«Δύσκολη περίπτωση η Μαρίνα», μου λέει η Φωτεινή Πελούζο, η Ελληνοϊταλίδα ηθοποιός που γνωρίσαμε πριν από δύο χρόνια μέσα από τη συμμετοχή της στη γαλλική σειρά Salade grecque του Σεντρίκ Κλαπίς. Από το μαγνητόφωνό μου ακούω τη φωνή της συνοδευόμενη από μια χαρακτηριστική αντήχηση. Λογικό, αφού η συνομιλία μας καταγράφηκε μέσα στη Σάντα Μαρία Ματζόρε, κατά τη διάρκεια ενός διαλείμματος από το γύρισμα μιας σκηνής εξομολόγησης. Πρόκειται για έναν ναό που χτίστηκε τον 17ο αιώνα από τους Ιησουίτες και στους ντόπιους είναι γνωστός ως «η μπαρόκ εκκλησία». Βρίσκεται στον λόφο του Σαν Τζούστο, κοντά στο ιστορικό κέντρο της Τεργέστης, μόλις λίγα μέτρα από το Ρωμαϊκό Θέατρο της πόλης. Χρειάστηκε να ανεβούμε αρκετά σκαλιά για να φτάσουμε στην είσοδό του, ενώ το θερμόμετρο έδειχνε -2 βαθμούς Κελσίου. Η Πελούζο είναι τυλιγμένη με ένα μαύρο μπουφάν-πάπλωμα. «Με ενδιαφέρει στη Μαρίνα το ότι δεν είναι ένα αθώο πλάσμα και δεν παρουσιάζεται ως τέτοιο. Είναι μια γυναίκα όπως όλες οι άλλες, αλλά και εξαιρετικά πολύπλοκη. Έχει μέσα της έναν αυθορμητισμό, αλλά είναι και πολύ χειριστική, πολύ εγωίστρια, έχει ελαττώματα ανθρώπινα, αδυναμίες, ευαισθησίες και την ίδια στιγμή είναι σκληρή, καθώς είχε μια δύσκολη ζωή», εξηγεί.
«Με ενδιαφέρει στη Μαρίνα το ότι δεν είναι ένα αθώο πλάσμα και δεν παρουσιάζεται ως τέτοιο. Είναι μια γυναίκα όπως όλες οι άλλες, αλλά και εξαιρετικά πολύπλοκη», εξηγεί η Φωτεινή Πελούζο.
Από το χαρτί στην οθόνη
Η μίνι σειρά έξι επεισοδίων που θα προβληθεί στην πλατφόρμα Ertflix τη νέα σεζόν, βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Μ. Καραγάτση (1908-1960). Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1936 με τον τίτλο Χίμαιρα και το 1953 κυκλοφόρησε σε αναθεωρημένη και εκτενέστερη εκδοχή – αυτήν στην οποία αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό και συνεχίζει να τυπώνεται μέχρι σήμερα. Το στόρι της σειράς θέλει, τηλεοπτική αδεία, μια νεαρή Ιταλίδα [στο βιβλίο είναι Γαλλίδα, από τη Ρουέν της Νορμανδίας], τη Μαρίνα, να έχει χάσει τον πατέρα της σε μικρή ηλικία και να μεγαλώνει με τη μητέρα της, που δέχεται τις επί πληρωμή επισκέψεις των εραστών της στο σπίτι τους. Θέλοντας να ξεφύγει από αυτή την καθημερινότητα, καταφεύγει στην παρηγοριά της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και φτάνει να αποκτήσει σχετικό διδακτορικό τίτλο. Λίγο μετά τον θάνατο της μητέρας της, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, ερωτεύεται τον Γιάννη (Ανδρέας Κωνσταντίνου), έναν Έλληνα πλοίαρχο και ιδιοκτήτη του εμπορικού πλοίου «Χίμαιρα». Τον ακολουθεί στη Σύρο και, παρά τη δυσπιστία της μητέρας του, της Ρεΐζαινας (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη), παντρεύονται. Στην αρχή, η ζωή της στο νησί μοιάζει ειδυλλιακή. Μάλιστα, παραχωρεί στον άντρα της την περιουσία που της κληροδότησε η μητέρα της, βοηθώντας τον να επεκτείνει τη ναυτιλιακή του επιχείρηση. Η εμφάνιση του νεότερου αδελφού του Γιάννη, του Μηνά (Δημήτρης Κίτσος), όμως, αλλάζει τις ισορροπίες του ζευγαριού, καθώς η Μαρίνα θέλγεται από εκείνον.
Οι φεμινιστικές αναγνώσεις
Η Μαρίνα, ως χαρακτήρας, και ακόμα περισσότερο το βιβλίο του Μ. Καραγάτση, σχεδόν έναν αιώνα μετά το πρώτο του σχεδίασμα, εξακολουθούν να πυροδοτούν συζητήσεις. Η πιο πρόσφατη και φλογερή από αυτές ξέσπασε τον περασμένο Ιούνιο, με αφορμή ένα άρθρο γνώμης που σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ακολούθησε ένα δημόσιο ντιμπέιτ γύρω από το ερώτημα αν ο Μ. Καραγάτσης αξίζει να «κανσελαριστεί» ή αν το έργο του αποτελεί απλώς προϊόν της εποχής του. Μέσα σε όλη αυτή την «καραγατσιάδα», αν και είναι σαφές πως ο Μ. Καραγάτσης δεν υπήρξε καμιά Κριστίν ντε Πιζάν ώστε να σηκώσει το λάβαρο του φεμινισμού στη Γενιά του ’30, πολλοί υποστήριξαν με σθένος ότι η Μεγάλη Χίμαιρα αποτελεί το πλέον φεμινιστικό του έργο. Οι συντελεστές της επερχόμενης τηλεοπτικής μεταφοράς, μάλιστα, την περιγράφουν ως «φεμινιστική τραγωδία».
«Δεν συμφωνώ απόλυτα με την κριτική που έγινε στο έργο», λέει η Πελούζο. «Μιλάμε για ένα βιβλίο που στη μορφή που το ξέρουμε γράφτηκε τη δεκαετία του 1950, με μια ηρωίδα που γεννήθηκε όταν γεννήθηκε η γιαγιά μου. Δεν μπορώ καν να σκεφτώ τη γιαγιά μου να κάνει όλα όσα έκανε η Μαρίνα έχοντας ζήσει μια τόσο δύσκολη ζωή. Είναι σεξιστικό, λοιπόν, το βιβλίο; Αν αναλογιστούμε την ευκαιρία που δίνεται στη Μαρίνα να φύγει από την πόλη της, να ακολουθήσει τις επιθυμίες της, να ζήσει τη ζωή της πέρα από τα στενά όρια της εποχής, είναι σεξιστικός ο χαρακτήρας της;», ξεσπαθώνει. «Θαυμάζω τη Μαρίνα γιατί βρήκε μια διέξοδο από τη μιζέρια και την κατάθλιψη, μέσα από την εκπαίδευση, το διάβασμα, το ψάξιμο για κάτι πιο βαθύ – κάτι που δεν ήταν καθόλου δεδομένο για τις γυναίκες της εποχής της. Το βρίσκω εξαιρετικά θαρραλέο». Ας έχουμε, επίσης, στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι η Μαρίνα είναι μια ηρωίδα που εξερευνά τη σεξουαλικότητά της. Πόσο έχουν προχωρήσει τα πράγματα από τότε για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο; Η Πελούζο δηλώνει πεσιμίστρια. Πιστεύει ότι ζούμε σε μια κοινωνία που παρουσιάζεται ως ανοιχτή, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι όσο θα έπρεπε. «La verita fa male», λέει στα ιταλικά, που σημαίνει «η αλήθεια πονάει». «Λυπάμαι, θα ήθελα πάρα πολύ να είναι ντεμοντέ αυτά τα πράγματα, αλλά δεν είναι. Δεν τα έχουμε ξεπεράσει. Γι’ αυτό και για μένα η ιστορία της Μαρίνας είναι απολύτως σύγχρονη. Το μήνυμά της είναι οικουμενικό, τα ζητήματα που θίγει μας αφορούν». Η τηλεοπτική Μεγάλη Χίμαιρα, άλλωστε, φιλοδοξεί να είναι κάτι περισσότερο από ένα δράμα εποχής: μια ιστορία που συνομιλεί με τους προβληματισμούς του σήμερα.
Μια παραγωγή χωρίς προηγούμενο
Τα γυρίσματα συνεχίζονται. Μια προγραμματισμένη σκηνή στο λιμάνι της Τεργέστης αναβάλλεται λόγω των καιρικών συνθηκών και, έτσι, η επόμενη μέρα μάς βρίσκει στο Κοιμητήριο της Αγίας Άννας, που βρίσκεται στα νότια περίχωρα της πόλης και λειτουργεί από το 1825. Εκεί, η Μαρίνα επισκέπτεται τον τάφο της μητέρας της. Μετά επιβιβαζόμαστε σε ένα βαν με προορισμό τη Βίλα Ρούσιτς, σαράντα χιλιόμετρα βόρεια της Τεργέστης και μόλις δέκα από τα σύνορα με τη Σλοβενία. Το ραδιόφωνο παίζει κάποια στιγμή Αλ Μπάνο. Η Βίλα Ρούσιτς, κτήμα γνωστό για το κρασί που παράγει, είναι ένα όνειρο. Στο κέντρο της δεσπόζει μια έπαυλη που χτίστηκε μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, σε γερμανικό νεογοτθικό ρυθμό. Στους κήπους της περιεργάζομαι τα διάσπαρτα αγάλματα – τα περισσότερα απ’ αυτά υμνούν τον έρωτα, κάτι που εξηγείται από το ότι η πρώτη της χρήση ήταν ως «φωλιά» της Ελβίνε Ρίτερ ντε Ζαχόνι –κόρης ενός Αυστριακού βαρώνου, βιομηχάνου και πολιτικού εκ Τεργέστης– και του Τεοντόρ ντε λα Τουρ, γόνου παλαιάς οικογένειας Γάλλων ευγενών. Οι δυο τους παντρεύτηκαν το 1868 και ο πατέρας της Ελβίνε τής έδωσε προίκα την έκταση που ο Ντε λα Τουρ μετέτρεψε σε αμπελώνα.
Σε μια αίθουσά της θα παρακολουθήσουμε μια παρτίδα μπιλιάρδου την οποία δυναμιτίζει η παρουσία της Μαρίνας, την ώρα που στην είσοδο της έπαυλης περιμένει για μια άλλη σκηνή ένα όχημα εποχής που θυμίζει το αυτοκίνητο της Νόρμα Ντέσμοντ (Γκλόρια Σουάνσον) από τη Λεωφόρο της Δύσης. Οι χώροι του κτήματος, ως φυσικό σκηνικό, εντυπωσιάζουν, όπως και τα κοστούμια των ηθοποιών που τριγυρνούν ανάμεσά μας άψογα χτενισμένοι και μακιγιαρισμένοι. Τη στιγμή που περνάει από δίπλα μου ένα flapper girl, θυμάμαι ότι ένας εκ των παραγωγών της σειράς ανέφερε πως για τις ανάγκες των έξι επεισοδίων θα χρησιμοποιηθούν συνολικά έξι χιλιάδες κομμάτια από βεστιάρια της Ισπανίας και της Ιταλίας. Το μέγεθος της παραγωγής δεν έχει προηγούμενο για τα δεδομένα της ελληνικής τηλεόρασης: Ο προϋπολογισμός της σειράς ανέρχεται στα έξι εκατομμύρια ευρώ (ένα εκατομμύριο ανά επεισόδιο). Τα δε γυρίσματά της ξεκίνησαν τον Οκτώβριο στη Σύρο, όπου το καστ έμεινε μέχρι τα Χριστούγεννα. Εντός Ελλάδας έχουν γυριστεί ήδη αρκετές σκηνές στην Αθήνα –μάλιστα, έγινε χρήση της τεχνολογίας VFX για την αναπαράσταση περιοχών που έχουν αλλάξει από την εποχή του Μεσοπολέμου– και υπολείπονται πλάνα με σκηνικό τη Μύκονο, τη Δήλο, τη Ρήνεια.
Το μέγεθος της παραγωγής δεν έχει προηγούμενο για τα δεδομένα της ελληνικής τηλεόρασης: Ο προϋπολογισμός της σειράς ανέρχεται στα έξι εκατομμύρια ευρώ (ένα εκατομμύριο ανά επεισόδιο).
Τώρα, όμως, βρισκόμαστε στην παγωμένη Τεργέστη, τη «μαζεμένη» πόλη των ανέμων, με το ιστορικό εμπορικό λιμάνι που τίμησε η ελληνική διασπορά. Στα διαλείμματα από τα γυρίσματα προσπαθώ να πιάσω το πνεύμα της, το αποτύπωμα που ίσως να αφήνει η τοποθεσία πάνω στα βλέμματα των ηθοποιών, η αρχιτεκτονική στον τρόπο που υπάρχουν στον χώρο. Μιλάμε για την «ευρωπαϊκή πρωτεύουσα του καφέ», όπου έχει τη βάση της η Illy (ιδρύθηκε το 1933, την ίδια εποχή που η Μαρίνα γνώρισε τον Γιάννη), αλλά και η ασφαλιστική εταιρεία Generali, που προϋπήρχε του τραγικού ειδυλλίου τους – συστάθηκε το 1831 και επιγραφές από γραφεία της βρίσκονται, κυριολεκτικά, όπου κοιτάξω. Στην κεντρική πλατεία Ουνιτά ντ’ Ιτάλια, που βλέπει στο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης, δεσπόζει το δημαρχείο της Τεργέστης, το σιντριβάνι των Τεσσάρων Ηπείρων και το Caffè degli Specchi (από το 1839). Κατά μήκος του εξωτερικού του χώρου απλώνονται δεκάδες τραπέζια· σε ένα από αυτά ή σε κάποιο που υπήρξε στον ίδιο χώρο, έπινε τον καφέ του ο Τζέιμς Τζόις, που έζησε στην Τεργέστη από το 1904 έως το 1920. Λίγα μέτρα πιο μακριά, η μαρκίζα ενός εστιατορίου με κάνει να απορήσω: Chimera di Bacco. Πιστεύει κανείς στις συμπτώσεις; Πιστεύει κανείς στις Χίμαιρες;
Η «Μεγάλη Χίμαιρα», σε σκηνοθεσία Βαρδή Μαρινάκη και σενάριο Παναγιώτη Ιωσηφέλη, αποτελεί συμπαραγωγή της ΕΡΤ (την πρώτη διεθνή συμπαραγωγή στην ιστορία της), των ελληνικών Foss και Boo Productions, της γερμανικής Beta Films και της ιταλικής Mompracem Film. Παίζουν: Φωτεινή Πελούζο, Ανδρέας Κωνσταντίνου, Δημήτρης Κίτσος, Καρυοφιλλιά Καραμπέτη, Γιάννος Περλέγκας, Καίτη Μανωλιδάκη, Δημήτρης Τάρλοου, Αλεξάνδρα Αϊδίνη κ.ά. Το ομότιτλο βιβλίο του Μ. Καραγάτση, στο οποίο βασίζεται, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας.
Κεντρική φωτογραφία: Η κομβική για την πλοκή σκηνή του γάμου της Μαρίνας (Φωτεινή Πελούζο) και του Γιάννη (Ανδρέας Κωνσταντίνου) γυρίστηκε στη Σύρο.
