Για ένα δύσκολο εξάμηνο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, με την ένταση στο κόκκινο, ετοιμάζεται η Αθήνα. Ενόψει των τουρκικών εκλογών τον Ιούνιο και της δύσκολης θέσης στην οποία βρίσκεται ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην κυβέρνηση θεωρούν όλα τα ενδεχόμενα πιθανά, ακόμα και αυτό μιας σοβαρής ελληνοτουρκικής κρίσης. Αλλωστε, ο Τούρκος Πρόεδρος και οι ανώτατοι αξιωματούχοι του καθεστώτος καλλιεργούν και συντηρούν σχεδόν καθημερινά ένα πολεμικό κλίμα απέναντι στην Ελλάδα.
Των Π. ΓΑΛΙΑΤΣΑΤΟΥ, ΧΡ. ΜΑΖΑΝΙΤΗ, ΕΥ. ΑΡΕΤΑΙΟΥ, Θ. ΜΩΡΙΑΤΗ – ΠΗΓΗ: Realnews
Μόλις την περασμένη Τετάρτη, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου απείλησε την Ελλάδα ξανά με πόλεμο: «Τις τελευταίες ημέρες, στον ελληνικό Τύπο υπάρχουν δημοσιεύματα πως θα γίνει η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια γύρω από την Κρήτη. Η θέση μας είναι ξεκάθαρη, όχι 12 μίλια, αλλά δεν θα επιτρέψουμε την επέκταση των χωρικών υδάτων ούτε ένα μίλι παραπάνω στο Αιγαίο. Η απόφαση που έχει το Κοινοβούλιό μας το 1995 σχετικά με το ζήτημα αυτό είναι ξεκάθαρη και συνεχίζει να ισχύει», είπε σε συνέντευξη Τύπου ο Μ. Τσαβούσογλου, παραπέμποντας εκ νέου στο casus belli.
Στον Τούρκο υπουργό απάντησε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Γιάννης Οικονόμου. «Η Ελλάδα ούτε εκφοβίζεται, ούτε τρομοκρατείται», είπε ο εκπρόσωπος, που επεσήμανε ότι «η τακτική των απειλών και των προκλήσεων, στην οποία επιδίδεται η Τουρκία, είναι απολύτως αδιέξοδη». Στον Τσαβούσογλου απάντησε, όμως, και το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, αφού σε άλλο σημείο της συνέντευξης επανέφερε το θέμα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών και της αμφισβήτησης της κυριαρχίας τους από την Τουρκία.
Η ένταση σε επίπεδο κλίματος είναι συνεχής, στην κυβέρνηση όμως ελπίζουν ότι δεν θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Η Ελλάδα, άλλωστε, έχει παίξει πολύ καλά τα διπλωματικά της χαρτιά όλο το προηγούμενο διάστημα και η πίεση είναι στην Τουρκία – να κάτσει φρόνιμα και να μην υλοποιήσει τις απειλές της. Ως απόδειξη γι’ αυτό, κυβερνητικές πηγές δείχνουν τη συνάντηση της διπλωματικής συμβούλου του πρωθυπουργού, Αννας-Μαρίας Μπούρα, και του εξ απορρήτων του Ερντογάν, Ιμπραήμ Καλίν, στις Βρυξέλλες πριν από δύο εβδομάδες. «Εμείς δεν είπαμε ποτέ ότι δεν συζητάμε με την Τουρκία. Ο Ερντογάν ήταν εκείνος που φώναζε ότι δεν θα ξαναμιλήσει στο Μητσοτάκη. Αυτοί αναγκάστηκαν να κάνουν ένα βήμα πίσω, η πίεση είναι στην πλευρά τους», σχολίαζε έμπειρο κυβερνητικό στέλεχος, που εκτιμούσε πως η πίεση στον Ερντογάν γι’ αυτή τη συνάντηση ασκήθηκε από κοινού από το Βερολίνο και την Ουάσιγκτον.
Η Αθήνα έχει κάνει τις απαραίτητες κινήσεις για να προστατεύσει τα εθνικά της συμφέροντα και έχει απευθυνθεί τόσο στο Παρίσι και το Βερολίνο όσο και στην Ουάσιγκτον, ώστε να βάλουν «χαλινάρι» στην τουρκική επιθετικότητα. Ειδικά η παρασκηνιακή δουλειά των Αμερικανών μετρά πολύ αυτήν την περίοδο, καθώς ο Ερντογάν θέλει να πάρει το πακέτο των F-16 (την αναβάθμιση και την αγορά των νέων μαχητικών) και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στα μηνύματα από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι υπερπτήσεις, που γίνονταν σχεδόν καθημερινά πριν από λίγους μήνες, έχουν ατονήσει το τελευταίο διάστημα και ιδιαίτερα μετά τη σχετική αναφορά στον αμυντικό προϋπολογισμό των ΗΠΑ.
Από την πλευρά της, πάντως, η Αθήνα διατηρεί χαμηλούς τόνους και αποφεύγει να απαντά σε κάθε τουρκική πρόκληση. Η απάντηση στον Τσαβούσογλου ήταν μάλλον η εξαίρεση τις τελευταίες εβδομάδες. Αλλωστε, στο επιτελείο του πρωθυπουργού και στο υπουργείο Εξωτερικών δεν θέλουν να ξεφύγει η κατάσταση. Οπως λένε χαρακτηριστικά κυβερνητικά στελέχη, θα υπάρξει και μια επόμενη ημέρα μετά τις εκλογές, κατά την οποία θα πρέπει να ξαναρχίσουμε να συζητάμε, και αυτό δεν είναι δυνατόν να συμβεί αν έχουν ανταλλαγεί ύβρεις και έχουν δημιουργηθεί προσωπικές αντιπάθειες.
Το σημαντικότερο μέτωπο με την Ελλάδα, πάντως, το έχει ανοίξει η Τουρκία δι’ αντιπροσώπου, με την κυβέρνηση της Λιβύης που εδρεύει στην Τρίπολη. Η Αθήνα, που αμφιταλαντεύτηκε για ένα διάστημα όσον αφορά το αν υπάρχει τρόπος συνεννόησης με την κυβέρνηση της Τρίπολης, δείχνει πλέον ότι έχει αποφασίσει να συμπορευτεί στο θέμα της Λιβύης με την Αίγυπτο, η οποία δεν αναγνωρίζει την κυβέρνηση αυτή. Η πρωτοβουλία της Αιγύπτου να επεκτείνει μονομερώς την ΑΟΖ της προς τα δυτικά και εντός της περιοχής που ορίζει το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο ανακάτεψε την τράπουλα και φαίνεται πως αυτό ήταν μόνο η αρχή. Οι Αιγύπτιοι σκοπεύουν να δώσουν άδειες για έρευνες στην περιοχή αυτή, υπονομεύοντας ακόμα περισσότερο το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αλλωστε, τις επόμενες ημέρες αναμένεται στην Αθήνα ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών Σαμέχ Σούκρι. Στην πρώτη συνάντηση της χρονιάς, οι δύο πλευρές αναμένεται να συντονίσουν τις ενέργειές τους στη Λιβύη και στην ανατολική Μεσόγειο.
Οι πρωτοβουλίες της Αιγύπτου έχουν προκαλέσει μεγάλη αμηχανία στην κυβέρνηση της Τρίπολης, που άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο, η θέση της όμως δεν είναι ισχυρή. Και στη συγκεκριμένη συγκυρία δεν είναι καθόλου τυχαία η πρωτοβουλία του στηριζόμενου από την Τουρκία πρωθυπουργού Αμπντουλχαμίντ Ντμπεϊμπά να απευθυνθεί σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας, ζητώντας τους να στηρίξουν το τουρκολιβυκό μνημόνιο – αποτέλεσμα της αιγυπτιακής πίεσης είναι. Ακόμα και οι Λίβυοι έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται ότι η συμφωνία του 2019 δεν μπορεί να σταθεί και ότι μπορεί να βγουν χαμένοι.
«Περιμένουμε νέο ρεκόρ προκλήσεων»
Επιτελείς του ελληνικού Πενταγώνου εκτιμούν ότι η Αγκυρα σχεδιάζει ακόμα περισσότερες παραβιάσεις και υπερπτήσεις στο Αιγαίο για τη νέα χρονιά.
Σχέδιο για την… από αέρος αύξηση των πιέσεων στο Αιγαίο, μέσα στο 2023, έχει η Αγκυρα, όπως εκτιμούν υψηλόβαθμοι αξιωματικοί των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Οπως έχει ήδη ανακοινωθεί, η τουρκική αμυντική βιομηχανία αναμένεται παραδώσει δύο νέους τύπους μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs) για το νέο έτος, τα οποία θα έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες από τα γνωστά πλέον Bayraktar, καθώς θα διαθέτουν κινητήρες τζετ. Στην ουσία, οι δύο νέοι τύποι drones αποτελούν για τους Τούρκους ένα ακόμα εργαλείο για να συνεχίσουν την πολιτική των παραβιάσεων του ελληνικού εναέριου χώρου και των υπερπτήσεων πάνω από τα νησιά του Αιγαίου. Πέραν τούτου, όμως, οι επιτελείς του Πενταγώνου θεωρούν ότι η τουρκική κυβέρνηση έχει ήδη θέσει τις βάσεις για την κλιμάκωση της προκλητικότητας κατά το νέο έτος. «Περιμένουμε νέο ρεκόρ προκλήσεων κατά το νέο έτος, καθώς το 2022 αποτελεί ήδη χρονιά-ορόσημο για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις», αναφέρουν επιτελείς του Πενταγώνου.
Τα στατιστικά των υπερπτήσεων και των παραβιάσεων που καταγράφηκαν δικαιώνουν αυτήν την άποψη. Το 2022 ήταν η πρώτη φορά από το 1974 που οι Τούρκοι έδειξαν τόσο επιθετική συμπεριφορά από αέρος, με τις παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου (ΕΕΧ) να σημειώνουν αύξηση κατά 410% σε σχέση με το 2021! Συγκεκριμένα, από την 1η Ιανουαρίου μέχρι τις 27 Δεκεμβρίου του 2022 καταγράφηκαν 11.134 παραβιάσεις του ΕΕΧ, τη στιγμή που το 2021 είχαν καταγραφεί 2.744. Ακόμη, 4.605 παραβιάσεις σημειώθηκαν το 2020, που ήταν η χρονιά με τις προκλήσεις στον Εβρο και την έξοδο του «Oruc Reis» στο Αιγαίο. Το 2019, έτος εκλογών στην Ελλάδα, σημειώθηκαν 4.811 και 3.705 το 2018. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 2022 σημειώθηκαν τόσες παραβιάσεις του ΕΕΧ όσες την τριετία από το 2019 έως και το 2021.
Διόλου ευκαταφρόνητα είναι και τα νούμερα των υπερπτήσεων, που το 2022 έφτασαν τις 232, έναντι 48 το 2021, 376 το 2020, 124 το 2019 και 47 το 2018.
Οι εμπλοκές με τα τουρκικά αεροσκάφη βρίσκονται επίσης σε υψηλά επίπεδα, με 325 το 2022, έναντι 145 το 2021, 423 το 2020, 384 το 2019 και 128 το 2018. Σημειώνεται ότι οι εμπλοκές δείχνουν τον βαθμό της προκλητικότητας, αφού οι Ελληνες πιλότοι προχωρούν σε αερομαχίες που καταλήγουν σε εμπλοκές όταν οι Τούρκοι αρνούνται να εξέλθουν του ΕΕΧ.
Από την ποιοτική ανάλυση των στοιχείων, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο αριθμός των ξεχωριστών αεροσκαφών -επανδρωμένων ή μη- που χρησιμοποίησαν οι Τούρκοι για κάθε ημέρα παραβιάσεων. Το 2022 χρησιμοποίησαν 7,3 αεροσκάφη για κάθε ημέρα παραβιάσεων, έναντι 3,6 το 2021 και 5,6 το 2020.
Εξελιγμένα UAVs
Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκέντρωσε η Realnews, το 2022 καταγράφηκαν 7.344 παραβιάσεις του ΕΕΧ από τουρκικά Uavs, τα οποία προχώρησαν σε συνολικά 83 υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά.
Τα αντίστοιχα νούμερα την περασμένη χρονιά ήταν μόλις 39 παραβιάσεις και καμία υπερπτήση. Το 2021 χρησιμοποιείται ως έτος βάσης όσον αφορά την τουρκική προκλητικότητα με UAVs, αφού ήταν η πρώτη φορά που έκαναν την εμφάνισή τους στο Αιγαίο.
Με την πολεμική της αεροπορία να παραπαίει, έχοντας χαμηλές διαθεσιμότητες μαχητικών λόγω του εμπάργκο από τις ΗΠΑ, και με το πρόγραμμα ανάπτυξης εγχώριου μαχητικού με τον κωδικό TF-X να έχει βαλτώσει, η Τουρκία επενδύει στην ανάπτυξη και κατασκευή UAVs, με τα οποία ευελπιστεί να ανατρέψει τις σε βάρος της ισορροπίες από αέρος στο Αιγαίο, ενώ ταυτόχρονα υπολογίζει στην εισροή «φρέσκου» συναλλάγματος μέσω των εξαγωγών σε τρίτες χώρες.
Ο τομέας των μη επανδρωμένων απειλών εκτιμάται από στρατιωτικές πηγές ως το δεύτερο στοιχείο που αποκαλύπτει τις προθέσεις των Τούρκων για το 2023 επί του πεδίου. Τόσο η Baykar, του γαμπρού του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όσο και η ΤΑΙ, που προσπαθεί να κατασκευάσει το TF-X, έχουν αναπτύξει δύο νέα UAVs με τζετ κινητήρες, τα οποία, όπως ισχυρίζονται, θα μπορέσουν να είναι πλήρως επιχειρησιακά το 2023.
Στα τέλη Αυγούστου παρουσιάστηκε το Kizilelma ή αλλιώς «Κόκκινη Μηλιά», όπως είναι στα ελληνικά η απόδοσή του. Πριν από μερικές εβδομάδες, ξεκίνησαν οι δοκιμές τροχοδρόμησης και η εταιρεία Baykar ισχυρίζεται ότι θα είναι ικανό να πετά σε σχεδόν υπερηχητικές ταχύτητες, τροφοδοτούμενο από τον κινητήρα AI-25TLT. Πρόκειται για κινητήρα που παράγεται από την τουρκο-ουκρανική κοινοπραξία Black Sea Shield. Βέβαια, με τους Ουκρανούς αυτή τη στιγμή να έχουν πολλά… μαζεμένα στην Τουρκία για τη στάση της απέναντι στην Ρωσία, εγείρονται ερωτήματα για το αν θα έχει συνέπεια το εγχείρημα.
Ταυτόχρονα, πριν από λίγες ημέρες, η ΤΑΙ παρουσίασε το ΑΝΚΑ-3. Πρόκειται για την εξέλιξη του UAV ΑΝΚΑ, που πραγματοποιεί και τις παραβιάσεις του ΕΕΧ στο Αιγαίο. Το σχέδιο του ΑΝΚΑ-3 μοιάζει πολύ με το Neuron, το ευρωπαϊκό UAV που είχαν αναπτύξει εννέα χώρες της ΕΕ με την συμμετοχή και της ΕΑΒ από την Ελλάδα. Και αυτό, όπως το Kizilelma, θα έχει τζετ κινητήρα.
Και οι δύο νέοι τύποι UAV θα φέρουν οπλισμό, χαρακτηρίζονται ως μαχητικά και οι Τούρκοι τα κατατάσσουν στα αεροσκάφη έκτης γενιάς με Stealth χαρακτηριστικά.
Με νέα ατζέντα για την εξωτερική πολιτική
Αλλαγή ύφους και προσπάθεια νέας προσέγγισης με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ θα είναι, όπως εκτιμάται, οι βασικοί πυλώνες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής σε περίπτωση που η αντιπολίτευση κερδίσει στις επερχόμενες εκλογές στην Τουρκία.
Αυτό εκτιμούν πολιτικοί αναλυτές με τους οποίους συνομιλεί η Realnews στην Τουρκία, που αναμένουν ότι η αντιπολίτευση θα προσπαθήσει να βρει στήριγμα στην Ε.Ε. για να προβεί σε μεταρρυθμίσεις όσον αφορά το κράτος δικαίου στο εσωτερικό της χώρας.
Συνεπώς, όπως εκτιμούν τα ίδια πρόσωπα, η αντιπολίτευση θα κινηθεί, την πρώτη περίοδο τουλάχιστον, με γνώμονα την ομαλοποίηση των σχέσεων της Τουρκίας με την Ε.Ε., ενώ θα δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην έναρξη της διαδικασίας αναβάθμισης της Τελωνειακής Ενωσης, αλλά και στο άνοιγμα νέων κεφαλαίων στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις.
Στους κόλπους της αντιπολίτευσης έχει αποκρυσταλλωθεί η άποψη ότι η Τουρκία έχει άμεση ανάγκη από μια νέα εξωτερική πολιτική, η οποία θα αποφεύγει τις εντάσεις και τις μετωπικές συγκρούσεις, ενώ παράλληλα «θα είναι συνεπής και θα βασίζεται σε θεσμούς και όχι σε προσωπικές σχέσεις».
Για τα ελληνοτουρκικά, αυτό που αναμένεται είναι μια αλλαγή ύφους, καθώς εκτιμάται ότι η αντιπολίτευση δεν θα υιοθετήσει τις απειλές εις βάρος της Ελλάδας και θα προσπαθήσει να βρει νέους τρόπους επικοινωνίας, χωρίς ωστόσο να αναμένεται αλλαγή στις πάγιες θέσεις της Αγκυρας.
Καταλυτικός παράγοντας για τα ελληνοτουρκικά θεωρούνται οι ευρωτουρκικές σχέσεις και το πώς αυτές θα διαμορφωθούν μετά τις εκλογές.
Καθώς η νέα κυβέρνηση, σε περίπτωση που η αντιπολίτευση καταφέρει να κερδίσει τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και το ΑΚΡ, θα έχει ανάγκη από την Ευρωπαϊκή Ενωση, οι τόνοι στα ελληνοτουρκικά θα πέσουν, αλλά, όπως λένε οι συνομιλητές της «R», αν η Ε.Ε. δεν ικανοποιήσει τις προσδοκίες της Τουρκίας, είναι πολύ πιθανό οι ελληνοτουρκικές σχέσεις να οδηγηθούν και πάλι σε εντάσεις.
Μεγάλο ερώτημα παραμένει το πώς η αντιπολίτευση θα κινηθεί απέναντι στη στρατιωτικοποίηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και στη σημερινή τάση που κυριαρχεί στην Αγκυρα για μια Τουρκία έτοιμη να χρησιμοποιεί ή να επικαλείται τη στρατιωτική της ισχύ στην εξωτερική πολιτική.
Οι σχέσεις με Ε.Ε. και ΗΠΑ
Οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι όλα θα εξαρτηθούν από τις σχέσεις με την Ε.Ε. αλλά και τις ΗΠΑ και σημειώνουν ότι, αν και εφόσον η αντιπολίτευση γίνει κυβέρνηση, η αίσθηση που θα κυριαρχήσει στην Αγκυρα θα είναι ότι «η μπάλα θα είναι στο γήπεδο της Ε.Ε. και των ΗΠΑ».
Ωστόσο, η δυναμική που διαμορφώνεται στην Τουρκία σήμερα δεν φαίνεται να είναι πολύ θετική για την αντιπολίτευση. Η καταδικαστική απόφαση εις βάρος του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου έχει βυθίσει σε πλήρη σύγχυση την αντιπολίτευση, ενώ λειτούργησε ως θρυαλλίδα για να φανεί ότι «ο βασιλιάς είναι γυμνός».
Ετσι, το 2022 κλείνει με αρνητικές προβλέψεις για την αντιπολίτευση σε σχέση με τις αρχές της χρονιάς, όταν κυριαρχούσε αισιοδοξία, η οποία μέχρι πρότινος επιβεβαιωνόταν και από τις δημοσκοπήσεις.
O Mουράτ Γετκίν έγραψε στον ιστότοπό του για «μαθήματα περί εγγυημένης εκλογικής ήττας για την αντιπολίτευση», σημειώνοντας ότι «τους τελευταίους μήνες, ιδίως τις τελευταίες εβδομάδες, η αντιπολίτευση φαίνεται να τσακώνεται περισσότερο με τον εαυτό της παρά με την κυβέρνηση. Είναι σχεδόν σαν να προσπαθεί να χάσει αυτές τις σημαντικές εκλογές στο 100ό έτος της Δημοκρατίας».
Σύμφωνα με συνομιλητές της «R» στην Τουρκία, η αντιπολίτευση βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση, με τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις να κυριαρχούν και να δίνουν ακόμα πιο άσχημη εικόνα προς τους ψηφοφόρους, ενώ «η ψυχολογία των στελεχών των αντιπολιτευόμενων κομμάτων είναι πολύ κακή».
Με τους αναποφάσιστους να βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά, στο 16,1%, σύμφωνα με την έγκριτη εταιρεία δημοσκοπήσεων Τurkiye Raporu, η αντιπολίτευση δεν φαίνεται ικανή να προσελκύσει ψήφους.
Σύμφωνα με την Turkiye Raporu, το ΑΚΡ έχει αρχίσει να ενισχύεται εδώ και λίγους μήνες και βρίσκεται σήμερα στο 35,7%, ενώ το CHP φαίνεται να έχει «κολλήσει» στο 24,2% και να αποδυναμώνεται, ενώ το ΙΥΙ δείχνει να μην μπορεί να ξεπεράσει το 15%.
Πάντως, οι δημοσκοπήσεις στέλνουν αντιφατικά μηνύματα. Σε δημοσκόπηση της εταιρείας AREA για τις προεδρικές εκλογές αποτυπώνεται μια μάλλον δυσμενής θέση για τον Ερντογάν, καθώς φαίνεται ότι θα έχανε από όλους τους πιθανούς αντιπάλους του.
Σε περίπτωση που ο Ερντογάν βρεθεί αντιμέτωπος με τον δήμαρχο της Αγκυρας Μανσούρ Γιαβάς, θα χάσει, με 51,4% έναντι 33,1%.
Ο Τούρκος Πρόεδρος θα έχανε και από τον Εκρέμ Ιμάμογλου, με 43,2% έναντι 36,9%, από τη Μεράλ Ακσενέρ, με 42,4% έναντι 36,3%, αλλά οριακά και από τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, με 38,6% έναντι 37,6%.
Οι προσδοκίες για την επόμενη ημέρα στην Τουρκία
Την πρόβλεψη για μια δύσκολη χρονιά για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, λόγω και των κρίσιμων τουρκικών εκλογών, τεκμηριώνουν με άρθρα τους στην Realnews διεθνολόγοι, αναλυτές και καθηγητές Διεθνών Σχέσεων. Οι Σωτήριος Σέρμπος, Αθανάσιος Δρούγος, Κώστας Υφαντής και Σάββας Καλεντερίδης αναδεικνύουν την ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία και τον ρόλο που αναμένεται να διαδραματίσουν οι κάλπες σε σχέση με τις προκλήσεις της Αγκυρας σε Αιγαίο, Κύπρο και ανατολική Μεσόγειο.
Τα μαθηματικά του σιβυλλικού Ερντογάν
Για μια χώρα γεωπολιτικά αναθεωρητική και ιδεολογικά μετασχηματισμένη, αποτελεί σφάλμα εθνικής πρόσληψης η τουρκική αντίληψη για την επιθετική διεκδίκηση πολύτιμου ζωτικού χώρου σε Αιγαίο και ανατολική Μεσόγειο να ερμηνεύεται με όρους εσωτερικής κατανάλωσης ή/και βραχυπρόθεσμων στρατηγικών εκλογικής συμπεριφοράς. Για το κερασάκι της «νύχτας», το ψυχογράφημα του Τούρκου Προέδρου εμπερικλείει ως διαπραγματευτικό χαρτί τη σιβυλλική διάσταση. Με την τελευταία να συμπυκνώνει στοιχεία ανορθολογισμού, που τόσο αγαπά να αιωρεί ο διεκδικητικός Ερντογάν. Προκειμένου να συντηρεί την πίεση. Για να σε μπερδεύει, αλλά και για να τον ανέχεσαι. Μη γνωρίζοντας κι εσύ ο ίδιος τι στο τέλος θα κάνει.
Επιστρέφοντας στη «φωτογραφία των εκλογών», είναι αληθές πως αποτελούν προσωπικό στοίχημα, με υπαρξιακό για τον ίδιο χαρακτήρα. Παρόλο που η Δύση θεωρεί πως τον ελέγχει, έχοντας «ανάψει κόκκινο» μέσω διαδοχικών μηνυμάτων και απευθείας συνομιλιών, η Ιστορία έχει καταγράψει περιπτώσεις ηγετών που έδρασαν ανορθολογικά. Υφίσταται περίπτωση ο Ερντογάν να αποσυνδεθεί απ’ όλα τα υπόλοιπα και να αφοσιωθεί στα εκτιμώμενα εκλογικά οφέλη μιας επιθετικής ενέργειας κατά της Ελλάδας; Αναλαμβάνοντας περιττούς κινδύνους και ρισκάροντας την απομόνωση; Δεν είναι το κυρίαρχο σενάριο, αλλά η μέτρηση μιας τέτοιας εξέλιξης θα αξιολογηθεί από τον ίδιο. Μερικές εβδομάδες πριν από τις κρίσιμες εκλογές, που, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν και τον ιδιαίτερο συμβολισμό του 2023.
Βάζοντας κάτω τα μαθηματικά της κάλπης. Πολλές εκ των μεταβλητών εξακολουθούν να απουσιάζουν. Στο εσωτερικό μέτωπο, μεταξύ άλλων, πέρα από τον παράγοντα οικονομία, που έχει κάνει τη μεγαλύτερη ζημιά, δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο ποιος θα είναι ο αντίπαλός του εκ μέρους της αντιπολίτευσης. Υπάρχει μια μερίδα ψηφοφόρων που αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στο πρόσωπο. Περνώντας στα εξωτερικά, πέρα από την πολυμέτωπη ανοιχτή διαπραγμάτευση του με τις ΗΠΑ, που του αφαιρεί βαθμούς ελευθερίας ειδικά ως προς την Ελλάδα, ο φάκελος Συρία, ως το νούμερο ένα ζήτημα εθνικής ασφάλειας με οριζόντιο χαρακτήρα και πολλά τρυγόνια, θα προσέφερε μεγαλύτερα εκλογικά οφέλη και ανάληψη μικρότερου ρίσκου. Προσώρας, Ρώσοι, Ιρανοί και Αμερικανοί στέκονται απέναντι σε μια τέταρτη στρατιωτική επιχείρηση. Αν δεν αλλάξει η στάση τους, το μόνο που του απομένει είναι να την επιχειρήσει, χωρίς ουσιαστικά να το πράξει. Προχωρώντας σε μια οιονεί επέμβαση για εσωτερική κατανάλωση.
Αν, πάλι, τη βάλει στο ράφι, αλλά εξακολουθεί να αναζητεί ψηφαλάκια, τον συμφέρει να επιλέξει την Ελλάδα; Είναι ή όχι λελογισμένο το ρίσκο που θα κληθεί να αναλάβει; Ποια η πρόσληψή του για το κόστος και τις συνέπειες; Μετά βεβαιότητας, ο εθνικισμός εξακολουθεί να ενώνει τη διαιρεμένη τουρκική κοινωνία. Τα πράγματα, όμως, είναι πολύ πιο σύνθετα και επικίνδυνα στο Αιγαίο. Παρά τη φιλότιμη προσπάθεια συσπείρωσης γύρω από τη σημαία, για την ώρα ο μέσος Τούρκος δεν «αγοράζει» την επιθετική Ελλάδα. Επιπλέον, οι δύο χώρες είναι μέλη του ΝΑΤΟ. Αρα, στο επιχειρησιακό σκέλος, γνωρίζουν πολύ καλά η μία τις ικανότητες της άλλης στο να επιφέρουν πλήγμα στον αντίπαλο. Τον δελεάζει η ευάλωτη νησιωτική γεωγραφία της Ελλάδας; Αν, όμως, την προκαλέσει επί εδάφους και μάλιστα εν μέσω των δικών της εκλογών, εκείνη θα κάτσει με σταυρωμένα τα χέρια; Η συμμαχική στήριξη προς την Ελλάδα θα είναι πριν ή μετά την επίθεση της Τουρκίας;
Εντέλει, πριν από τις εκλογές, τι μπορεί να δει ως περήφανη εικόνα στο δελτίο ειδήσεων ο Τούρκος ψηφοφόρος για να αλλάξει προτίμηση; Συμπερασματικά, η ορθολογική ανάλυση αποκλείει την Ελλάδα. Σημειώνοντας πως στα υπαρξιακά του καθενός είναι άλλες οι επιστήμες που ίσως καταφέρουν να ρίξουν περισσότερο φως.
Κρίσιμη χρονιά, ενόψει σοβαρών εξελίξεων
Το 2023 θα είναι μια ιδιαίτερα κρίσιμη ως και καθοριστικής σημασίας χρονιά σε παγκόσμιο και περιφερειακό πλαίσιο, ενώ αναμένονται πολύ δυναμικές εξελίξεις με πολυδιάστατη υποτροπή στο μέτωπο της Ουκρανίας, στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, ως και επιπρόσθετες «προετοιμασίες» στην Απω Ανατολή, ενώ η συμπλήρωση ενός αιώνα από την ιστορική Συνθήκη της Λωζάννης για την Τουρκία, σε συνδυασμό με τις επικείμενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές στη γειτονική μας χώρα (υπό λογικές πάντα συνθήκες) αλλά και τις εδώ κοινοβουλευτικές εκλογές με τις προεδρικές στην Κύπρο, θα έχουν καταλυτικές επιπτώσεις και χρειάζεται προσοχή για τις όποιες προσεχείς κινήσεις στο Κυπριακό, στην ανατολική Μεσόγειο και όχι μόνο.
Παρά τα προς το παρόν υπολογίσιμα προβλήματα και τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζει ο αυταρχικός και εμπρηστικός Τούρκος Πρόεδρος, ως και τα ανοιχτά ζητήματα στις εσωτερικές, οικονομικές και εξωτερικές του σχέσεις (π.χ. η κατάσταση στη μεθοριακή ζώνη της βόρειας Συρίας, η μη επικύρωση μέχρι σήμερα) της τυπικής διεύρυνσης του ΝΑΤΟ προς τη Σκανδιναβική (Φινλανδία – Σουηδία), οι περίεργες, ιδιότυπες σχέσεις και επαφές με τη Μόσχα, η στρατιωτική εμπλοκή της χώρας του στη βορειοαφρικανική ακτή (Λιβύη), οι πολεμοχαρείς και λεκτικά επιθετικές κατά της Ελλάδος δηλώσεις, κραυγές και απειλές κ.ά.), δεν αποκλείουν την επανεκλογή του στο προεδρικό αξίωμα (αφού μπορεί να χρησιμοποιήσει όλα τα θεμιτά και αθέμιτα μέσα που διαθέτει, όπως τη διαβόητη μυστική υπηρεσία ΜΙΤ, τα «τούνελ» του ισλαμισμού και τους παρακρατικούς εκφοβιστικούς «στρατούς», τους πληθυσμούς της βαθιάς Ανατολίας, τις ελεγχόμενες από τον υπουργό Αμυνας Ακάρ και τον επικείμενο σε μερικούς μήνες νέο αρχηγό, στρατηγό Αβσεβέρ (ένοπλες δυνάμεις), τη δικαστική εξουσία, ως και έναν αριθμό μηχανισμών που αυτός και το παρακράτος ελέγχουν πλήρως). Από την άλλη πλευρά, η αντιπολίτευση των «6» πολιτικών δεν πείθει για αναστροφή της εσωτερικής κατάστασης στην Τουρκία (μη συμπαγής, αναιμική, προβληματική, εριστικά εγωπαθής, αναποτελεσματική και απέναντι στην Ελλάδα επίσης εχθρική).
Επιπλέον, η δυτική κοινότητα εξακολουθεί για πολλούς και διάφορους λόγους να τον «ανέχεται» στα μεγαλοϊδεατικά και άλλα υπερφίαλα, ως και αναθεωρητικά σχέδιά του, κάτι που απαιτεί προσοχή και ενδελεχή παρακολούθηση. Η περίπτωση του λεγόμενου τουρκολιβυκού μνημονίου περί θαλάσσιων ζωνών και η στρατιωτικοποίηση της Τριπολιτάνα (δυτική Λιβύη) είναι από τα θέματα όπου μέσα στο 2023 θα έχουμε εξελίξεις, σε συνδυασμό με τα ενεργειακά ζητήματα. Ειδικά για την πολιτική κληρονομιά του στην Ιστορία της Τουρκίας είναι ικανός για όλα, ως και εμμονικός στα πιστεύω του για το κρίσιμο ραντεβού του 2023. Απέναντι στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι θα συνεχίσει σε αυτή τη γραμμή των απύθμενων λεκτικά προκλήσεων των τελευταίων χρόνων, αλλά, λόγω ΝΑΤΟ και ουκρανικής συγκλισιακής υποστήριξης από τη Δύση, δύσκολα θα επιχειρήσει κάτι βαρύ εναντίον μας (Αμερικανοί και Ευρωπαίοι τον παρακολουθούν στα λεγόμενά του και όχι μόνο). Η περιοχή της βόρειας Συρίας προσφέρεται για πιθανά επικίνδυνα «παιχνίδια» και για τυχόν περιπέτειες…
Συμπερασματικά, η Αγκυρα -με ή χωρίς τον Ερντογάν- θα επιδιώξει να διαδραματίζει πολυδιάστατο ρόλο, με την Ελλάδα και την Κύπρο σε ετοιμότητα. Ειδική περίπτωση αποτελούν η συνεχώς ενδυναμωμένη και πολυσχιδής αμυντική βιομηχανία της Αγκυρας, καθώς και η διείσδυσή της σε «καυτές» γωνιές (π.χ. Αφρική, δυτικά Βαλκάνια κ.ά.). Και, φυσικά, οι επερχόμενες δραματικές εξελίξεις σε Ευρώπη, Ρωσία κ.α. θα έχουν προεκτάσεις και επιπτώσεις στην Τουρκία.
Με το βλέμμα στις τουρκικές εκλογές
Κάθε χρόνο τέτοιες ημέρες, η προσπάθεια να γίνει μια κατά το δυνατόν αξιόπιστη πρόβλεψη ως προς τις εξελίξεις στην εξωτερική πολιτική για τους επόμενους μήνες είναι επίπονη και πολλές φορές (αποδεικνύεται) μάταιη. Δύσκολα ταυτοποιείται, κάτι που θα μπορούσε να αξιολογηθεί με σχετική ασφάλεια. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, το 2023 δεν μπορεί παρά να θεωρείται περισσότερο ως συνέχεια των όσων έχουν συμβεί στις ελληνοτουρκικές σχέσεις από το καλοκαίρι του 2019, παρά ως προσδοκία αλλαγής προς το καλύτερο.
Το τοπίο είναι παγωμένο. Οι δίαυλοι επικοινωνίας σχεδόν ανύπαρκτοι. Οι ευκαιριακές συναντήσεις των υπουργών Αμυνας δεν έχουν καμία θεσμική ποιότητα και προφανώς δεν αποτελούν πλαίσιο διάδρασης, όπου μπορούν να συζητηθούν τα ζητήματα αιχμής. Λίγο πριν από το κλείσιμο της χρονιάς, συναντήθηκε η διευθύντρια του διπλωματικού γραφείου του πρωθυπουργού με τον πιο στενό σύμβουλο του Τούρκου Προέδρου και αυτό είναι ένα καλό νέο, αλλά μόνο επειδή οι θερμοκρασίες στο Αιγαίο είναι αρκτικές. Το εμπόδιο που δύσκολα ξεπερνιέται είναι η προτίμηση του Προέδρου Ερντογάν να διαπραγματεύεται μόνος, πέρα και έξω από θεσμικά πλαίσια. Είναι ίδιον αυταρχικών ηγετών. Προβλήματα συχνά ανακύπτουν όταν τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως τα επιθυμεί και τότε η διαφωνία αποκτά προσωπικά χαρακτηριστικά και οι διμερείς σχέσεις καταρρέουν.
Για το πρώτο εξάμηνο του 2023 και μέχρι τις τουρκικές εκλογές, δύσκολα θα έχουμε μια επαναπροσέγγιση, όσο καλή διάθεση και αν έχει η Αθήνα. Αυτή θα προϋπέθετε μια αλλαγή στην τουρκική ατζέντα, κάτι που δεν φαντάζει ιδιαίτερα πιθανό. Η απαίτηση για αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών και η επιμονή στον σουρεαλισμό του τουρκολιβυκού μνημονίου έχουν ανατινάξει όλες τις γέφυρες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια έντιμη διαδικασία τουλάχιστον αποκλιμάκωσης της διπλωματικής κρίσης.
Δεν υπάρχει τίποτε ουσιαστικό αυτή τη στιγμή που να μπορεί να αποτελέσει πηγή έστω και συγκρατημένης αισιοδοξίας. Ο μαξιμαλισμός της Αγκυρας θεωρείται εξαργυρώσιμος πολιτικά στο εσωτερικό και είναι το μόνο αφήγημα που μπορεί να σώσει τους υπερεθνικιστές συμμάχους του Προέδρου, να δικαιολογήσει το πολιτικό πογκρόμ εναντίον του φιλοκουρδικού κόμματος και να αφοπλίζει την αντιπολίτευση.
Και όλες και όλοι έχουν στραμμένη την προσοχή τους στις εκλογές του καλοκαιριού στην Τουρκία. Οι ελληνικές και οι κυπριακές εκλογές δεν θα επηρεάσουν την κατάσταση, γιατί δεν είναι οι ηγεσίες σε Ελλάδα και Κύπρο που ευθύνονται για την ένταση. Αντίθετα, στην Αγκυρα, με τις απειλές που εκτοξεύονται καθημερινά εδώ και σχεδόν δύο χρόνια να μην έχουν προηγούμενο, το αποτέλεσμα των εκλογών μπορεί να αποβεί καθοριστικό.
Πολλές και πολλοί θεωρούν ότι μια επικράτηση της κεμαλικής αντιπολίτευσης δεν προσφέρει τίποτα καινούργιο στα ελληνοτουρκικά. Και όμως. Μια νέα κυβέρνηση στην Αγκυρα θα έχει άλλες προτεραιότητες. Αν επικρατήσει, θα είναι λόγω της οικονομίας. Η προτεραιότητά της θα είναι η οικονομική ανόρθωση και η βελτίωση των σχέσεων με τη Δύση. Αυτό, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσε να ανοίξει ένα μικρό παράθυρο ευκαιρίας για μια διαδικασία επαφών και επικοινωνίας χωρίς την τοξικότητα της τρέχουσας συγκυρίας.
Σήμερα, βεβαίως, ένα τέτοιο ενδεχόμενο μοιάζει εξαιρετικά δύσκολο. Ομως, δεν είναι αδύνατο όπως τα προηγούμενα χρόνια). Και είναι δύσκολο γιατί το καθεστώς Ερντογάν θα κάνει ότι μπορεί για να αποτρέψει μια τέτοια εξέλιξη. Η δημοκρατική αποχώρηση από την εξουσία δεν μοιάζει να είναι μια προοπτική η οποία να γίνεται αποδεκτή.
Η ένταση με την Ελλάδα είναι ανεξάρτητη της εσωτερικής συγκυρίας, αλλά «διευκολύνει» τις εσωτερικές ανάγκες. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένα επεισόδιο είναι αναπόφευκτο. Σημαίνει, όμως, ότι καθίσταται όλο και πιο δύσκολο να βρεθεί ένα κοινά αποδεκτό πλαίσιο συζήτησης. Αν υποθέσουμε ότι η Τουρκία του Ερντογάν δεν θέλει τη θερμή αντιπαράθεση με την Ελλάδα, τότε τρομάζει το γεγονός ότι, με κάθε δήλωση και με κάθε ενέργεια, την καθιστά λιγότερο απίθανη.
2023… προκλήσεις
Το 2022 έβαλε τη σφραγίδα του στις γεωπολιτκές εξελίξεις η εισβολή της Ρωσίας τις 24 Φεβρουαρίου στην Ουκρανία και ο πόλεμος που συνεχίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Ο πόλεμος, εκτός από τα μέτωπα της Ουκρανίας, εξελίχθηκε και σε άλλα πολλά μέτωπα, όπως αυτό της επιρροής της διεθνούς κοινής γνώμης και κυρίως το ενεργειακό. Οσον αφορά το ενεργειακό, ο πόλεμος απλώς εντάθηκε, αφού είχε ξεκινήσει πριν από την εισβολή, με τις σφοδρές αντιδράσεις της Ουάσιγκτον στην κατασκευή του Nord Stream 2.
Ο πόλεμος στον ενεργειακό τομέα μεταξύ Δύσης και Ρωσίας είχε και αναμένεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων το 2023. Και αυτό γιατί η ανάγκη απεξάρτησης της ενεργοβόρου ευρωπαϊκής αγοράς από το ρωσικό φυσικό αέριο αφενός ανέδειξε την τεράστια σημασία που έχουν για την Ευρώπη τα κοιτάσματα που ανακαλύπτονται το ένα μετά το άλλο στην ΑΟΖ τη Κυπριακής Δημοκρατίας, αφετέρου λειτούργησε επιταχυντικά και έφερε στο προσκήνιο το επίσης τεράστιας σημασίας ζήτημα της αξιοποίησης των κοιτασμάτων που θεωρείται ότι υπάρχουν στις ελληνικές θάλασσες.
Οσον αφορά τα κοιτάσματα της Κύπρου, η Τουρκία απαιτεί να δοθεί μερίδιο στο ψευδοκράτος, αναιρώντας με την απαίτηση αυτή την πολιτική που διαφημίζει η ίδια περί δύο ανεξάρτητων κρατών, καθιστώντας έτσι το φυσικό αέριο ένα αξιόλογο «όπλο» στην ελληνική φαρέτρα, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει η Κυπριακή Δημοκρατία και η Ελλάδα, ως εγγυήτρια δύναμη, για να επιτευχθεί μια δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού.
Οσον αφορά τις έρευνες που εξελίσσονται με ταχείς ρυθμούς στα θαλασσοτεμάχια νοτίως και νοτιοδυτικώς της Κρήτης, αλλά και στο Ιόνιο, οι ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές, ενώ καταλυτικό ρόλο παίζει και η παρουσία ενός ενεργειακού γίγαντα των ΗΠΑ, της ExxonMobil, η οποία, σημειωτέον, δραστηριοποιείται επίσης στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Οι ως άνω εξελίξεις δημιουργούν αδιέξοδο στη στρατηγική της Αγκυρας να ιδιοποιηθεί τις θαλάσσιες ζώνες της ανατολικής Μεσογείου, του τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019, αλλά και των θαλάσσιων περιοχών νοτίως της Κρήτης, με βάση το νέο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2022.
Αυτό το αδιέξοδο, αν και περιπλέκει ακόμα περισσότερο την κατάσταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, με βάση τον στόχο της απεξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, στόχος που έχει τεθεί και από την Ουάσιγκτον και από τις Βρυξέλλες, πρέπει να ξεπεραστεί, πρέπει να βρεθεί λύση.
Αρα, μπορούμε να πούμε ότι το ενεργειακό θα λειτουργήσει ως επιταχυντής, αλλά και ως καταλύτης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, του Κυπριακού συμπεριλαμβανομένου.
Η συμφωνία Ισραήλ – Λιβάνου θα χρησιμοποιηθεί ως «μοντέλο» και για τα ελληνοτουρκικά, με πρωταγωνιστές τους κ.κ. Τζέφρι Πάιατ και Αμος Χοκστάιν.
Η «παρτίδα» θα είναι δύσκολη, με 2023 προκλήσεις, και οι στρατηγιστές σε Λευκωσία και Αθήνα θα πρέπει από τώρα να… σηκώσουν τα μανίκια.
Καλή Χρονιά, Κύπρο, Καλή Χρονιά, Ελλάδα.
