Ο Μάριο Ντράγκι απολάμβανε τη συνταξιοδότησή του όταν χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν Σεπτέμβριος του 2023 και το γραφείο της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ήθελε να μάθει αν θα μπορούσε να αναλάβει μια τελευταία αποστολή για τις Βρυξέλλες: να βρει έναν τρόπο να καταστήσει την Ευρώπη ανταγωνιστική.
«Έπρεπε να το σκεφτώ για μερικές μέρες… πριν πω ναι», θυμήθηκε αργότερα ο Ντράγκι, όταν δημοσίευσε την τελική του έκθεση για την αναζωογόνηση της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Το έργο φαινόταν τόσο τρομακτικό, τόσο δύσκολο».
Oι ιδέες του Ντράγκι για την ανταγωνιστικότητα θα βρεθούν ξανά στο επίκεντρο, καθώς η φον ντερ Λάιεν θα παρουσιάσει το σχέδιό της για τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, σε μια στιγμή που θα καθορίσει την πορεία της θητείας της ως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (MFF), όπως είναι γνωστό το μακροπρόθεσμο σχέδιο δαπανών, θα ισχύσει από το 2028 έως το 2034. Το γεγονός ότι έχουν διατεθεί δύο χρόνια για τις διαπραγματεύσεις σχετικά με το περιεχόμενο του προϋπολογισμού είναι ένδειξη ότι — όπως συνήθως — η φον ντερ Λάιεν αναμένει μια σκληρή μάχη με τις εθνικές κυβερνήσεις, οι οποίες πρέπει να συμφωνήσουν ομόφωνα επί του περιεχομένου του.
Η πρόταση για το MFF θα πρέπει να χρηματοδοτήσει την ΕΕ για να αντιμετωπίσει πρωτοφανείς προκλήσεις, όπως τον εμπορικό πόλεμο με τον Ντόναλντ Τραμπ, τον πραγματικό πόλεμο με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, τον εντεινόμενο ανταγωνισμό από την Κίνα, τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, την κλιματική αλλαγή, τη μετανάστευση και την άνοδο της ακροδεξιάς.
Βάσει των λεγόμενων του Ντράγκι, του σεβάσμιου σοφού της ευρωπαϊκής οικονομίας: «Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο όπου, αν δεν αναλάβουμε δράση, θα πρέπει να θυσιάσουμε είτε την ευημερία μας, είτε το περιβάλλον μας, είτε την ελευθερία μας».
Ο τρέχων βασικός προϋπολογισμός της ΕΕ ανέρχεται σε περίπου 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ, ένα ποσό που δεν είναι καθόλου μικρό.
Το ερώτημα είναι: πόσο μεγαλύτερο πρέπει να είναι το «οπλοστάσιο» του προϋπολογισμού των Βρυξελλών; Η απάντηση ποικίλλει σημαντικά, ανάλογα με το ποιος την δίνει.
Ορισμένες χώρες θέλουν μηδενική αύξηση, ενώ άλλες θέλουν να διπλασιαστεί ο προϋπολογισμός της ΕΕ, δήλωσε ο Γιαν Στράσκι, ανώτερος οικονομολόγος του ΟΟΣΑ.
«Αυτό είναι το εύρος, από μηδέν έως διπλασιασμό και η εκτίμησή μου είναι ότι με αύξηση μικρότερη του μισού εξ αυτού του ποσού, θα μπορούσαμε ήδη να επιτύχουμε πολλά από αυτά που είναι λογικό να γίνουν σε επίπεδο ΕΕ», δήλωσε ο Στράσκι στο POLITICO.
Επιτεύξιμοι στόχοι
Εκτός από τη συνολική αύξηση των πόρων, ο ΟΟΣΑ συνέστησε, σε έκθεση που δημοσίευσε αυτό το μήνα, την αναπροσαρμογή των υφιστάμενων κονδυλίων της ΕΕ ώστε να δοθεί προτεραιότητα στην άμυνα και σε μια πιο ολοκληρωμένη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία θα μειώσει το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας και θα συμβάλει στην τόνωση της ανάπτυξης.
Ένα μεγαλύτερο μερίδιο των δημόσιων δαπανών θα πρέπει να παραχωρηθεί στις Βρυξέλλες, πρότεινε, για τον συντονισμό πιο αποτελεσματικών διασυνοριακών έργων υποδομής, όπως οι διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας, και των προμηθειών στον τομέα της άμυνας.
Άλλοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να είναι ακόμη πιο φιλόδοξες, εάν η ΕΕ θέλει να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της εποχής. Σύμφωνα με τον Ζολτ Ντάρβας, έναν από τους συντάκτες μιας νέας μελέτης του think tank Bruegel, το πλαίσιο δαπανών του MFF πρέπει να διπλασιαστεί, περίπου, προκειμένου να ληφθεί υπόψη η ανάγκη χρηματοδότησης της κλιματικής μετάβασης και της αποπληρωμής των χρεών που προέκυψαν από την πανδημία.
Ο Ντάρβας πρότεινε την αύξηση του προϋπολογισμού σε περίπου 2% του ΑΕΠ. Μια τέτοια αύξηση θα έθετε τον προϋπολογισμό της ΕΕ σε τροχιά για την κάλυψη του μεριδίου της από τα επιπλέον 800 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως που, σύμφωνα με τον Ντράγκι, θα απαιτηθούν από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα για την αναζωογόνηση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης.
Ορισμένες χώρες, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, συμφωνούν ότι ο προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να αυξηθεί.
Άλλες, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, δε θέλουν καθόλου αύξηση του προϋπολογισμού. «Η Σουηδία δεν υιοθετεί απλώς την άποψη ότι τώρα χρειαζόμαστε μεγαλύτερο προϋπολογισμό επειδή έχουμε νέα προβλήματα να αντιμετωπίσουμε», δήλωσε η υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Σουηδίας στο POLITICO. «Θα πρέπει να θέσουμε προτεραιότητες στο πλαίσιο του προϋπολογισμού».
Η Σουηδία είναι ιδιαίτερα πρόθυμη να συμπεριλάβει στον MFF θέματα άμυνας και ασφάλειας, αν και ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η νομοθεσία της ΕΕ εμποδίζει την Ένωση να πραγματοποιεί άμεσες στρατιωτικές δαπάνες μέσω του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της.
Ο Ντράγκι πρότεινε επίσης τη ριζική απλοποίηση του προϋπολογισμού, μια ιδέα που υιοθέτησε η φον ντερ Λάιεν με την πρότασή της να συγχωνεύσει την Κοινή Γεωργική Πολιτική και το Ταμείο Συνοχής — τις μεγαλύτερες δαπάνες της ΕΕ — σε ένα ενιαίο ταμείο.
Ένας δεύτερος πυλώνας του ΜFF, σύμφωνα με τις γενικές γραμμές που έχει ήδη ανακοινώσει η Επιτροπή, θα δημιουργήσει ένα νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, το οποίο θα παρέχει επενδυτική ικανότητα σε βασικούς τομείς και στήριξη στην έρευνα. Ο τρίτος πυλώνας του προϋπολογισμού θα είναι ένα νέο ταμείο εξωτερικής δράσης, που θα συνδυάζει την αναπτυξιακή βοήθεια και τη διπλωματία, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο της φον ντερ Λάιεν.
Ήδη, ορισμένες χώρες και πολιτικοί της ΕΕ έχουν αντιδράσει αρνητικά σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις, ιδίως όσον αφορά τα χρήματα για τους ευρωπαίους αγρότες και τις οικονομικά δυσπραγούσες περιοχές.
Φόροι
Το πιο δύσκολο μέρος είναι να αποφασιστεί από πού θα προέλθουν τα χρήματα.
Ήδη έχει ξεκινήσει έντονη συζήτηση σχετικά με το αν οι νέες μορφές αυτών των «ιδίων πόρων», όπως ονομάζονται τα έσοδα της ΕΕ, θα πρέπει να εγκριθούν ως μέρος του νέου προϋπολογισμού, ενδεχομένως με την αύξηση του μεριδίου των εσόδων που μπορούν να λάβουν οι Βρυξέλλες από τους υφιστάμενους φόρους ή τις χρηματοδοτικές ρυθμίσεις.
Ένας λόγος που συχνά επικαλείται υπέρ των νέων μορφών ιδίων πόρων είναι η αποσυμφόρηση της συζήτησης σχετικά με τις συνεισφορές των διαφόρων χωρών στον προϋπολογισμό, δη η πολιτική εμμονή με τα λεγόμενα «καθαρά υπόλοιπα».
Οι χώρες που είναι καθαροί συνεισφέροντες — όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σουηδία — καταβάλλουν περισσότερα από όσα λαμβάνουν. Αυτό συχνά καθιστά πολιτικά πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις αυτών των χωρών να δικαιολογήσουν στο εσωτερικό τους γιατί πρέπει να αυξηθεί ο συνολικός προϋπολογισμός της ΕΕ.
Ο Επίτροπος για τον προϋπολογισμό της ΕΕ, Πιότρ Σεραφίν, έχει υποσχεθεί «ένα φιλόδοξο πακέτο ιδίων πόρων» που «αφενός θα ενισχύσει τη χρηματοδοτική ικανότητα που διαθέτουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αφετέρου όμως θα είναι πολιτικά και κοινωνικά αποδεκτό τόσο για τα κράτη-μέλη όσο και για τους πολίτες της Ευρώπης».
Θα χρειαστεί να έχει την τύχη με το μέρος του. «Δεν βλέπουμε την ανάγκη για νέους ιδίους πόρους και σίγουρα όχι για ευρωπαϊκούς φόρους», δήλωσε η υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Σουηδίας. «Γνωρίζουμε ότι υπάρχει συζήτηση για όλα, από τη χρήση των εσόδων από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ και τον μηχανισμό προσαρμογής των συνόρων άνθρακα έως διάφορα άλλα είδη νέων ιδίων πόρων. Αυτό δεν είναι κάτι που η Σουηδία θεωρεί απαραίτητο. Θα προτιμούσαμε να δούμε μια εστίαση στην αναδιαμόρφωση της προτεραιότητας των δαπανών του προϋπολογισμού, κάτι που είναι πάντα δύσκολο, αλλά είναι αυτό που πρέπει να κάνεις σε έναν εθνικό προϋπολογισμό, ειδικά όταν έχεις να αντιμετωπίσεις νέες προκλήσεις».
Κράτος δικαίου
Ένας τρόπος για να γίνουν εξοικονομήσεις είναι να αποτραπεί η καταβολή «ούτε ενός ευρώ» σε οποιαδήποτε χώρα παραβιάζει κατάφωρα τα πρότυπα της ΕΕ όσον αφορά το δημοκρατικό «κράτος δικαίου», προσέθεσε η ίδια. Αυτή η άποψη συνάδει με τους στόχους της Επιτροπής για το επόμενο MFF.
Η ομάδα της φον ντερ Λάιεν επεξεργάζεται ένα νέο καθεστώς που θα ενισχύσει τις οικονομικές κυρώσεις για χώρες όπως η Ουγγαρία οι οποίες, σύμφωνα με τις Βρυξέλλες, δεν τηρούν τις δημοκρατικές ελευθερίες που θεωρούνται θεμελιώδεις για τις αξίες της ΕΕ.
Όμως, όταν όλες οι χώρες της ΕΕ πρέπει να συμφωνήσουν στο σύνολό τους για το πακέτο του προϋπολογισμού — συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας του Βίκτορ Όρμπαν — δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι οι κανόνες αιρεσιμότητας θα συμπεριληφθούν στο τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού, ό,τι και αν θέλουν η φον ντερ Λάιεν και οι επίτροποί της.
Στην πραγματικότητα, το ζήτημα της τιμωρίας των χωρών που δεν τηρούν το «κράτος δικαίου» επιστρέφει στο ίδιο βασικό ερώτημα που υποκρύπτει ολόκληρος ο προϋπολογισμός: Ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος της ΕΕ; Σε αυτή την εποχή πολλαπλών παγκόσμιων προκλήσεων, πόσα πρέπει να κάνουν από κοινού οι 27 χώρες της Ένωσης, μέσω συντονισμένων δράσεων που λαμβάνονται σε γραφεία από γυαλί και ατσάλι στις Βρυξέλλες, και πόσα πρέπει να αποφασίζουν στο εσωτερικό τους;
Τελικά, η κλίμακα και το εύρος του τελικού προϋπολογισμού της ΕΕ θα είναι η έκφραση της συλλογικής απάντησης του μπλοκ σε αυτό το ερώτημα.
«Αν κοιτάξουμε την ιστορία των συμφωνιών για το επόμενο ΜFF, βλέπουμε πολύ περιορισμένες αλλαγές από το ένα πλαίσιο στο άλλο», δήλωσε ο Ντάρβας. Κατά την άποψή του, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ΕΕ είναι ότι η απαίτηση ομόφωνης συμφωνίας μεταξύ 27 χωρών θα «περιορίσει σοβαρά» κάθε περιθώριο για μεταρρυθμίσεις.
«Υπάρχει τεράστια ακαμψία», δήλωσε. «Είμαι λίγο σκεπτικός ότι θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές».
