Η δεκαετία του ’50 χαρακτηρίζεται σε ολόκληρη την Ευρώπη σαν η μεταπολεμική δεκαετία. Ειδικά για τη χώρα μας και σαν “μετεμφυλιακή”, αφού μέχρι το 1949 μαινόταν ο εμφύλιος. Σίγουρα μια δύσκολη δεκαετία, μιας χώρας που έβγαινε τραυματισμένη από δύο πολέμους που είχαν καταστρέψει υποδομές, κοινωνικούς ιστούς, ηθικό, πολιτική και πολιτιστική πρόοδο.
Oμως την ίδια στιγμή ξεκινά και η φάση της επούλωσης μιας χώρας που μετράει τις πληγές της, τη στιγμή που η ζωή προχωρά και οι άνθρωποι της πρέπει να ζήσουν. Παράλληλα θεωρείται από πολλούς ιστορικούς ως και μια περίοδος αμφισβήτησης και αντικομφορμισμού, με πρωτοστάτη τη νεολαία. Οι νέοι, κυρίως, ευαισθητοποιούνται, η ροκ μουσική αλλά και οι έντονες αμφισβητήσεις δημιουργούν μια «αντικουλτούρα», που θα εκδηλωθεί έντονα τη δεκαετία του ’60. Οι περισσότερες από τις βιομηχανικές μονάδες που δημιουργούνται στις αρχές της δεκαετίας του ’50 είναι επενδύσεις του Δημοσίου, αλλά την ίδια στιγμή θεσπίζονται ευνοϊκές διατάξεις για την ίδρυση π.χ. ναυπηγείων σε ολόκληρη τη χώρα ενώ δίνονται κίνητρα για βιομηχανίες.
H γέννηση του ΟΤΕ και της ΔΕΗ
Η δεκαετία ξεκινά με την ίδρυση δύο μεγάλων δημόσιων επιχειρήσεων, του ΟΤΕ το 1949 και της ΔΕΗ το 1950, που μαζί με την ΟΥΛΕΝ, που έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’20, θα στηρίξουν την ανάπτυξη της οικονομίας τα επόμενα χρόνια. Αυτές οι νέες μονάδες θα δημιουργήσουν προϊόντα που θα γίνουν εμβληματικά και θα δώσουν το στίγμα στα χρόνια που θα έλθουν.
Η Ολυμπιακή Αεροπορία
Μια από τις πλέον εμβληματικές εταιρείες της εποχής στήνεται το 1956, όταν ο Αριστοτέλης Ωνάσης υπογράφει συμφωνία με το Ελληνικό Κράτος για την αγορά της εταιρείας Τ. Α. Ε, που αγορασμένη πλέον από τον Eλληνα μεγιστάνα μετονομάζεται σε «Ολυμπιακή Αεροπορία» και γίνεται η εταιρεία των πέντε ηπείρων.
Credit: Getty Images / Ideal Image
Τα αμερικάνικα αυτοκίνητα
Δεν θα μπορούσε να λείψει από τη χειμαζόμενη βέβαια κοινωνία το όνειρο κάθε ανθρώπου, το αυτοκίνητο, που ήταν δείγμα προόδου και ευημερίας. Τα αυτοκίνητα δεν είναι ακόμη πολλά στη χώρα, πολλές φορές δε δακτυλοδεικτούμενα, τα περισσότερα μεταχειρισμένα αμερικάνικα όπως τα Dodge, τα Buick, τα Ford, τα Cadillac, τα Chevrolet Bel Air και δειλά – δειλά μερικά ευρωπαϊκά, όπως ο Βάτραχος της Citroen DS, τα Mercedes και τα Fiat. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1957 υπήρχαν 2.900 γυναίκες που είχαν πάρει δίπλωμα οδηγού σε ολόκληρη τη χώρα.
Ιζόλα, Πίτσος, Eskimo και Πετρογκάζ
Η Ιζόλα ανοίγει το παιχνίδι, αφού «θα φέρει τον πολιτισμό σε κάθε σπίτι». Ψυγεία, κουζίνες, αλλά και γκαζιέρες και άλλες ηλεκτρικές συσκευές, αρχίζουν να κατασκευάζονται στην Ελλάδα μαζί και οι συσκευές ΠITΣΟΣ, ενώ οι θερμάστρες φέρουν τον τίτλο εγγύησης της ESKIMO. Η μετάβαση από την γκαζιέρα και τα μαγκάλια θέλει και καύσιμη ύλη, έτσι το κενό καλύπτει η ΠΕΤΡΟΓΚΑΖ, που τη βρίσκουμε σχεδόν παντού, από τα παντοπωλεία μέχρι τα ψιλικατζίδικα.
Γάλα Βλάχας
Aπό τα βασικά προϊόντα επιβίωσης είναι τα γάλατα και κυρίως τα παιδικά. Tο Γάλα ΒΛΑΧΑΣ μάλιστα, το ζαχαρούχο, αναλαμβάνει να θρέψει εκατομμύρια μεταπολεμικά παιδιά της χώρας, αν και στην αρχή οι περισσότεροι πίνουν γάλα σκόνη από την αποκαλούμενη UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration), της μεταπολεμικής βοήθειας.
Μέλισσα και Μisko
Η ανάγκη για τροφή συνεχίζεται με τις μακαρονάδες και τα μακαρόνια ΜΕΛΙΣΣΑ, που η ιστορία τους ξεκινά από το μεγαλομπακάλικο των αδελφών Κίκιζα, στην οδό Λένορμαν στο κέντρο της Αθήνας, με τα «εδώδιμα αποικιακά». Παράλληλα, το 1953 η ΜISKO γίνεται η πρώτη εταιρία που συσκευάζει τα μακαρόνια της. Συγχρόνως, γεννιέται και ο «Ακάκιος», το σήμα κατατεθέν της εταιρείας και εμβληματικό μήνυμα της ελληνικής διαφήμισης.
Μέλι Αττικής και Κύκνος
Οι Ελληνες μετά τον πόλεμο αρχίζουν να γλυκαίνονται με το Μέλι Υμηττού ΑΤΤΙΚΗ, που ενώ έχει ξεκινήσει τη ζωή του στις αρχές του 1900, η προσπάθεια σταματά με τον πόλεμο. Με τη λήξη του και χάρη στο σχέδιο Μάρσαλ το 1949, δημιουργείται ένα σύγχρονο εργοστάσιο στο Περιστέρι με 30 άτομα προσωπικό. Η δεκαετία του ’50 βρίσκει το Μέλι Αττική με διαφημιστικές καταχωρίσεις, διεθνείς βραβεύσεις και εξαγωγές στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και τη Μέση Ανατολή. Από κοντά και ο τοματοπολτός ΚΥΚΝΟΣ που ξεκινά τη ζωή του από το Ναύπλιο και δημιουργεί μια πρωτοπόρα βιομηχανία στον τομέα της τομάτας μέχρι σήμερα.
Φιξ, Εψα και Σάριζα
Τα τρόφιμα ακολουθούνται από τα ποτά και η μπύρα Φιξ που έρχεται από την εποχή του Οθωνα και βάζει τη χώρα στην βιομηχανία του ποτού. Δίπλα της τα αναψυκτικά, όπως η ΕΨΑ από τον Βόλο και τα εμφιαλωμένα νερά ΣΑΡΙΖΑ, που κατηφορίζουν από τη Θεσσαλονίκη. Η ΦΙΞ είναι συνυφασμένη με την ιστορία της Ελλάδας και το σλόγκαν «Πίνε ΦΙΞ, κάνει καλό» με τη μελαχρινή ακόμα Αλίκη Βουγιουκλάκη να φωτογραφίζεται σε εξώφυλλα κρατώντας μια ΦΙΞ.
Η καθαριότητα εξυπηρετείται ακόμη με τα φοβερά πράσινα σαπούνια, εξού και η άνθηση της σαπωνοποιίας σε όλη τη χώρα και ιδιαίτερα στις ελαιοπαραγωγές περιοχές. Ομως τη δεκαετία του ’50 γίνεται το μεγάλο βήμα και περνάμε στα απορρυπαντικά, με το διάσημο της εποχής το ROL.
Ελβιέλα και Μινέρβα
Από τη Θεσσαλονίκη το στίγμα τους αφήνουν τα αγαπημένα παπούτσια, κυρίως της νεολαίας, τα ΕΛΒΙΕΛΑ. Είναι τα μαλακά αθλητικά παπούτσια του τότε, σε μπλε ή λευκό χρώμα, ένα στυλ που λανσάρει ο James Dean με αθλητικά, τζιν και T-Shirt. Οι νέοι τα φοράνε στις γυμναστικές επιδείξεις και τις παρελάσεις, ενώ αργότερα γίνονται το σύμβολο των αγριεμένων νιάτων των 50s. Εδώ έρχεται και η σειρά της βιομηχανίας εσωρούχων, με τη ΜΙΝΕΡΒΑ, επίσης από τη Θεσσαλονίκη και την PALKO να κυριαρχούν στον χώρο.
Τα ελληνικά και τα αμερικάνικα τσιγάρα
Οι δύσκολες συνθήκες δημιουργούν και ντέρτια, που για να σβήσουν θέλουν το τσιγαράκι τους. Εμπνευσμένες μάρκες, πακέτα και δημιουργικές εφαρμογές από τις καπνοβιομηχανίες ΚΑΡΕΛΙΑ, ΜΑΤΣΑΓΚΟΥ, ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ, αλλά και μαυραγορίτικα Chesterfield και Lucky strike, που οι θεριακλήδες τα αγοράζουν από τους Αμερικανούς ναύτες του 6ου στόλου.
Ομως αυτό που θα σφραγίσει την καπνική ιστορία της εποχής είναι το SANTE, το πακέτο με την ξανθιά ντίβα που είχε φιλοτεχνήσει Αθηναίος ζωγράφος. Οταν τα τσιγάρα κυκλοφόρησαν, όλοι προσπαθούσαν να μάθουν ποια είναι η όμορφη ξανθιά του πακέτου. Τελικά επρόκειτο για τη Ζωζώ Νταλμάς, ηθοποιό, τραγουδίστρια της όπερας και χορεύτρια της εποχής. Η ιστορία λέει ότι είχε κάψει πολλές καρδιές, μεταξύ αυτών και του Κεμάλ Ατατούρκ. Γνωρίστηκαν όταν αυτή χόρευε σε ένα νυχτερινό μαγαζί και πέρασαν τη νύχτα μαζί. Το πρωί ο Κεμάλ έφυγε αφήνοντας ένα χαρτονόμισμα χιλίων λιρών στο κομοδίνο του. Το χαρτονόμισμα είχε το πρόσωπό του. Με ένα ψαλίδι η Νταλμάς έκοψε την εικόνα του και παράτησε στο κομοδίνο το άχρηστο χαρτονόμισμα μαζί με ένα σημείωμα: «Από αυτό που μου αφήσατε πήρα μόνο αυτό που μου χρειαζόταν. Το υπόλοιπο σας το επιστρέφω γιατί μου είναι εντελώς άχρηστο». Της έστειλε κοσμήματα, του τα επέστρεψε και τελικά κατάλαβε ότι αυτή η γυναίκα δεν εξαγοραζόταν με χρήματα. Ο δεσμός τους κράτησε πολλά χρόνια, σχεδόν μέχρι τον θάνατο του Κεμάλ.
Tα περιοδικά
Το «χαρτί» αρχίζει να γράφει τη δική του ιστορία στα fifties, με τα τετράδια ΦΟΙΝΙΞ στα σχολεία και τα περιοδικά στα περίπτερα. Σπάνε τα ταμία οι εισπράξεις από τα τρομερά περιοδικά της εποχής όπως, το Ρομάντζο, ο Καζαμίας, ο Μικρός ήρωας, τα Κλασσικά Εικονογραφημένα, η Μάσκα, το Μυστήριο και το Γκαούρ-Ταρζάν, με τους ήρωές τους να συντροφεύουν τις παιδικές ψυχούλες στα όνειρά τους. Τα Κλασσικά εικονογραφημένα, που φέρνουν τότε σε κάθε σπίτι τα έργα των μεγάλων κλασσικών, ξεκίνησαν από την οδό Κοραή και τις εκδόσεις Πεχλιβανίδη, κάνοντας μια τεράστια εκδοτική επιτυχία με 200.000-300.000 τεύχη κάθε βδομάδα!
Τι να πει κανείς για τον Μικρό Ηρωα και τον περίφημο Γιώργο Θαλάσση που μαζί με τον Σπίθα και την Κατερίνα μας κάνουν εθνικά υπερήφανους απέναντι στους Γερμανούς. Τα αμερικανάκια ήρωες της Μάσκας, με τον κινηματογραφικό ιδιωτικό ντετέκτιβ Λέμι Κόσιον και του Μυστηρίου με ήρωες, τους Νυχτερίδα, Ντετέκτιβ Φάντασμα, Ντετέκτιβ “Χ” , Γκόρντον Ρεξ (αράχνη), Ζορό, Ηρακλή Πουαρώ κ.ά. Αλλά και τον Ελληνοπρεπή Γκαούρ με τον Ποκοπίκο και τον ξενέρωτο Ταρζάν, με εξωτικές περιπέτειες στις ζούγκλες της Αφρικής. Τέλος, οι Ελληνες κάθε πρωτοχρονιά, έπαιρναν τον θρυλικό Καζαμία για να ενημερωθούν για το τι τους επιφυλάσσει το μέλλον.
45 στροφές
Και μιας και η διασκέδαση των ανθρώπων δεν σταματά ποτέ, τα πάρτι δίνουν και παίρνουν, κυρίως στα σπίτια -οι πλούσιοι με vermouth και ουίσκι- με κονιάκ Βότρυς και τα πικάπ ΦΙΛΙΠΣ με τα δισκάκια των 45 στροφών στη διαπασών. Φυσικά έπρεπε να έχεις και δίσκους, γι’ αυτό και ήταν διάσημα τα δισκάδικα ΜΑΜΠΟ στην Ομόνοια και MUSICBOX.
Credit: Getty Images / Ideal Image
Credit: Getty Images / Ideal Image
Ο Καραγκιόζης
Η διασκέδαση έχει και θέαμα, που ακόμη περιορίζεται σε ελάχιστους κινηματογράφους και θέατρα, που τον προσφέρει ο Καραγκιόζης, αλλά και σε πανηγύρια με υποτυπώδη τσίρκο και τον διάσημο τότε «Γύρο του Θανάτου». Οι περισσότερες ταινίες είναι ξένες, αφού ο ελληνικός κινηματογράφος μόλις και βρίσκεται στα σπάργανα, ενώ κυριαρχούν ο Χοντρός – Λιγνός και άλλες κωμωδίες, που κάνουν το κοινό να σκάει το χειλάκι του. Ολη η Αθήνα, κι όχι μόνο, πήγαινε στο περίφημο κινηματογράφο “Σινεάκ” στην Πανεπιστημίου. Στην αίθουσά του έπαιζαν κυρίως κωμωδίες, καρτούν, ντοκιμαντέρ, ελληνικά και παγκόσμια επίκαιρα.
Η Kolynos
Η οδοντόκρεμα ΚΟΛΥΝΟΣ του Λαμπρόπουλου, αλλάζει την υγιεινή των δοντιών, γίνεται συνώνυμο της οδοντόκρεμας, μιας και όλοι ζητούν μία ΚΟΛΥΝΟ και όχι μια οδοντόκρεμα.
Singer και Κλωσταί Πεταλούδας
Στο μεταξύ, οι αγορές καινούργιων ρούχων είναι δύσκολες, γι’ αυτό και σχεδόν κάθε σπίτι έχει και μια ραπτομηχανή. Οι μοδίστρες είναι παντού, ενώ οι μαμάδες και οι γιαγιάδες ράβουν και επιδιορθώνουν, οι περισσότερες με μια ραπτομηχανή SINGER που αφήνει εποχή.
Μαζί με τη Singer έρχονται παρέα και οι κλωστές ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ, μια από τις καλύτερες εταιρείες της εποχής μέχρι σήμερα, η οποία αφήνει το δικό της αποτύπωμα στα ποιοτικά προϊόντα παγκοσμίως. Η πασίγνωστη κλωστοϋφαντουργία, με τις περιβόητες κλωστές DMC, ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ, ΗΛΙΟΣ από τον πατριάρχης της κλωστοϋφαντουργίας Ελευθέριο Μουζάκη, τον πατέρα του ελληνικού επιχειρηματικού μάρκετινγκ, τον πιο ειλικρινή φορολογούμενο, τον πιο επιτυχημένο βιομήχανο με ρεκόρ εξαγωγών. Ο Μουζάκης ξεκίνησε τότε στο ραδιόφωνο την εκπομπή του Ομηρου Αθηναίου -προσφορά των κλωστών DMC- με τεράστια επιτυχία. Εκεί ακούγεται για πρώτη φορά η Νάνα Μούσχουρη, ενώ ο Κώστας Χατζηχρήστος, δημιουργεί τον ραδιοφωνικό, πονηρό βλάχο Θύμιο, με το σλόγκαν του «Αμ πώς!».
Τα πολυκαταστήματα
Τα μεγάλα καταστήματα της εποχής γίνονται πόλος έλξης για όλη τη χώρα, αφού η επαρχία «μετακομίζει» στην Αθήνα, μένοντας σε ξενοδοχεία του κέντρου, για να κάνει τα ψώνια των Χριστουγέννων, του Πάσχα, των γιορτών και των γενεθλίων. Οι ΑΦΟΙ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΙ, το πιο σικάτο κατάστημα, στη συμβολή των οδών Σταδίου και Αιόλου με πολλές επώνυμες μάρκες, ο ΔΡΑΓΩΝΑΣ στην Αιόλου με πολλά κουστούμια και παιδικά, ο ΚΑΝΤΡΑΤΖΟΣ ΣΠΟΡ στη Σταδίου, με έμφαση στα σπορ και τα αθλητικά και το ΜΙΝΙΟΝ στην Πατησίων και Βερανζέρου, το μεγαλύτερο πολυκατάστημα και ένα από τα μεγαλύτερα της νοτίου Ευρώπης. Αυτά έβαλαν το κέντρο της πρωτεύουσας σε άλλη διάσταση, προσελκύοντας χιλιάδες πολίτες με τις στολισμένες βιτρίνες τους, ιδιαίτερα τις γιορτές και τα φοβερά συνολάκια στις «κούκλες» να εκτίθενται. Τότε πολύς κόσμος γέμιζε ασφυκτικά τα πεζοδρόμια του κέντρου, μόνο και μόνο για να χαζέψει τις φαντασμαγορικά στολισμένες βιτρίνες τους.
Τις περισσότερες από αυτές τις εταιρείες, αλλά κυρίως τα προϊόντα τους, θα τα βρούμε μπροστά μας και τις επόμενες δεκαετίες, τα περισσότερα από αυτά που υπάρχουν μέχρι και σήμερα, αποδεικνύουν τις γερές βάσεις που έστησαν στα μεταπολεμικά χρόνια.
