή, η άνθιση τοξικών φυκιών και η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων λόγω της κλιματικής αλλαγής δημιουργούν άγχος. Οι μηχανότρατες που αλιεύουν ρέγγες είναι μια άλλη αποσταθεροποιητική δύναμη που απειλεί να ανατρέψει πλήρως την οικολογία της περιοχής.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η παπαλίνα και η ρέγγα παίζουν κρίσιμο ρόλο», δήλωσε ο Rainer Froese από το Κέντρο Ωκεάνιας Έρευνας Helmholtz στο Κίελο της Γερμανίας. Πρόσθεσε ότι «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το μεγαλύτερο μέρος των αλιευμάτων ρέγγας και παπαλίνας στη Βαλτική πηγαίνει σε ιχθυάλευρα και λάδι και ότι η υδατοκαλλιέργεια σολομού της Νορβηγίας είναι ένας από τους σημαντικότερους τελικούς χρήστες αυτών».
Όπως μεταδίδει το Bloomberg, οι βιομηχανικές μηχανότρατες που σαρώνουν τις εσωτερικές θάλασσες έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στον αποδεκατισμό των αποθεμάτων ρέγγας. Περίπου 20 μηχανότρατες, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν λιμάνια στη Σουηδία και τη Δανία, ευθύνονται για το 95% του συνόλου της ρέγγας που αλιεύεται στα σουηδικά χωρικά ύδατα.
Ωστόσο, είναι δύσκολο να υπολογιστεί ακριβώς πόση ρέγγα της Βαλτικής καταλήγει ως τροφή για σολομό. Η διαδρομή της ρέγγας από τη Βαλτική προς τη Νορβηγία περνά από μια τρίτη χώρα. Στο Σκάγκεν της Δανίας υπάρχουν εργοστάσια που επεξεργάζονται ψάρια από όλο τον κόσμο. Το αλεύρι και το λάδι που παράγουν διακινούνται σε μια παγκόσμια αγορά εμπορευμάτων με σημαντικές προκλήσεις στην ιχνηλασιμότητα.
Η «πεινασμένη» βιομηχανία σολομού
Ένας από τους μεγαλύτερους επεξεργαστές, η FF Skagen, λέει ότι προμηθεύει «μερικούς από τους μεγαλύτερους παραγωγούς σολομού Ατλαντικού στον κόσμο». Σε ηλεκτρονικό μήνυμα, ο διευθύνων σύμβουλος Johannes Palsson τόνισε ότι τα σκάφη από τα οποία προμηθεύεται τα ψάρια τηρούν τις ποσοστώσεις που έχουν καθοριστεί από την κυβέρνηση.
Η εταιρεία δεν αποκάλυψε πόσο από το προϊόν της πηγαίνει στη νορβηγική βιομηχανία σολομού. Τα στοιχεία για το διεθνές εμπόριο από τη βάση δεδομένων Comtrade των Ηνωμένων Εθνών δίνουν μια πρόχειρη ένδειξη για τις δανικές εξαγωγές στο σύνολό τους. Η Νορβηγία είναι μακράν ο μεγαλύτερος προορισμός, εισάγοντας περίπου 300 εκατομμύρια τόνους προϊόντων που φέρουν τους δασμολογικούς κωδικούς που σχετίζονται με το ιχθυάλευρο και το λάδι. Αυτό αντιπροσωπεύει σχεδόν το 25% του συνολικού όγκου των εξαγωγών της Δανίας.
Έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από τη σουηδική βιομηχανία θαλασσινών και δημοσιεύθηκε το 2023 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι νορβηγικές φάρμες σολομού δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνες για την κατάρρευση των αποθεμάτων ρέγγας λόγω του σχετικά μικρού ρόλου που παίζει το ψάρι στην παραγωγή σολομού.
«Ακόμη και αν η νορβηγική βιομηχανία σολομού σταματούσε εντελώς να χρησιμοποιεί τη ρέγγα της Βαλτικής στις ζωοτροφές της, απλώς θα μεταφερόταν αλλού», δήλωσε η Σάρα Χόρνμποργκ, ερευνήτρια στο σουηδικό κρατικό ερευνητικό ινστιτούτο RISE, η οποία συνέταξε την εργασία.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να συσχετιστεί η φαινομενικά μικρή ποσότητα ψαριών της Βαλτικής με τις τεράστιες απαιτήσεις της νορβηγικής βιομηχανίας υδατοκαλλιέργειας, δήλωσε εκπρόσωπος της ΜΚΟ BalticWaters σε απάντηση στα ευρήματα του RISE.
«Στον κόσμο τους, οι ζωοτροφές από τη Βαλτική αποτελούν ένα μικροσκοπικό ποσοστό, αλλά ιδωμένες από την οπτική γωνία της Βαλτικής, οι ποσότητες είναι ακραίες», δήλωσε η BalticWaters.
Αν και μπορεί να είναι δύσκολο να συναχθεί επιστημονικά πειστικός συσχετισμός μεταξύ της κατακόρυφης πτώσης των αποθεμάτων ρέγγας στη Βαλτική και της νορβηγικής ιχθυοκαλλιέργειας, η ζήτηση έχει εκραγεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.
«Δεν υπάρχουν ούτε κατά διάνοια αρκετά ψάρια σε ολόκληρη τη Βαλτική για να ταΐσουν το νορβηγικό τέρας του σολομού», δήλωσε ο Nils Hoglund, υπεύθυνος αλιευτικής πολιτικής στη ΜΚΟ Coalition Clean Baltic, η οποία τον Ιανουάριο κατέθεσε νομική προσφυγή για τις ποσοστώσεις ρέγγας της ΕΕ.
Η νορβηγική βιομηχανία σολομού έχει μειώσει το ιχθυάλευρο και το λάδι σε περίπου 30% της τροφής, από 90% τη δεκαετία του 1990. Περαιτέρω μειώσεις παρέμειναν όμως άπιαστες, καθώς ο σολομός εκτροφής εξακολουθεί να χρειάζεται ωμέγα-3 λιπαρά και οξέα που βρίσκονται κυρίως στη θαλάσσια ζωή.
Ο Oyvind Haram, εκπρόσωπος της Νορβηγικής Ομοσπονδίας Θαλασσινών, δήλωσε ότι η βιομηχανία χρησιμοποιεί κυρίως απορρίμματα ψαριών καθώς και ψάρια που είναι πολύ χαμηλής ποιότητας για ανθρώπινη κατανάλωση.
Εργάζεται επίσης για την εξεύρεση εναλλακτικών πηγών τροφής για τα εκτρεφόμενα ψάρια, συμπεριλαμβανομένων των εντόμων, των προνυμφών και των φυκιών. «Θα συνεχίσουμε, ωστόσο, να χρησιμοποιούμε θαλάσσια συστατικά τα επόμενα χρόνια», δήλωσε ο Haram, «αλλά είναι ένας πόρος που πρέπει να διαχειριστούμε υπεύθυνα».
Η σχετικά μικρή ζήτηση για ρέγγα της Βαλτικής για ανθρώπινη κατανάλωση – εν μέρει λόγω των κυβερνητικών προειδοποιήσεων για αυξημένα επίπεδα τοξινών – ανάγκασε τη βιομηχανία να πουλήσει τα αλιεύματά της για ζωοτροφές, δήλωσε ο Anton Paulrud, επικεφαλής της Σουηδικής Ομοσπονδίας Πελαγικών, ενός φορέα της βιομηχανίας.
Χωρίς τον νορβηγικό σολομό, είπε, «δεν θα μπορούσαμε να πουλήσουμε τη ρέγγα μας. Τώρα μπορούμε πραγματικά να κάνουμε κάτι από αυτόν τον πόρο και να τον μετατρέψουμε σε τροφή που οι άνθρωποι θέλουν να φάνε».
Αυτό άφησε το οικοσύστημα να κρέμεται από μια κλωστή και επηρέασε την αλιεία μικρής κλίμακας που επικεντρώνεται στα πιάτα των ανθρώπων.
Ακόμη και οι μεγάλοι παραγωγοί ζυμωμένης ρέγγας αγωνίζονται. Ο Oskars Surstromming, ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς της χώρας του εδέσματος, σκέφτηκε να υποβάλει αίτηση πτώχευσης το 2022, αφού παρήγαγε μόνο το 10% της συνήθους παραγωγής του.
«Υπάρχουν πολύ, πολύ λίγα φωτεινά σημεία που βλέπουν μπροστά», δήλωσε ο Janne Soderstrom, ο οποίος βρίσκεται στο τιμόνι της εταιρείας για πάνω από 40 χρόνια. Από το 2022, η εταιρεία παρήγαγε περίπου 20.000 κονσέρβες ρέγγας, από 250.000 κονσέρβες που ήταν το μέγιστο στα μέσα της δεκαετίας του 2000, πρόσθεσε.
Σημαντικές αστοχίες στη χάραξη πολιτικής οδήγησαν στη μείωση των ιχθυαποθεμάτων της Βαλτικής, σύμφωνα με ψαράδες, ακαδημαϊκούς και ακτιβιστές. Για να βοηθήσουν τη ρέγγα να ανακάμψει, υποστηρίζουν τη διακοπή της αλιείας με τράτες μεγάλης κλίμακας, αν και τελικά μπορεί να χρειαστεί πλήρης διακοπή για να ανακάμψουν τα αποθέματα. Σε μια προσπάθεια να μετριάσει τη μείωση των αποθεμάτων ρέγγας, η κυβέρνηση της Φινλανδίας απαγόρευσε την Πέμπτη την αλιεία με μηχανότρατα για πέντε εβδομάδες από τις 25 Μαΐου – κατά την περίοδο αναπαραγωγής των ψαριών – λέγοντας ότι η κυβέρνηση της Σουηδίας σχεδιάζει ένα παρόμοιο μέτρο.
«Η εικόνα είναι συντριπτικά ξεκάθαρη όσον αφορά την κατάσταση της ρέγγας της Βαλτικής», δήλωσε ο Henrik Svedang, αναπληρωτής καθηγητής θαλάσσιας βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. «Τα αποθέματα των ψαριών είναι από τα πιο εξαντλημένα σε ολόκληρη την Ευρώπη».
Ο ίδιος δήλωσε ότι η τρέχουσα κατάσταση αντικατοπτρίζει άλλες καταρρεύσεις της αλιείας, συμπεριλαμβανομένων των πρόσφατων καταρρεύσεων του μπακαλιάρου της δυτικής Βαλτικής και του Kattegat και της ρέγγας της Ατλάντο-Σκανδιναβίας.
Οι ποσοστώσεις είναι χαμηλότερες, αλλά η ΕΕ θα επιτρέψει ακόμη την αλίευση άνω των 95.000 τόνων ρέγγας. Εν τω μεταξύ, η νορβηγική βιομηχανία σολομού ακμάζει. Η υδατοκαλλιέργεια αναμένεται να αυξηθεί κατά σχεδόν 40% έως το 2028, σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών IMARC Group, και η κυβέρνηση της Νορβηγίας θέλει να εξάγει 5 εκατομμύρια τόνους σολομού και πέστροφας εκτροφής το 2050.
Αλλά μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι ότι η βιομηχανία-μαμούθ που απορροφά μεγάλες εκτάσεις των παγκόσμιων ωκεανών μπορεί ήδη να φτάσει στα όρια των ρεαλιστικών πηγών που μπορεί να αντλήσει.
Όταν ρωτήθηκε σχετικά με την πιθανή σύνδεση μεταξύ των ζωοτροφών που χρησιμοποιούνται για τη νορβηγική υδατοκαλλιέργεια και της ρέγγας της Βαλτικής, ο Haram επεσήμανε την έκθεση RISE, η οποία απέτυχε να διαπιστώσει ότι η ρέγγα της Βαλτικής χρησιμοποιείται για τη διατροφή του νορβηγικού σολομού σε σημαντικό βαθμό. Για τον Hoglund από το Coalition Clean Baltic, ωστόσο, το μόνο που απομένει για τη Βαλτική σε αυτό το στάδιο μπορεί να είναι να χρησιμεύσει ως προειδοποιητική ιστορία.
«Χάσαμε τον μπακαλιάρο και δεν πρόκειται να επανέλθει σε καλή κατάσταση σύντομα, και το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τη ρέγγα», δήλωσε. «Μπορεί να μας μείνει μόνο να γίνουμε ένα μάθημα για άλλους».
