Στην Ελλάδα του σήμερα, το ζήτημα της συνταξιοδότησης έχει πάρει διαστάσεις κοινωνικού συναγερμού. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη 210.000 εργαζόμενοι έχουν καταθέσει αιτήσεις συνταξιοδότησης έως το τέλος του έτους – αριθμός ρεκόρ, που φανερώνει όχι μόνο την αγωνία, αλλά και την ανασφάλεια μιας ολόκληρης κοινωνικής τάξης. Ο φόβος για πιθανή αύξηση των ηλικιακών ορίων δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου: πίσω του κρύβεται η αίσθηση ότι οι κόποι μιας ζωής μπορούν να απαξιωθούν με μια απλή πολιτική απόφαση.
Η αδικία είναι κραυγαλέα. Ένας άνθρωπος που εργάστηκε αδιάκοπα από τα 16 του χρόνια, που έχει ήδη συμπληρώσει 40 χρόνια δουλειάς, καλείται στα 56 του να περιμένει τουλάχιστον μια οκταετία μέχρι να «θεμελιώσει» δικαίωμα στη σύνταξη. Κι όμως, η αναμονή αυτή δεν σημαίνει ούτε καλύτερη ούτε δικαιότερη ανταμοιβή η σύνταξη παραμένει χαμηλή, συχνά πενιχρή, χωρίς καμία αναγνώριση της πραγματικής διάρκειας του εργασιακού βίου.
Και σαν να μην έφτανε αυτό, υπάρχει και μια πικρή αλήθεια που βαραίνει την κοινωνική συνείδηση: σε αυτή τη χώρα κανείς δεν «πλήρωσε» για τα χαμένα των ασφαλιστικών ταμείων. Τα αποθεματικά που εξανεμίστηκαν, οι σπατάλες, τα παιχνίδια με τα ομόλογα, οι πολιτικές αποφάσεις που λεηλάτησαν τους κόπους γενεών… όλα απλώς «χάθηκαν». Χωρίς καμία ευθύνη, ούτε καν πολιτική. Κι όμως, το τίμημα καλούνται να το πληρώνουν διαρκώς οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι.
Η σημερινή κρίση του ασφαλιστικού συστήματος δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών πολιτικών επιλογών, παραλείψεων και σκανδάλων που οδήγησαν στην απώλεια δισεκατομμυρίων ευρώ από τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων.
Οι «άτοκες καταθέσεις» στην Τράπεζα της Ελλάδος
Από τη δεκαετία του ’50 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’90, τα ασφαλιστικά ταμεία υποχρεώνονταν να καταθέτουν τα αποθεματικά τους στην Τράπεζα της Ελλάδος, με ελάχιστο ή μηδενικό επιτόκιο. Σε μια χώρα με πληθωρισμό που συχνά άγγιζε διψήφια ποσοστά, τα χρήματα αυτά έχαναν σταδιακά την πραγματική τους αξία. Αντί τα αποθεματικά να επενδύονται παραγωγικά, στην πράξη «πάγωναν» – και με τον χρόνο, εξαϋλώνονταν.
Η φούσκα του Χρηματιστηρίου
Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, στην περίοδο του «εκσυγχρονισμού», τα ταμεία ενθαρρύνθηκαν να επενδύσουν στο Χρηματιστήριο Αθηνών. Η περίφημη φούσκα του 1999 οδήγησε σε μαζικές απώλειες δισεκατομμυρίων ευρώ. Χρήματα που προορίζονταν για συντάξεις, εξαφανίστηκαν μέσα σε μια νύχτα κερδοσκοπίας και ψεύτικων υποσχέσεων ανάπτυξης.
Τα δομημένα ομόλογα
Το 2006 -2007 ήρθε ένα νέο πλήγμα: τα περιβόητα «δομημένα ομόλογα». Με αδιαφανείς διαδικασίες και μεσάζοντες, ασφαλιστικά ταμεία αγόρασαν ομόλογα σε διογκωμένες τιμές, που γρήγορα κατέρρευσαν. Η ζημία ανήλθε σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Για ακόμη μια φορά, οι εργαζόμενοι είδαν τις εισφορές τους να θυσιάζονται στο βωμό πολιτικών και χρηματοοικονομικών παιχνιδιών.
Το PSI – Το μεγαλύτερο «κούρεμα»
Η πιο οδυνηρή στιγμή ήρθε το 2012, με το περίφημο PSI, δηλαδή το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους. Τα αποθεματικά των ταμείων μειώθηκαν σχεδόν κατά 50%. Δεκάδες δισ. ευρώ που ανήκαν στους ασφαλισμένους χάθηκαν μέσα σε λίγες ημέρες. Το τραγικότερο; Τα ταμεία δεν είχαν ερωτηθεί ουσιαστικά για τη συμμετοχή τους στο «κούρεμα». Και, φυσικά, ποτέ δεν αποζημιώθηκαν επαρκώς.
Μια διαχρονική ατιμωρησία
Όλες αυτές οι απώλειες δεν ήταν τυχαίες. Ήταν συνέπεια πολιτικών αποφάσεων, διαχρονικής κακοδιαχείρισης και σιωπηλής συγκάλυψης. Και το πιο οδυνηρό: κανείς δεν λογοδότησε. Ούτε πολιτικά, ούτε ποινικά, ούτε οικονομικά. Οι ευθύνες διαλύθηκαν μέσα σε ένα πέπλο ατιμωρησίας, ενώ το κόστος φορτώθηκε ξανά στις πλάτες εκείνων που πλήρωναν και συνεχίζουν να πληρώνουν εισφορές.
Την ίδια στιγμή, το δημογραφικό πρόβλημα βαθαίνει. Οι νέοι λιγοστεύουν, είτε γιατί η χώρα βουλιάζει στην υπογεννητικότητα, είτε γιατί οι πιο δυναμικές γενιές επιλέγουν τη φυγή στο εξωτερικό, αναζητώντας προοπτική και αξιοπρέπεια. Και το ερώτημα γίνεται αμείλικτο: ποιος θα πληρώσει τις συντάξεις του μέλλοντος; Ακόμη και αυτές τις μειωμένες, ακόμη και αυτές που μετά βίας εξασφαλίζουν τα στοιχειώδη.
Το ασφαλιστικό ζήτημα δεν είναι αριθμητικό πρόβλημα, αλλά βαθιά κοινωνικό και πολιτικό. Όταν ένα κράτος δεν παράγει, δεν αναπτύσσεται, δεν στηρίζει τον εργαζόμενο και δεν προστατεύει τα αποθεματικά των ταμείων, τότε το σύστημα συντάξεων μετατρέπεται σε ένα άδικο παιχνίδι προσδοκιών. Οι πολίτες δεν ζητούν χάρη – ζητούν να ζήσουν με την αξιοπρέπεια που κέρδισαν δουλεύοντας μια ολόκληρη ζωή.
Η ιστορία των συντάξεων στην Ελλάδα είναι η ιστορία μιας κοινωνίας που πληρώνει συνεχώς για λάθη και εγκλήματα που ποτέ δεν τιμωρήθηκαν. Και όσο η Πολιτεία συνεχίζει να αγνοεί αυτή την πραγματικότητα, όσο αρνείται να αναγνωρίσει και να αποκαταστήσει τις απώλειες των ταμείων, το κοινωνικό ρήγμα θα μεγαλώνει επικίνδυνα. Γιατί η «βόμβα» του ασφαλιστικού δεν οφείλεται στο ότι «οι πολίτες ζουν περισσότερο», αλλά στο ότι οι κόποι τους χάθηκαν στον δρόμο, με τις ευλογίες της εκάστοτε εξουσίας.
