Λίγα λεπτά μετά την απόπειρα δολοφονίας του ρωσόφιλου πρωθυπουργού της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίτσο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γέμισαν με θεωρίες συνωμοσίας.
Η σύζυγος του δράστη ήταν πρόσφυγας από την Ουκρανία. Συνδέθηκε με έναν υψηλού προφίλ επικριτή της κυβέρνησης. Ο φρουρός, παράλληλα, θεωρείται πως συνωμοτούσε εναντίον του πρωθυπουργού.
Όλες αυτές οι φήμες διαψεύστηκαν αργότερα από τις σλοβακικές αρχές, αλλά όχι πριν γίνουν viral στην εφαρμογή Telegram.
Η πλατφόρμα ανταλλαγής μηνυμάτων έχει γίνει βασικό όπλο για τους λογαριασμούς υπέρ του Κρεμλίνου όσον αφορά τη διάδοση παραπληροφόρησης με στόχο την υπονόμευση της υποστήριξης προς την Ουκρανία.
Αυτά τα περιστατικά βασίζονται στο βασικό πλεονέκτημα του Telegram: είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτο. Αυτό είναι που αποτελεί πονοκέφαλο στους Ευρωπαίους αξιωματούχους, οι οποίοι έχουν καταστήσει την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης κορυφαία προτεραιότητα ενόψει των Ευρωεκλογών τον Ιούνιο.
«Η παραπληροφόρηση διαδίδεται ανοιχτά και εντελώς ανεξέλεγκτα στο Telegram», δήλωσε στο Bloomberg η Εσθονή πρωθυπουργός Κάγια Κάλλας.
Τα αιτήματα για την αφαίρεση περιεχομένου παραπληροφόρησης μένουν συχνά αναπάντητα, είπε, συμπληρώνοντας πως «γνωρίζουμε ότι και άλλα κράτη μέλη έχουν παρόμοια προβλήματα».
Μια τυπική φιλορωσική εκστρατεία προπαγάνδας βασίζεται σε ένα μπαράζ διαδικτυακών τεχνικών. Αυτές περιλαμβάνουν αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστορίες σε κρατικά μέσα ενημέρωσης, κατασκευασμένες ειδήσεις που έχουν σχεδιαστεί για να μιμούνται την εμφάνιση νόμιμων ιστότοπων και ανώνυμα σχόλια σε πραγματικούς ιστότοπους.
Το Telegram – το οποίο ανήκει σε Ρώσο που εγκατέλειψε τη χώρα πριν από μια δεκαετία – λειτουργεί ως κεντρικός κόμβος σε αυτό το οικοσύστημα, ένα είδος γέφυρας που χρησιμοποιούν οι ομάδες των προπαγανδιστών για να προωθούν το περιεχόμενό τους σε διάφορες κοινότητες, με στόχο την μετάδοση του αφηγήματός τους σε ένα ευρύτερο κοινό.
«Το Telegram είναι δημοφιλές ανάμεσα σε διάφορους φιλορώσους παράγοντες καθώς και σε άτομα που διαδίδουν παραπληροφόρηση εδώ και πολύ καιρό, επειδή δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου εποπτεία του περιεχομένου», δήλωσε ο Ντάνιελ Μίλο, πρώην διευθυντής του Κέντρου Αντιμετώπισης Υβριδικών Απειλών στο υπουργείο Εσωτερικών της Σλοβακίας. «Οι κανόνες του Telegram από την άποψη αυτή είναι πολύ, πολύ χαλαροί».
Όσον αφορά, όμως, το Telegram, τα μέτρα αυτά δεν είναι πολύ αποτελεσματικά – τα εργαλεία ισχύουν μόνο για πλατφόρμες με πάνω από 45 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες στην Ευρώπη. Το Telegram, όπως τονίζουν οι ιδιοκτήτες του, έχει 41 εκατομμύρια.
Σύμφωνα με την Κάλλας, οι αριθμοί αυτοί δεν προσφέρουν την όλη εικόνα και «η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να διεξάγει μια ανεξάρτητη αξιολόγηση».
Όπως και να έχουν τα πράγματα, οι αριθμοί του Telegram το τοποθετούν κάτω από το όριο που απαιτείται για να ενεργοποιήσει μια σειρά από αυστηρές υποχρεώσεις βάσει του DSA της Ε.Ε., νομοθεσία η οποία τέθηκε πλήρως σε ισχύ τον Φεβρουάριο.
Για τις μεγάλες πλατφόρμες, η Ένωση μπορεί να επιβάλει πρόστιμα ύψους έως και 6% των ετήσιων πωλήσεων, εάν διαπιστώσει παραβιάσεις, ή να απαγορεύσει την είσοδο στην Ε.Ε. στους επαναλαμβανόμενους παραβάτες. Οι κανόνες αυτοί καλύπτουν, μεταξύ άλλων, το Facebook της Meta Platforms Inc., το YouTube της Alphabet Inc. και το TikTok της ByteDance Ltd.
Οι μικρότερες πλατφόρμες υπάγονται στους εθνικούς οργανισμούς όπου οι εταιρείες έχουν νομική εκπροσώπηση. Αυτό είναι το Βέλγιο, στην περίπτωση της Telegram. Ωστόσο, οι εθνικές αρχές έχουν περιορισμένες εξουσίες για να αναλάβουν δράση σχετικά με το περιεχόμενο της υπηρεσίας, όπως δήλωσε εκπρόσωπος του βελγικού Ινστιτούτου Ταχυδρομείων και Τηλεπικοινωνιών.
«Απαγορεύονται ρητά οι εκκλήσεις για βία ή ζημία περιουσίας στο Telegram», δήλωσε εκπρόσωπος της εταιρείας απαντώντας σε ερωτήσεις. Προσέθεσε, μάλιστα, ότι οι συντονιστές παρακολουθούν τα δημόσια τμήματα της πλατφόρμας προκειμένου να απομακρύνουν το περιεχόμενο που παραβιάζει τους όρους χρήσης της.
Σε περίπτωση που το Telegram χαρακτηριστεί ως «πολύ μεγάλη διαδικτυακή πλατφόρμα» σύμφωνα με την DSA, θα είναι υποχρεωμένο να λάβει μέτρα κατά της διάδοσης της παραπληροφόρησης και να θέσει σε εφαρμογή αυστηρότερα πρωτόκολλα εποπτείας του περιεχομένου, δήλωσε η Κάλλας.
«Θα εξασφάλιζε επίσης ίσους όρους ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά, καθώς άλλες πλατφόρμες έχουν καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να συμμορφωθούν με τον νόμο περί ψηφιακών υπηρεσιών», πρόσθεσε η πρωθυπουργός.
Τα κύρια θέματα των προσπαθειών παραπληροφόρησης της Ρωσίας περιλαμβάνουν τον πόλεμο στην Ουκρανία, τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, τη μετανάστευση, την κλιματική αλλαγή και τις επερχόμενες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σύμφωνα με εσωτερική έρευνα της Ε.Ε.
Σε αυτά τα θέματα, ο αριθμός των στοιχείων από μη επαληθευμένες πηγές σε όλες τις πλατφόρμες είχε υπερδιπλασιαστεί μέχρι τις αρχές Μαΐου, σε σύγκριση με λιγότερα από 20.000 posts την ημέρα στις αρχές του έτους, όπως δείχνει η έρευνα. Το Κρεμλίνο έχει επανειλημμένα αρνηθεί τη συμμετοχή του σε επιχειρήσεις παραπληροφόρησης και σαμποτάζ.
Το Κρεμλίνο δεν ήταν πάντα τόσο φιλικό προς το Telegram. Ένα ρωσικό δικαστήριο διέταξε το 2018 να μπλοκαριστεί η εφαρμογή επειδή αρνήθηκε να παραδώσει τον τρόπο κρυπτογράφησης στις υπηρεσίες ασφαλείας, αν και οι προσπάθειες να αποτραπεί η χρήση της εφαρμογής απέτυχαν.
Το 2020, η ρωσική υπηρεσία παρακολούθησης των επικοινωνιών εγκατέλειψε τις προσπάθειές της να το μπλοκάρει. Το Telegram έχει επίσης χρησιμοποιηθεί από διαδηλωτές, μεταξύ άλλων στο Χονγκ Κονγκ και το Ιράν, για να οργανώσουν και να αποφύγουν την παρακολούθηση από τις αρχές.
Ο Πάβελ Ντούροφ, ιδρυτής, ιδιοκτήτης και διευθύνων σύμβουλος του, εγκατέλειψε τη Ρωσία το 2014, αφού έχασε τον έλεγχο της προηγούμενης εταιρείας του επειδή αρνήθηκε να παραδώσει τα δεδομένα των Ουκρανών διαδηλωτών στις υπηρεσίες ασφαλείας. Με έδρα το Ντουμπάι, η εταιρεία ξεπέρασε πέρυσι τα 700 εκατομμύρια μηνιαίους ενεργούς χρήστες.
Παρ’ όλα αυτά, το γαλλικό παρατηρητήριο ξένης παραπληροφόρησης Viginum ανακοίνωσε τον Φεβρουάριο ότι είχε ανακαλύψει σχέδια για μια μαζική εκστρατεία παραπληροφόρησης που περιελάμβανε ένα δίκτυο σχεδόν 200 ιστότοπων σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ διαπίστωσε ότι το περιεχόμενο από το Telegram κατείχε κεντρική θέση σε αυτή την εκστρατεία.
Μετά την απόπειρα δολοφονίας στη Σλοβακία, ένα κανάλι Telegram με σχεδόν 50.000 συνδρομητές κοινοποίησε μια μακροσκελή ανάρτηση από έναν ιστότοπο που ισχυριζόταν ψευδώς ότι ήταν η γνωστή βρετανική εφημερίδα Daily Telegraph.
Το κείμενο ισχυριζόταν χωρίς αποδείξεις ότι οι φιλοουκρανικές δυνάμεις ήταν υπεύθυνες για τον πυροβολισμό του πρωθυπουργού Φίτσο. Αυτό συνέβη την ώρα που οι αρχές της Σλοβακίας υποστήριζαν ότι τα κίνητρα για το περιστατικό παρέμεναν υπό διερεύνηση.
Ο ύποπτος δήλωσε αργότερα στους ερευνητές ότι έδρασε μόνος του και ότι το κίνητρό του ήταν η αντίθεσή του σε μια σειρά από πολιτικές του Φίτσο, συμπεριλαμβανομένης της απόφασης να σταματήσει τη στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία, σύμφωνα με δικαστικό έγγραφο. Ο Φίτσο, ο οποίος παραμένει στο νοσοκομείο, πυροβολήθηκε τέσσερις φορές από κοντινή απόσταση.
Η προσπάθεια χαλιναγώγησης της κοινής γνώμης μέσω της ψευδούς χρήσης πραγματικών ειδησεογραφικών πρακτορείων ήταν έργο μιας οργάνωσης παραπληροφόρησης που οι ερευνητές ονόμασαν «Doppelganger», η οποία είναι διαβόητη για τη χρήση του Telegram για την προώθηση ψευδούς περιεχομένου που υποτίθεται ότι προέρχεται από τα μέσα ενημέρωσης.
Η ίδια οργάνωση, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο έρευνας της Ε.Ε. εναντίον της Meta, έχει χρησιμοποιήσει περισσότερους από 2.000 μη αυθεντικούς λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σύμφωνα με την εταιρεία κυβερνοασφάλειας Recorded Future Inc.
Οι εν λόγω κινήσεις αυτές έχουν προσπαθήσει να υπονομεύσουν την πίστη στη στρατιωτική προσπάθεια της Ουκρανίας παριστάνοντας ειδησεογραφικούς οργανισμούς ή στοχοποιώντας το γερμανικό κοινό για να αποδυναμώσουν την εμπιστοσύνη στους νομοθέτες τους. Η ομάδα έχει επίσης διαδώσει βίντεο που ισχυρίζονται ψευδώς ότι προέρχονται από το Al Jazeera και το EuroNews.
Για να διεισδύσει στον διάλογο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η ομάδα Doppelganger χρησιμοποιεί τακτικές που είναι πιο προηγμένες από την απλή προώθηση ψευδών πληροφοριών μέσω των καναλιών κοινωνικής δικτύωσης.
Η ομάδα χρησιμοποιεί φθηνές υπηρεσίες που συχνά φιλοξενούνται σε ρωσικούς διακομιστές, σύμφωνα με την εταιρεία ασφαλείας Sekoia, μια τακτική που καθιστά δύσκολο για τις δυτικές υπηρεσίες να θέσουν εκτός λειτουργίας τους ιστότοπους.
Από εκεί η Doppelganger διαδίδει τους συνδέσμους που περιέχουν ψευδείς πληροφορίες στο Telegram, όπου ο στόχος είναι να δημιουργηθεί engagement των χρηστών σε πολλαπλά κανάλια και τελικά να γίνει viral σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με τις μικρότερες χώρες να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες.
«Σχεδόν το ένα τρίτο του περιεχομένου στους σλοβακικούς λογαριασμούς Telegram προέρχεται ή λαμβάνεται απευθείας από διάφορες ρωσικές πηγές», δήλωσε ο Mίλο, επικαλούμενος πρόσφατη έρευνα της σλοβακικής κυβέρνησης. «Το Telegram παίζει βασικό ρόλο στη διάδοση του ρωσικού αφηγήματος», συμπλήρωσε χαρακτηριστικά.
