Kατά 398.000 άτομα θα μπορούσε να αυξηθεί το εργατικό δυναμικό στη χώρα, αν η συμμετοχή σ’ αυτό, στις ηλικίες 15-74 ετών, ήταν αντίστοιχη με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Το μέγεθος είναι εντυπωσιακό, ιδίως αν το συγκρίνει κανείς με τους περίπου 200.000 εργαζομένους που εκτιμάται ότι «λείπουν» από την αγορά, κυρίως στον τουρισμό, αλλά και στις υπηρεσίες, την πρωτογενή παραγωγή και τη βιομηχανία. Με άλλα λόγια, αν έπιαναν δουλειά περίπου οι μισοί από αυτούς που θα μπορούσαν, αλλά δεν συμμετέχουν στο εργατικό δυναμικό, θα κάλυπταν τις ελλείψεις.
Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, το πρόβλημα της έλλειψης εργαζομένων είναι από τα οξύτερα της οικονομίας, αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη και θα επιδεινώνεται συνεχώς, λόγω δημογραφικού. Η αύξηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας θα μπορούσε να το απαλύνει, αλλά δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς συνδέεται με οικονομικά, αλλά και κοινωνικά και πολιτιστικά στοιχεία. Στην κυβέρνηση, πάντως, εξετάζουν μέτρα –κάποια απ’ αυτά σε ώριμο στάδιο– που αναμένεται να ανακοινωθούν το επόμενο διάστημα. Εστιάζουν, μάλιστα, σε τέσσερις κατηγορίες πληθυσμού με συγκριτικά χαμηλή συμμετοχή, η οποία θα μπορούσε να αυξηθεί: γυναίκες, νέοι, συνταξιούχοι, ΑμεΑ. Επίσης, στοχεύουν στην αναστροφή του brain drain.
Συγκεκριμένα, σχεδιάζονται μεταξύ άλλων τα εξής μέτρα:
• Να γίνει υποχρεωτική για μεγάλες επιχειρήσεις (πάνω από 250 εργαζομένους) η δημιουργία βρεφονηπιακών σταθμών ή η επιδότηση των γονέων για βρεφονηπιακούς σταθμούς με voucher. Σημειώνεται ότι για τη δημιουργία σταθμών προβλέπεται επιδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων μέχρι στιγμής είναι μηδενικό.
• Μεγαλύτερη ευελιξία στις γονεϊκές άδειες για μητέρες και πατέρες, ώστε να μπορούν να εργάζονται με μικρότερο ωράριο ή εργάσιμη εβδομάδα, επεκτείνοντας αντίστοιχα τη διάρκεια των αδειών.
• Υποχρέωση επιλογής τηλεργασίας, εφόσον η φύση της εργασίας το επιτρέπει, για γονείς μικρών παιδιών ή μερική απασχόληση, σύμφωνα με το μοντέλο Ολλανδίας.
• Εξίσωση διάρκειας γονεϊκών αδειών μητέρας και πατέρα (σήμερα είναι 9 και 7 μήνες).
• Εφαρμογή της οδηγίας για ποσόστωση στα διοικητικά συμβούλια εισηγμένων εταιρειών, σε ποσοστό 33% όλων των μελών ή 40% των μη εκτελεστικών μελών και επέκτασή της στις εταιρείες του Δημοσίου και στις μεγάλες, μη εισηγμένες.
• Πρόγραμμα για τη φροντίδα ηλικιωμένων της γειτονιάς από νέους και γυναίκες στα πρότυπα της «νταντάς της γειτονιάς».
• Ενίσχυση των υφιστάμενων προγραμμάτων για φροντίδα ηλικιωμένων «Βοήθεια στο σπίτι» και «Κατ’ οίκον φροντίδα συνταξιούχων» των ΚΑΠΗ και ΚΗΦΗ, απελευθερώνοντας έτσι άτομα της οικογένειας, κυρίως γυναίκες, που ασχολούνται σήμερα με τα συγκεκριμένα καθήκοντα.
• «Ημέρες Καριέρας» ή καλοκαιρινής εργασίας στα πανεπιστήμια και γενικά στις ανώτερες σχολές, για την καλύτερη διασύνδεση των φοιτητών με την εποχική ή άλλη εργασία. Στο πλαίσιο αυτό, επισημαίνεται ότι πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες και ο ΣΕΤΕ, δεδομένων των ελλείψεων σε εργαζομένους εποχικής απασχόλησης. Επίσης, θα ασκηθεί πίεση και στον ΣΕΒ για να αναπτύξει πρωτοβουλίες που στοχεύουν στη διεύρυνση του εργατικού δυναμικού. «Αν στοχεύεις να προσλαμβάνεις μόνο κάποιας ηλικίας άνδρες, θα αποτύχεις, γιατί αυτοί έχουν τελειώσει».
• Εξαίρεση –μέχρι ενός ποσού– της αμοιβής του νέου έως 25 ετών που πιάνει δουλειά, ώστε να μη χάνονται επιδόματα όπως το στέγασης ή το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα που λαμβάνει κανονικά ο ίδιος ή οι γονείς του. Είναι ένα μέτρο που στοχεύει στην απάλειψη των λεγόμενων welfare traps.
• Nα μη χάνει το επίδομα βαριάς αναπηρίας όποιος πιάνει δουλειά. Στο θέμα αυτό αναγνωρίζεται ότι υπάρχει ενδεχομένως πρόβλημα, καθώς εργαζόμενοι που δεν έπαιρναν έως τώρα το επίδομα βαριάς αναπηρίας, θα επιδιώξουν να το πάρουν τώρα, αφού δεν θα τους στερείται το δικαίωμα απασχόλησης.
• Ημέρες καριέρας στο εξωτερικό για τους νέους που θέλουν να επιστρέψουν στην Ελλάδα και δεν ξέρουν πού να αποταθούν.
Επίσης, πρέπει να εφαρμοστούν τα μέτρα που έχουν ήδη ψηφιστεί, όπως:
• Διαγραφή από το μητρώο των ανέργων όσων έχουν απορρίψει 3 προτάσεις δουλειάς συναφούς με το αντικείμενό τους από τη ΔΥΠΑ.
• Αξιόπιστες πιστοποιήσεις για όσους περνούν προγράμματα κατάρτισης (σήμερα τα ποσοστά πιστοποίησης παραμένουν υψηλά).
Αναμόρφωση επιδομάτων μερικής απασχόλησης και ανεργίας. Στην κυβέρνηση εξετάζουν, επίσης, μέτρα αυστηροποίησης της επιδοματικής πολιτικής της ΔΥΠΑ, που θεωρούν ότι λειτουργούν ως αντικίνητρα για την αναζήτηση εργασίας. Σύμφωνα με πηγές εξετάζονται:
• Εφαρμογή των συστάσεων του ΟΟΣΑ για καλύτερη σύνδεση του επιδόματος ανεργίας με τον μισθό, αλλά και αύξηση του απαιτούμενου χρόνου εργασίας για να πάρει κανείς το επίδομα.
• Περιορισμός του επιδόματος εποχικής απασχόλησης και εφαρμογή του κυρίως σε περιοχές όπου κρίνεται σκόπιμο να στηριχθεί ο πληθυσμός τον χειμώνα.
Προσαρμογή στην πραγματικότητα
Την ανάγκη να προσελκυσθούν περισσότεροι νέοι, γυναίκες, ΑμεΑ, ηλικιωμένοι επισημαίνει στην «Κ» ο διευθυντής του οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού Αλέξης Πατέλης, προσθέτοντας, όμως, ότι παράλληλα πρέπει να κινηθούν και οι εργοδότες. «Τα τελευταία πέντε χρόνια», σημειώνει, «έχουν δημιουργηθεί 430.000 νέες θέσεις εργασίας και σήμερα έχουμε μόλις 520.000 ανέργους. Για να διατηρήσει η χώρα μας υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, είναι απαραίτητο να διευρύνουμε την προσφορά εργατικού δυναμικού. Η Ελλάδα υστερεί σημαντικά σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. ως προς το ποσοστό του πληθυσμού που συμμετέχει στο εργατικό δυναμικό, ειδικά στις γυναίκες και στους νέους.
Με την προσέλκυση περισσότερων νέων, γυναικών, ΑμεΑ, ηλικιωμένων –αλλά και των Ελλήνων του brain drain– μπορούμε να υπερβούμε τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού που παρατηρούνται. Στόχος μας είναι κάθε Ελληνίδα και Ελληνας να μπορούν να εργάζονται στις δουλειές που επιθυμούν. Δεν είναι μόνο θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και οικονομικής αναγκαιότητας. Το κράτος πρέπει να αφαιρέσει εμπόδια και αντικίνητρα στην εργασία, εστιάζοντας προσεκτικά σε κάθε υποομάδα. Ωστόσο, αυτό δεν αρκεί: οι εργοδότες πρέπει να στραφούν συνειδητά και οργανωμένα σε δεξαμενές που σήμερα υποεκπροσωπούνται, προσαρμόζοντας τις στρατηγικές προσλήψεων, εκσυγχρονίζοντας νοοτροπίες, συνθήκες και όρους εργασίας και φυσικά τους μισθούς. Οποια επιχείρηση δεν προσαρμοστεί θα μείνει πίσω».
Χαμηλά η συμμετοχή γυναικών, νέων και συνταξιούχων
Τα μεγέθη είναι ανησυχητικά και χτυπούν καμπανάκι στην κυβέρνηση, αλλά και στην εργοδοσία, να λάβουν μέτρα. Μπορεί η ανεργία να έχει μειωθεί στο 10,8% τον Απρίλιο από 27% στο αποκορύφωμα της κρίσης, αλλά ταυτόχρονα μειώθηκε ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της χώρας, 15-74 ετών, λόγω γήρανσης και μετανάστευσης κατά 660.000 από το 2009.
Επιπλέον, η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό (άνεργοι και εργαζόμενοι) παραμένει διαχρονικά χαμηλή (69,5% το 2023 έναντι 75% στην Ε.Ε.) και η διαφορά αυτή διευρύνεται χρόνο με τον χρόνο.
Στην κυβέρνηση μελέτησαν διεξοδικά τα στοιχεία και ξεχώρισαν κάποια που υποδεικνύουν πού πρέπει να στραφεί το ενδιαφέρον για να αρθούν οι λόγοι μη συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό. Διαπιστώθηκε, μεταξύ άλλων:
• Στα 3 εκατ. περίπου των μη οικονομικά ενεργών, ηλικίας 15-75 ετών (έναντι 4,164 εκατ. εργαζομένων και 574.000 ανέργων), σχεδόν 320.000 είναι συνταξιούχοι κάτω των 65 ετών.
• Μη οικονομικά ενεργοί είναι και 246.000 νέοι άνω των 19 ετών που σπουδάζουν.
• 622.000 γυναίκες δηλώνουν ότι δεν εργάζονται για οικογενειακούς ή προσωπικούς λόγους και οι 439.000 είναι κάτω των 65 ετών. Ειδικά για τη φροντίδα των παιδιών δηλώνουν ότι δεν εργάζονται 151.000 γυναίκες.
Γυναίκες
Η ανισότητα ανδρών-γυναικών σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή τους στο εργατικό δυναμικό είναι εντυπωσιακή.
Ενώ το ποσοστό των ανδρών 20-64 ετών που συμμετέχει στο εργατικό δυναμικό είναι 84,4% (ίσο σχεδόν με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 85,2%), το αντίστοιχο ποσοστό στις γυναίκες είναι μόνο 67,2% (έναντι 74,8% στην Ε.Ε.). Αν φτάναμε στη συμμετοχή της Ε.Ε. θα προσθέταμε 230.000 άτομα στο εργατικό δυναμικό.
Χειρότερες επιδόσεις στην Ε.Ε. έχουν μόνο η Ρουμανία και η Ιταλία, ενώ την πρώτη θέση στην Ε.Ε. έχει η Σουηδία, με ποσοστό συμμετοχής γυναικών 20-64 ετών στην αγορά εργασίας 85%.
Είτε φροντίζουν παιδιά είτε υπερηλίκους, οι γυναίκες δεν επιλέγουν ή δεν διευκολύνονται να εργασθούν ούτε με μερική απασχόληση. Μόλις το 11,6% εργάζεται σ’ αυτή τη μορφή εργασίας, έναντι 27,9% στην Ε.Ε., 63% στην Ολλανδία και 50% στην Αυστρία και στη Γερμανία.
Εναλλακτικά, η τηλεργασία θα μπορούσε να λειτουργήσει εξισορροπητικά με την ανάγκη φροντίδας μελών της οικογένειας από τις γυναίκες. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση εξετάζει να δοθεί υποχρεωτικά η επιλογή αυτή σε γονείς μικρών παιδιών.
Νέοι και brain drain
Η Ελλάδα έχει το 4ο χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής νέων 15-29 ετών στο εργατικό δυναμικό (41,2% έναντι 56% στην Ε.Ε.). Μάλιστα το ποσοστό έχει μειωθεί κατά 7,3 ποσοστιαίες μονάδες από το 2009 έως το 2022. Σε χαμηλότερες θέσεις είναι μόνο η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Ιταλία. Αν φτάναμε το 56% το εργατικό δυναμικό θα αυξανόταν κατά 182.000 άτομα. Σημειωτέον ότι η Ολλανδία έχει ποσοστό συμμετοχής 86%, το υψηλότερο στην Ε.Ε.
Αντίθετα, το ποσοστό των νέων 15-29 ετών που είναι σε κάποιας μορφής εκπαίδευση έχει αυξηθεί από 46,2% σε 55,5% του πληθυσμού, μεταξύ 2008-2022.
Αυτός είναι και ο λόγος που δηλώνουν οι νέοι της Ελλάδας ότι δεν εργάζονται: οι σπουδές. Ενώ κατά μέσον όρο, το 25% των Ευρωπαίων νέων που σπουδάζουν, εργάζονται παράλληλα, στην Ελλάδα μόνο το 6,3% εργάζεται.Από αυτούς που δεν εκπαιδεύονται, το 65% εργάζεται.
Οι υπόλοιποι ανήκουν στην κατηγορία των λεγόμενων ΝΕΕΤs (νέοι που ούτε σπουδάζουν ούτε εργάζονται) όπου η Ελλάδα, με ποσοστό 15,7%, κατέχει τη δεύτερη θέση μετά τη Ρουμανία ως ποσοστό του πληθυσμού. Κατά μέσον όρο στην Ε.Ε. το ποσοστό είναι 10,4%. Μάλιστα, όπως διαπιστώνουν τα στοιχεία της κυβέρνησης, στην Ελλάδα όσο μεγαλύτερα είναι τα τυπικά προσόντα ενός νέου, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να είναι NEET.
Eπίσης, τα στοιχεία δείχνουν την τάση της ελληνικής οικογένειας προς υπερεκπαίδευση και μάλιστα σε συγκεκριμένα πτυχία που δεν μπορεί να απορροφήσει η αγορά και καταγράφουν έλλειψη τεχνικής εκπαίδευσης.
Μια ακόμη πηγή αύξησης του εργατικού δυναμικού είναι το brain drain – η κυβέρνηση μιλάει για brain regain. Από τα 592.000 άτομα που έφυγαν την περίοδο 2010-2021, επέστρεψαν οι 342.000, συνεπώς το καθαρό brain drain είναι σχεδόν 250.000.
Συνταξιούχοι – ηλικιωμένοι
Η Ελλάδα έχει την 5η χαμηλότερη συμμετοχή στην αγορά εργασίας στις ηλικίες 55-65 ετών, με ποσοστό 59% έναντι 67% στην Ε.Ε. Αν το ποσοστό έφτανε τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, θα προσετίθεντο 130.000 άτομα στο εργατικό δυναμικό της χώρας. Ωστόσο το ποσοστό αυτό ήταν πολύ χαμηλότερο στο παρελθόν. Από το 2019 έχει αυξηθεί κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ με την πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση για την απονομή της πλήρους σύνταξης στους συνταξιούχους που εργάζονται, ένας μεγάλος αριθμός από τις περίπου 60.000 που δηλώθηκαν προστίθεται στο εργατικό δυναμικό. Μεταξύ των συνταξιούχων, υπάρχει επίσης ανισότητα. Πολλές γυναίκες συνταξιοδοτούνται νωρίς για να φροντίσουν ηλικιωμένους γονείς, συζύγους ή εγγόνια, καθώς το ποσοστό των εργαζομένων για φροντίδα υπερηλίκων είναι εδώ το χαμηλότερο μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ.
ΑμεΑ
Σε ό,τι αφορά τους ΑμεΑ, η Ελλάδα έχει επίσης αρνητικά πρωτεία: Είναι δεύτερη απ’ το τέλος ως προς το ποσοστό συμμετοχής τους στο εργατικό δυναμικό (23,7% έναντι 55,8%). Αν έφτανε τον ευρωπαϊκό μέσο όρο θα προσέθετε άλλα 73.000 άτομα στο εργατικό της δυναμικό.
