Συνέντευξη στη Νατάσα Μπελεζάκη
Η Κωνσταντίνα Βαλερά, ζωγράφος και ποιήτρια, έχει αφιερώσει τη ζωή της στην τέχνη και την εκπαίδευση. Μέσα από τη δουλειά της, τόσο ως καλλιτέχνης όσο και ως δασκάλα, μας υπενθυμίζει πως η δημιουργία δεν είναι απλώς μια διαδικασία, αλλά μια γέφυρα προς τη χαρά. Πρόσφατα, ανέλαβε το ρόλο της καθηγήτριας ζωγραφικής για παιδιά, ενσωματώνοντας την πεποίθηση ότι η χαρά μπορεί να διδαχθεί και να μεταδοθεί μέσα από την τέχνη. Στη συνέντευξή μας, η Κ.Β. μοιράζεται τις σκέψεις της για την καλλιτεχνική της πορεία, τη σημασία της εκπαίδευσης, και τον ρόλο της τέχνης στη διαμόρφωση χαρούμενων και εκφραστικών ανθρώπων.
Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το πώς ξεκινήσατε με τη ζωγραφική και την ποίηση; Ποια ήταν η πηγή έμπνευσής σας;
Πλέον πιστεύω πως τη ζωγραφική και την ποίηση δεν τα ξεκίνησα ποτέ, ήταν και είναι αναπόσπαστα κομμάτια του “Είναι Μου”, όπου αναπτύσσονταν και εξελίσσονταν παράλληλα με τις σωματικές και διανοητικές μου ικανότητες και δυνατότητες. Σαν παιδί ζωγράφιζα από τη στιγμή που μπορούσα να κρατώ μολύβι στο χέρι και στην ηλικία των οκτώ χρόνων άρχισα να γράφω τα πρώτα μου ποιήματα. Στη μετέπειτα πορεία μου, παρά τα μικρά διαλείμματα απ’ τη ζωγραφική και την ποίηση και την ενασχόλησή μου προς άλλους προσανατολισμούς, διαπίστωσα πως η τέχνη, μού ήταν περισσότερο αναγκαία από οτιδήποτε άλλο στη ζωή μου. Για το λόγο αυτό αποφάσισα να αφοσιωθώ εξολοκλήρου μόνο με την τέχνη. Αποφοίτησα απ’ την Καλών Τεχνών το 2012 και έκτοτε ακολούθησα μια πορεία από εκθέσεις ζωγραφικής και παρουσιάσεις των ποιητικών συλλογών μου. Πηγή έμπνευσης για τις θεματολογίες και τα ποιήματα αποτελεί για μένα οτιδήποτε, μια λέξη, μια εικόνα, ένα γεγονός, μία μελωδία ποτέ δεν ξέρεις με ποιο τρόπο ο εαυτός σου θα επιλέξει να σου μιλήσει ώστε να μπορέσεις να τον ακούσεις. Ούτως ή άλλως, οι ίδιες, οι εσωτερικές ανάγκες είναι αυτές που θα σε οδηγήσουν στην εξωτερική τους αντανάκλαση. Η έμπνευση δεν έρχεται ποτέ απέξω, το αντικείμενο της είναι εκεί για να σου θυμίσει, να σε αφυπνίσει και να σου δείξει, αρκεί να είσαι σε εγρήγορση, σε επαγρύπνηση και να έχεις καλλιεργήσει την παρατηρητικότητά σου, ώστε να συνειδητοποιήσεις πού πραγματικά αυτό σε οδηγεί. Στόχος του αντικειμένου έμπνευσης δεν είναι η παραγωγή ενός έργου άλλα η κατανόηση της παραγωγής του, όπου αυτό οδηγεί στη λύτρωση και στη θεραπεία μιας εσωτερικής κατάστασης.
Πώς συνδυάζετε τη ζωγραφική με την ποίηση στη δουλειά σας; Πώς επηρεάζει η μία τέχνη την άλλη;
Έχω εκδώσει δυο εικονοποιημένες ποιητικές συλλογές. Το 2014 την ποιητική συλλογή “Ιχνηλατώντας” από τις Εκδόσεις Μπατσιούλας και το 2021 την ποιητική συλλογή “ΑνΟδος” από τις Εκδόσεις ΝΙΚΑΣ. Και στις δυο συλλογές συνοδεύω την ποίηση με τη ζωγραφική. Ο συνδυασμός αυτών των δύο τεχνών ήταν μια πρόκληση για μένα. Αφηγούμαι ένα ίδιο γεγονός με δυο διαφορετικούς τρόπους, με λέξεις και εικόνες όπου αυτά δένουν και λειτουργούν συμπληρωματικά δημιουργώντας επίσης έναν διάλογο μεταξύ τους. Αυτό που διαβάζω στο ποίημα το αναγνωρίζω στο ζωγραφικό έργο, μέσα από τις φόρμες, τα σύμβολα, τα σχήματα και τα χρώματα. Βλέπω πώς αυτά λειτουργούν μεταξύ τους και δημιουργούν νοήματα, χωρίς να υπάρχει κάποια ρεαλιστική απεικόνιση που ήδη αναγνωρίζω. Άρα, δεν διαβάζω μόνο το ποίημα, αλλά διαβάζω και το έργο ζωγραφικής. Η ποίηση μαζί με τη ζωγραφική συνδυαστικά δημιουργούν μια σφαιρική ανάγνωση με λέξεις και εικόνες.
Πρόσφατα ξεκινήσατε να διδάσκετε ζωγραφική σε παιδιά.
Τι σας ενέπνευσε να στραφείτε στη διδασκαλία και ποια είναι η εμπειρία σας με τους μαθητές;
Αμέσως μετά την αποφοίτησή μου είχα δημιουργήσει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο για κάποια χρόνια, όπου περνούσα ατελείωτες ώρες μέσα στο ατελιέ, για να παράγω έργα και μετά κάναμε εκθέσεις ζωγραφικής. Αυτό άρχισε σιγά σιγά να με κουράζει με αποτέλεσμα να μην έχω έμπνευση. Συνειδητοποίησα λοιπόν πως μου έλειπε η εξωστρέφεια, έτσι πήρα την απόφαση να βγω απ’ το ατελιέ και τον μονόλογό μου και να δημιουργήσω έναν διάλογο με τον έξω κόσμο. Για το λόγο αυτό στράφηκα στα σχολεία να διδάξω ως καθηγήτρια εικαστικών. Αγαπάω τα παιδιά και θεωρώ, πως, με την ενασχόληση μαζί τους, δεν δίνεις μόνο αλλά μπορείς μέσα απ’ τον αγνό, αθώο τους κόσμο να πάρεις πολλά. Στα σχολεία υπήρξαν πολύ καλές στιγμές και δύσκολες συνθήκες επίσης. Εργάστηκα με παιδιά που τους άρεσε η ζωγραφική και με παιδιά που αδιαφορούσαν και σταδιακά στην πορεία ασχολήθηκαν με αφοσίωση σε αυτήν. Σε όλα τα σχολεία που εργάστηκα είχα πολύ καλούς συνάδελφους, διευθυντές και διευθύντριες, που τους θυμάμαι όλους με πολλή αγάπη. Μου αρέσει πολύ η δουλειά μου, μου αρέσει επίσης να προσφέρω, είναι λύτρωση, είναι ανακούφιση να μοιράζεσαι τα αποκτήματά σου, όμως να τα μοιράζεσαι με όσους θέλουν και βρίσκονται στα ίδια ενδιαφέροντα και αναζητήσεις με το αντικείμενο που διδάσκεις. Οι σχολικές συνθήκες σταδιακά με έφθειραν απομακρύνοντάς με απ’ τον πυρήνα μου από ’κεί που μπορούσα να αντλώ έμπνευση και δημιουργικότητα, ήμουν άδεια από ενεργεία και διάθεση για προσωπική έκφραση. Αυτό άρχισε να μου δημιουργεί πολλά ψυχοσωματικά νοσήματα και όσο παρέμενα στα σχολεία, παρέμεναν και τα νοσήματα σε έξαρση. Τότε κατάλαβα πως βρισκόμουν σε λάθος δρόμο, τότε συνειδητοποίησα πως το να αμελείς τις πραγματικές ανάγκες του εαυτού σου για να εξασφαλίσεις ένα σίγουρο και ασφαλές μισθό (όπου ο μισός θα καταλήξει σε γιατρούς), τότε ο ίδιος σου ο εαυτός θα σου επιτεθεί με τον πιο βίαιο τρόπο. Και έτσι βγήκα απ’ τα σχολεία και έφερα τα παιδιά στο ατελιέ μου.
Εδώ και ένα χρόνο περίπου στο προσωπικό μου ατελιέ παραδίδω μαθήματα ζωγραφικής σε παιδιά και ενήλικες. Είναι ένας χώρος τέχνης διαμορφωμένος με τέτοια αισθητική που εμπνέει και σε προδιαθέτει να θέλεις να δημιουργήσεις. Εκεί ζωγραφίζω, γράφω και φτιάχνω τα κεραμικά μου.
Εξακολουθώντας να θέλω να διατηρήσω την εξωστρέφεια και τον διάλογο με το έξω κόσμο, αποφάσισα να φέρω τον κόσμο στο εργαστήρι μου. Έτσι δημιούργησα στο Ατελιέ μου παιδικά τμήματα ζωγραφικής και τμήματα ενήλικων. Ο αριθμός των ατόμων που διατηρώ σε κάθε τμήμα είναι μικρός για να έχω προσωπική επαφή με τους μαθητές μου έτσι ώστε το μάθημα μας να είναι ουσιαστικό και ποιοτικό. Μόνο ευγνωμοσύνη μπορώ να νιώσω για την καθημερινή επαφή που έχω με τους μαθητές μου διότι η χαρά που παίρνω απ’ αυτούς πολλές φορές είναι απερίγραπτη. Στο εργαστήρι μαζί τους αισθάνομαι πως κάθε μέρα ωριμάζω περισσότερο διότι εκεί μέσα όλοι διδάσκουμε.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζετε διδάσκοντας παιδιά τη ζωγραφική και τι είναι αυτό που σας ικανοποιεί περισσότερο από αυτή τη διαδικασία;
Από τα παιδιά θα ακούσεις τις μεγαλύτερες αλήθειες, έτσι σκληρά και απροκάλυπτα, χωρίς κανένα φίλτρο, έτσι όπως τα ίδια μπορούν να τις αντιληφθούν, μέσα απ’ το δικό τους συναισθηματικό κόσμο και όχι μέσω της λογικής που έχουμε εμείς οι ενήλικες. Ως εκ τούτου, αυτό που εμείς θεωρούμε λογικό και έχουμε την απαίτηση τα παιδιά να το καταλάβουν γιατί το εξηγήσαμε μέσω της δικής μας λογικής χωρίς να έχουμε υπολογίσει το δικό τους συναίσθημα, λειτουργεί αρνητικά στη δική τους ψυχοσύνθεση με αποτέλεσμα να βγάζουν διαφορετικά συμπεράσματα. Τα παιδιά οποιοδήποτε διαπληκτισμό το παίρνουν προσωπικά και το πιο σύνηθες είναι να νιώθουν πως δεν τους αγαπούν. Για το λόγο αυτό, κάνουν τα πάντα, οτιδήποτε περνάει απ’ το χέρι τους για να τραβήξουν την προσοχή σου. Ο λογικός νους ενός παιδιού αρχίζει την ανάπτυξή του εκεί γύρω στα 3 του με 7 του χρόνια και ολοκληρώνεται περίπου στα 22, οπότε όλο αυτό το χρονικό διάστημα το άτομο δεν έχει αναπτύξει τη λογική του σκέψη, δεν μπορεί να εκλογικέψει τα γεγονότα και τις καταστάσεις που λαμβάνει στη ζωή του, καταγράφει τα πάντα μέσα απ’ συναίσθημα, άκριτα χωρίς κανένα φίλτρο και ερμηνεύει τον κόσμο μέσα απ’ το υποσυνείδητο, διαστρεβλωμένα. Οπότε στο κάθε μου μάθημα φροντίζω αυτό να μην το ξεχνάω και λειτουργώ περισσότερο μαζί τους μέσα απ’ το συναίσθημα, με αγάπη, με πολλά χαμόγελα, με αγκαλιές, με κατανόηση, ακούγοντάς τους με προσοχή, τους τονώνω το ηθικό, τους υπενθυμίζω πόσο ικανά και έξυπνα είναι… κ.λπ.
Οι προκλήσεις είναι πολλές όταν πρόκειται για μικρούς καλλιτέχνες. Μου αρέσουν όμως, διότι και εγώ ανακαλύπτω μέσα μου πτυχές που δεν είχα ξανά αγγίξει, με αυτόν τον τρόπο μαθαίνω κι εγώ περισσότερα για τον εαυτό μου. Οι μαθητές μου, είναι επίσης οι δάσκαλοι μου, ο καθαρός καθρέφτης μου, μού δείχνουν τη δύναμή μου, τις αδυναμίες, τις αντοχές, με δοκιμάζουν, με μαθαίνουν, με μυούν με κάνουν να θέλω κάθε μέρα να γίνομαι σωστότερος άνθρωπος. Μαζί τους έχω δημιουργήσει τον διάλογο που αναζητούσα.
Υπήρχαν πολλά ζητήματα που έπρεπε να επανεξετάσουμε και να αποφασίσουν τι πραγματικά ήταν αυτό που τα παιδιά ήθελαν. Υπήρχαν περιπτώσεις παιδιών που δεν τους άρεσαν τα χρώματα και πλέον έχουν φτάσει στο σημείο να μην τα αποχωρίζονται. Περιπτώσεις παιδιών που δεν ήταν ποτέ ευχαριστημένα με τα έργα τους και τώρα τα θεωρούν πανέμορφα. Υπήρχαν παιδιά που πεισματικά δεν ήθελα να δοκιμάσουν τίποτα διαφορετικό πέρα από αυτό που τα ίδια ήθελαν να κάνουν και δεν συμμετείχαν σε ομαδικές εργασίες. Πήραν το χρόνο τους και από μόνα τους, σιγά σιγά ζήτησαν να ομαδοποιηθούν και να πειραματιστούν με άλλες θεματολογίες και τεχνικές.
Στα πρώτα μας μαθήματα η πιο συνηθισμένη αντίδρασή που είχα σχεδόν απ’ όλα τα παιδιά όταν βλέπουν απέναντί τους το έργο που πρέπει να ζωγραφίσουν είναι αρνητική. Στην αρχή προσεγγίζουν το θέμα μέσα απ’ την οπτική του φόβου, δηλώνοντάς το με όλα τα αρνητικά επιφωνήματα. Ο δικός μου ρόλος είναι πάντα εμψυχωτικός, τους δίνω τροφή να πιστέψουν στον εαυτό τους και τις δυνατότητες που έχουν, διότι έχουν, απλώς το άγνωστο, κάτι το οποίο δεν έχουν ξανακάνει τα φοβίζει. Τα παιδιά εκείνη τη στιγμή επιλέγουν, όσο και αν φοβούνται, επιλέγουν την προσπάθεια. Σε κάθε περίπτωση επιλέγουν. Επιλέγουν να έρθουν στο μάθημα, επιλέγουν τα χρώματα, ανεξαρτήτως τι βλέπουν απέναντί τους, επιλέγουν τα θέματά τους, επιλέγουν αν θα είναι ευδιάθετα ακόμα κι αν έρχονται κουρασμένα, επιλέγουν να είναι ευχαριστημένα ή όχι με οποιοδήποτε αποτέλεσμα έχουν στο έργο τους, επιλέγουν αν θέλουν να κριθούν απ’ τους συμμαθητές τους ή όχι, επιλέγουν αν θα στεναχωρηθούν με την κριτική που θα τους ασκηθεί ή εάν θα την προσπεράσουν, επιλέγουν αν θα χαρούν ή αν θα μουτρώσουν σε μία κατάσταση. Τα παιδιά επιλέγουν συνεχώς και αυτό πρέπει να ειπωθεί και να γίνει συνειδητό από αυτά, ώστε να γίνουν συνειδητές και οι επιπτώσεις των επιλογών τους. Να μάθουν με αυτόν τον τρόπο να είναι υπεύθυνα για τις επιλογές και τις επιπτώσεις. Με αυτόν τον τρόπο θα νιώσουν πως δεν αιωρούνται στα χέρια των άλλων, αλλά συμβάλλουν κι αυτά στη διαμόρφωση της ζωής τους.
Απ’ τη στιγμή που το παιδί έχει το δικαίωμα της επιλογής γιατί, να μην επιλέξει τη θετική πλευρά των πραγμάτων, γιατί να μην επιλέγει να είναι χαρούμενο;
Θεωρώ πως τα πάντα είναι θέμα εκπαίδευσης. Εκπαιδευόμαστε από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Εκπαιδευόμαστε στο φόβο, στη χαρά, εκπαιδευόμαστε να είμαστε τολμηροί, διστακτικοί, αρνητικοί ή θετικοί, απ’ τους γονείς, το περιβάλλον, την κοινωνία. Το παιδί όταν νιώσει αγάπη και ασφάλεια γύρω του, συγκροτείται συναισθηματικά και αποκτά αυτοπεποίθηση. Τονώνοντας την αυτοεκτίμηση και υπενθυμίζοντάς του πόσο έξυπνο, σωστό και ικανό είναι το κάνεις να νιώθει άτρωτο και αυτόματα αυτό επιλέγει να είναι αυτό που του λες πως είναι. Αν οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να είναι χαρούμενα, θα πρέπει πρώτα οι ίδιοι να είναι χαρούμενοι.
Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο μήνυμα ή συναίσθημα που επιθυμείτε να μεταδώσετε μέσα από τη ζωγραφική και την ποίησή σας;
Η τέχνη είναι το εργαλείο αυτό που μας φέρνει πιο κοντά στο κομμάτι του εαυτού μας που αγνοούμε, εκεί που όλα συσσωρεύονται και δεν βρίσκουν τρόπο να ξεφύγουν. Στη δημιουργία είσαι εσύ με τον εαυτό σου και καλείσαι να τον γνωρίσεις, να έρθεις σε επαφή με τις αδυναμίες, τις φοβίες, τα ταυτόχρονα διαφορετικά θέλω, τις διαφωνίες, τις ανασφάλειες, το φόβο, τις συγκρούσεις, τον πόνο, την απόρριψη, βλέπεις ξεκάθαρα αυτό το θηρίο που καθημερινά θρέφουμε συνειδητά και υποσυνείδητα, σιγά σιγά να σου αποκαλύπτεται απ’ την κρυψώνα του και εσύ να πρέπει να το ημερώσεις πριν σε καταβροχθίσει. Μέσω της δημιουργίας καλλιεργούμε την παρατηρητικότητα, το βασικότερο στοιχείο που οδηγεί στην κάθαρση της όρασης, αυτής που βλέπει από μέσα προς τα έξω και οδηγεί στην αυτογνωσία και έπειτα αυτοθεραπεία.
Προσωπικά πιστεύω πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε δημιουργοί! Είναι στη φύση μας, άλλα το ξεχνάμε. Ξεχάσαμε πως εμείς είμαστε οι Υπαίτιοι. “Η τέχνη είναι ο αντικατοπτρισμός της ίδιας μας της ζωής, υπάρχει για να μας αφυπνίζει και να μας θυμίζει πως, όπως Εμείς είμαστε οι Δημιουργοί ενός έργου, έτσι ακριβώς Είμαστε και Δημιουργοί της ίδιας μας της ζωής, όπως εμείς αποτυπώνουμε στον καμβά συναισθήματα, σκέψεις, αντίληψη, παρατηρητικότητα και παράγουμε έργο, με τα ίδια εργαλεία παράγουμε και αυτό που λέμε πραγματικότητα, τύχη και συγκυρίες. Αυτοπειθαρχούμε σε αυτήν, διότι μας διδάσκει και εκπαιδεύει πώς να βάλουμε σε τάξη πρώτα το εσωτερικό μας χάος και έπειτα μέσα απ’ αυτό πώς να αναγεννηθεί το νέο, το λυτρωτικό”.
Πώς βλέπετε την πορεία σας ως καλλιτέχνης στο μέλλον; Υπάρχουν καινούργια πρότζεκτ που ετοιμάζετε;
Έχω μάθει να μην κάνω σχέδια. Όποτε σχεδίαζα και προγραμμάτιζα, και προχωρούσα προς την υλοποίηση τους, έβγαινε σε κάτι άλλο που δεν θα είχε καμία σχέση με την πρωταρχική μου σκέψη. Οπότε εργάζομαι με την έμπνευση της στιγμής, αφήνομαι και ακολουθώ. Τότε πραγματικά βγαίνει κάτι ουσιαστικό και ολοκληρωμένο. Ζωγραφίζω, γράφω και πλάθω κεραμικά, δεν σταματάω, υπάρχουν όμως κατά καιρούς μικρά διαλείμματα. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα βιβλίο που περιμένει να το ολοκληρώσω, υπάρχει μια θεματολογία από έργα ζωγραφικής με θέμα τη γυναίκα που συνεχώς μεγαλώνει, υπάρχουν ποιήματα στο συρτάρι μου, υπάρχουν κεραμικά που περιμένουν να ζωγραφιστούν και να ψηθούν, υπάρχουν τα μαθήματα ζωγραφικής και όλα αυτά με κάνουν να νιώθω πλήρης και χαρούμενη. Είμαι ευγνώμων για όλα αυτά. Με την πρώτη ευκαιρία, τις κατάλληλες συνθήκες, προετοιμασία και σωστές συγκυρίες θα έχουμε και μία ανάλογη δράση.
Με την ευκαιρία σας ανακοινώνω πως τη Δευτέρα 14 Οκτωβρίου στις 18.30 και μετά, προχωράμε στα εγκαίνια του Ατελιέ – Εργαστηρίου Ζωγραφικής στην Αγάθωνος 6 και Παναγούλη γωνία, Αγία Παρασκευή, Τ.Κ. 153 43, Αθήνα
