Το 2024 βρήκε την παγκόσμια οικονομία όχι στην καλύτερη κατάσταση, όπως ήταν φυσικό, μετά τις αλλεπάλληλες κρίσεις που την έχουν πλήξει τα τελευταία χρόνια. Την βρήκε, όμως, σε καλύτερη κατάσταση από εκείνη που προέβλεπαν οικονομολόγοι και αναλυτές όταν μιλούσαν για αναπόφευκτη ύφεση εξαιτίας της αύξησης των επιτοκίων.
Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, εδώ και μήνες ο πληθωρισμός αποκλιμακώνεται σε όλον τον κόσμο και η οικονομία της υπερδύναμης έχει αποφύγει την ύφεση που, ωστόσο, απειλεί την Ευρωζώνη και τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή οικονομία, τη Γερμανία. Η ενεργειακή κρίση που έπληξε κυρίως την Ευρώπη έχει έως ένα βαθμό αποσοβηθεί και ο τουρισμός έχει ανακάμψει παγκοσμίως και φέρνει έσοδα ύψους 1,5 τρισ. δολ. Και πάλι όμως η εικόνα περιβάλλεται από αβεβαιότητα και κινδύνους. Τα υψηλά επιτόκια έχουν αρχίσει να διεισδύουν στην πραγματική οικονομία με τα αναπόφευκτα συνεπακόλουθα, ενώ δύο πόλεμοι βρίσκονται σε εξέλιξη σε περιοχές ευαίσθητες για την προσφορά ενέργειας και προκαλούν καταστροφές υπονομεύοντας την ευημερία και τη σταθερότητα.
Και ίσως τον μεγαλύτερο κίνδυνο εγκυμονεί ο νέος αραβοϊσραηλινός πόλεμος που απειλεί να εκτοξεύσει τις τιμές του πετρελαίου και να πλήξει καίρια το παγκόσμιο εμπόριο, καθώς η κλιμάκωση της κρίσης εμποδίζει την έλευση των πλοίων από την Ερυθρά Θάλασσα και τη Διώρυγα του Σουέζ. Ηδη το παγκόσμιο εμπόριο και η ναυσιπλοΐα αντιμετωπίζουν τις πρώτες επιπτώσεις, καθώς προϊόντα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων μεταφέρονται από τον περίπλου της Αφρικής, ο ναύλος για τη μεταφορά κοντέινερ έχει υπερδιπλασιαστεί και αγγίζει τα 6.000 δολ. ανά κοντέινερ, ενώ δεν χρησιμοποιείται το 20% της χωρητικότητας των εμπορικών πλοίων. Και ταυτοχρόνως αυξάνονται με δραματικούς ρυθμούς τα ακραία καιρικά φαινόμενα και γίνονται όλο και συνηθέστερες οι επιπτώσεις τους. Συνεπεία όλων αυτών, οι προοπτικές για παγκόσμια ανάπτυξη μέσα στην επόμενη πενταετία δεν ήταν ποτέ χειρότερες: Τα προβλήματα και οι εστίες προβληματισμού που κληροδοτεί τώρα το 2023 στο 2024 είναι:
1
ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΟΚΙΑ
Προσδοκίες μείωσης του κόστους δανεισμού
Ο πληθωρισμός, που στις μεγαλύτερες δυτικές οικονομίες είχε εκτοξευθεί στα ύψη τον Ιούνιο του 2022, έχει εδώ και μήνες αρχίσει να επιβραδύνεται αισθητά προς τα επίπεδα που πλησιάζουν τον στόχο των κεντρικών τραπεζών και ενθαρρύνει τις προβλέψεις οικονομολόγων και αναλυτών για έναρξη ενός γύρου μείωσης των επιτοκίων εντός του 2024. Στην Ευρωζώνη, όμως, τον Δεκέμβριο σημείωσε και πάλι ελαφρά επιτάχυνση στο 3% μετά τη σταδιακή αποκλιμάκωσή του που τον οδήγησε στο 2,4% τον Νοέμβριο, και στο μεταξύ οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονται. Η κλιμάκωση της κρίσης στη Μέση Ανατολή έχει αναγκάσει τα εμπορικά πλοία να αποφεύγουν τη διέλευση από την Ερυθρά Θάλασσα και να στρέφονται στον περίπλου της Αφρικής, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η διάρκεια και το κόστος των ταξιδιών με πιθανές παρενέργειες στις τιμές των εμπορευμάτων. Κι ενώ έως τώρα όλα έδειχναν πως διαψεύδονταν οι φόβοι για εκτόξευση των τιμών του πετρελαίου συνεπεία της έντασης στη Μέση Ανατολή, τις τελευταίες δύο ημέρες οι τιμές του «μαύρου χρυσού» έχουν πάρει την ανιούσα. Δεδομένου, πάντως, ότι οι οικονομίες επιβραδύνονται, επικρατεί η προσδοκία πως παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις των προέδρων τους, τόσο η αμερικανική Federal Reserve όσο και η ΕΚΤ θα προχωρήσουν φέτος σε μειώσεις των επιτοκίων για να αποτρέψουν περαιτέρω αποδυνάμωση των οικονομιών τους. Τις προτρέπει προς αυτήν την κατεύθυνση ο ΟΟΣΑ που έχει προειδοποιήσει πως η παγκόσμια ανάπτυξη θα παραμείνει αναιμική μέχρι τουλάχιστον το 2025, εκτός κι αν οι κεντρικές τράπεζες μειώσουν το κόστος του δανεισμού.
2
ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ
Μεγάλες ανατροπές στην αγορά εργασίας
Μπήκε στη ζωή μας κυριολεκτικά στην εκπνοή του 2022, μας προβλημάτισε όλο το 2023 και όλα δείχνουν πως η επέλασή της θα επιταχυνθεί μέσα στο 2024. Οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης του είδους της ChatGPT φέρνουν ανατροπές μεγάλης κλίμακας με τη δυνατότητά τους να παράγουν κείμενο και εικόνες και προπαντός να αλληλεπιδρούν, φαινομενικώς τουλάχιστον, με τον άνθρωπο απαντώντας σε ερωτήσεις. Στη διάρκεια του νέου έτους αναμένεται να ενταθούν και οι προσπάθειες κυβερνήσεων και ανθρώπων να την τιθασεύσουν, καθώς έχει ήδη ενσπείρει τον πανικό για τις συνέπειές της στη ζωή τους. Πρωτίστως για τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά εργασίας, καθώς όλα δείχνουν πως απειλούνται άμεσα όσα επαγγέλματα βρίσκονταν στο απυρόβλητο επειδή απαιτούσαν υψηλή εξειδίκευση και μορφωτικό επίπεδο, αλλά τώρα μπορούν για πρώτη φορά να υποκατασταθούν. Εχουν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται οι πρώτες επιπτώσεις της χρήσης εφαρμογών, με επιχειρήσεις και βιομηχανίες να δηλώνουν πως σχεδιάζουν μειώσεις του προσωπικού τους που θα υποκατασταθεί από την τεχνητή νοημοσύνη. Οι επικριτές της προβλέπουν πως θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη συγκέντρωση του πλούτου και της δύναμης στα χέρια λίγων, ενώ δεν είναι λίγοι όσοι κινδυνολογούν εκτιμώντας πως η δυναμική τεχνολογία θα μπορεί να παρέμβει στην πολιτική συγκυρία χωρών επηρεάζοντας τα αποτελέσματα εκλογών. Την ίδια στιγμή, οικονομολόγοι και αναλυτές βλέπουν την αισιόδοξη πλευρά των πραγμάτων προεξοφλώντας τη δημιουργία άλλων επαγγελμάτων και την αναβάθμιση της παραγωγικότητας πολλών κλάδων αλλά και πολλών χωρών.
3
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ
Δύο πόλεμοι και χρονιά εκλογών για 50 χώρες
Μια απρόβλεπτη έκβαση του πολέμου ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία, ο ορατός πλέον κίνδυνος επέκτασης του πολέμου στη Μέση Ανατολή με εμπλοκή του Ιράν και της Χεζμπολάχ και η πιθανή επιδείνωση στις σχέσεις Πεκίνου – Ουάσιγκτον αποτελούν τους γεωπολιτικούς παράγοντες που μπορούν να δυναμιτίσουν την προοπτική της παγκόσμιας οικονομίας μέσα στο 2024. Στο νέο έτος συναντώνται, άλλωστε, σε μια σπάνια συγκυρία οι εκλογές σε 50 χώρες, μεταξύ των οποίων στις ΗΠΑ αλλά και στη Ρωσία και στο Ιράν, που συνεπάγονται αβεβαιότητα και κίνδυνο αστάθειας. Πολλώ δε μάλλον όταν στις ΗΠΑ δεν μπορεί ακόμη να αποκλεισθεί η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, ενώ στην Ευρώπη έχουν ήδη επικρατήσει ακροδεξιές δυνάμεις. Παράλληλα, εκλογές θα διεξαχθούν στην Ινδία, την οικονομία που τείνει να υποκαταστήσει την Κίνα ως μοχλός παγκόσμιας ανάπτυξης και αναβαθμίζεται διαρκώς ως προς τη γεωπολιτική και στρατηγική της σημασία.
4
ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Μάχη για ενίσχυση των πράσινων επενδύσεων
Το πακέτο Μπάιντεν, αλλά και η ευρύτερη πολιτική της Ουάσιγκτον για τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία, θα εξακολουθήσει να ενισχύει την αμερικανική οικονομία καθώς ήδη προσελκύει και αναμένεται να προσελκύσει περισσότερες πράσινες επενδύσεις στο έδαφος της υπερδύναμης. Στις ΗΠΑ σημειώνεται μεγάλη αύξηση της κατασκευαστικής δραστηριότητας τόσο στην ηλεκτροκίνηση όσο και στον τομέα των μικροεπεξεργαστών. Η πολιτική της Ουάσιγκτον θα οδηγήσει σε αύξηση της κατανάλωσης εναλλακτικών πηγών ενέργειας, αιολικής και ηλιακής, που αναμένεται να φτάσει σε διπλάσια ποσοστά από τα προ της πανδημίας επίπεδα. Αναμένεται να αυξηθούν περαιτέρω οι επενδύσεις στον τομέα του υδρογόνου σε Γερμανία και Ιορδανία, ενώ παράλληλα θα ανοίγουν νέοι πυρηνικοί αντιδραστήρες, τουλάχιστον 11 είναι ήδη στα σκαριά και κάποιοι εξ αυτών στην Τουρκία και στο Μπανγκλαντές. Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αναμένεται να φτάσει στο 11% καταγράφοντας νέο ρεκόρ, αλλά και πάλι τα ορυκτά καύσιμα θα εξακολουθήσουν να καλύπτουν το 80% της ζήτησης για ενέργεια. Η κατανάλωση πετρελαίου αναμένεται να αυξηθεί κατά 1% επειδή εκτιμάται πως θα ανακάμψουν αρκετές οικονομίες. Παρά τις δυναμικές προσπάθειες, όμως, θεωρείται πως και πάλι ανανεώσιμες πηγές και πυρηνική ενέργεια δεν θα αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 20% του συνόλου της ενέργειας. Και ο λόγος θα είναι η ίδια η κλιματική αλλαγή καθώς προκαλεί εκτεταμένη ξηρασία και περιορίζει δραστικά την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Και η πλέον δυσοίωνη των προβλέψεων για το 2024 είναι πως η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων μέσα στο 2024 θα απελευθερώσει στο περιβάλλον περισσότερους ρύπους από όσους δεχόταν η ατμόσφαιρα το 1990.
5
ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ
Δυσοίωνα προγνωστικά λόγω κοκτέιλ κρίσεων
Ηταν το «εργοστάσιο του κόσμου» και ο μοχλός που κινούσε την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας επί δεκαετίες και μέχρι την πανδημία. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους αναμενόταν να ανακάμψει επιθετικά, αλλά όπως επισημαίνει μεταξύ πολλών άλλων το ΔΝΤ, το 2023 η Κίνα έχει αποτελέσει τροχοπέδη στην παγκόσμια οικονομία. Ουσιαστικά, η κινεζική οικονομία έκλεισε το έτος με ανάπτυξη 5%, αλλά το ποσοστό αυτό είναι μικρό σε σύγκριση με τους ρυθμούς άνω του 6% που σημείωνε προ της πανδημίας. Η ανησυχία για την πορεία της Κίνας παρατείνεται και το 2024 καθώς τα προγνωστικά είναι δυσοίωνα. Η Κίνα αντιμετωπίζει κοκτέιλ κρίσεων με τους ρυθμούς ανάπτυξης να επιβραδύνονται ραγδαία, την αγορά ακινήτων που αντιπροσωπεύει το 30% της οικονομίας της να παραπαίει καταγράφοντας τη μια πτώχευση κατασκευαστικής μετά την άλλη, και τον αποπληθωρισμό να εδραιώνεται σε αντίθεση με τον υπόλοιπο κόσμο και παρά τις παρεμβάσεις του Πεκίνου που ενθαρρύνει την αύξηση των πιστώσεων. Η ανεργία αυξάνεται και ειδικότερα των νέων έχει φτάσει σε τόσο υψηλά επίπεδα, ώστε το Πεκίνο να διακόψει τη δημοσιοποίηση των σχετικών στοιχείων. Δύο οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, η Moody’s και η Fitch, έχουν υποβαθμίσει το κινεζικό χρέος. Και το χειρότερο ότι η δεύτερη οικονομία στον κόσμο έχει εγκαταλειφθεί πλέον από το ξένο κεφάλαιο με τις εισροές ξένων κεφαλαίων να έχουν μειωθεί κατά 87% καθώς οι ξένοι επενδυτές διαπιστώνουν το βάθος της κρίσης. Και την ίδια στιγμή, η ένταση στις σχέσεις του Πεκίνου με την Ουάσιγκτον δεν δείχνει να υποχωρεί παρά τις προσπάθειες επαναπροσέγγισης.
