Το πιο γενναιόδωρο σύστημα απαλλαγών και μειώσεων ΦΠΑ στην Ευρωζώνη έχει η Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το κενό στην είσπραξη του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ).
Στα χαρτιά η Ελλάδα έχει τον τρίτο υψηλότερο βασικό συντελεστή ΦΠΑ στην Ευρωζώνη και τον τέταρτο υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ενωση συνολικά: 24% έναντι 27% της Ουγγαρίας και 25% της Δανίας, της Σουηδίας και της Κροατίας και ο ίδιος με της Φινλανδίας.
Η πραγματική επιβάρυνση για τους καταναλωτές είναι όμως σημαντικά μικρότερη, χαμηλότερη και από τον μέσο όρο της Ε.Ε. Και αυτό όχι τόσο λόγω της εκτεταμένης φοροδιαφυγής -η οποία πάντως περιορίζεται-, αλλά επειδή στη χώρα μας ισχύουν οι μεγαλύτερες εκπτώσεις ή εξαιρέσεις ΦΠΑ στην Ευρωζώνη!
Ως αποτέλεσμα, ο πραγματικός νόμιμος συντελεστής ΦΠΑ στην Ελλάδα δεν υπερβαίνει το 15,5%, αισθητά χαμηλότερος από τον πανευρωπαϊκό μέσο όρο (16,6% το 2022). Ενώ από τον συνδυασμό της φοροδιαφυγής και των νόμιμων μειώσεων και απαλλαγών από ΦΠΑ, η Ελλάδα καταγράφει τη μεγαλύτερη απώλεια εσόδων, αφού το 57% των θεωρητικών εσόδων από τον φόρο καταλήγει στις τσέπες ιδιωτών (καταναλωτών και επιχειρήσεων) αντί στα κρατικά ταμεία.
Πρωταθλήτρια σε ελαφρύνσεις
Η νέα έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την οποία παρουσιάζει το «business stories», αποκαλύπτει ότι ο πραγματικός, αποτελεσματικός (actionable) συντελεστής ΦΠΑ είναι 8,5 μονάδες μικρότερος από τον ονομαστικό βασικό συντελεστή (15,5% αντί 24%). Αλλες χώρες που έχουν υιοθετήσει υψηλότερους ή χαμηλότερους συντελεστές δεν έχουν ΦΠΑ πολλαπλών ταχυτήτων όπως η χώρα μας. Για παράδειγμα, στη Δανία όπου ο επίσημος ΦΠΑ είναι 25%, ο πραγματικός συντελεστής υπολογίζεται σε 23,9%. Αντίστοιχα, ο επίσημος ΦΠΑ της Βουλγαρίας είναι 20%, αλλά ο πραγματικός συντελεστής είναι 19,2%, λόγω των σχεδόν ανύπαρκτων εξαιρέσεων, απαλλαγών ή μειώσεων.
Η Ισπανία, με την οποία συγκρίνεται συχνά η Ελλάδα στα χρόνια της πληθωριστικής κρίσης, έχει βασικό συντελεστή 21%, αλλά μετά και τις έκτακτες μειώσεις ΦΠΑ που έκανε στα τρόφιμα ο αποτελεσματικός συντελεστής (actionable rate) μειώνεται δραστικά στο 13%. Μαζί με την Ιταλία είναι η δεύτερη χώρα μετά την Ελλάδα σε διαφορά μεταξύ ονομαστικού και πραγματικού συντελεστή φορολόγησης. Ωστόσο, όπως τονίζεται στην έκθεση της Κομισιόν για το κενό ΦΠΑ (VAT Gap 2024), στην Ισπανία καταγράφεται ως μείωση και η γενική εξαίρεση από ΦΠΑ στις Κανάριες Νήσους ή σε άλλες εξωχώριες αποικίες της (Μελίγια, Θέουτα κ.λπ.). Στην πράξη όμως, σύμφωνα με την Κομισιόν, «η ελάφρυνση ΦΠΑ αντισταθμίζεται από σημαντικούς τοπικούς φόρους κατανάλωσης που ισχύουν στα καθεστώτα αυτά» και τα οποία δεν συνυπολογίζονται στον ΦΠΑ που επιβάλλεται στη χώρα.
Ελαφρύνσεις πάνω από 25 δισ.
Για την Ελλάδα, τα τελευταία στοιχεία της έκθεσης για το κενό ΦΠΑ (VAT Gap) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δείχνουν ότι:
■ Το 2022 το Δημόσιο εισέπραξε από τον ΦΠΑ 18,621 δισ. ευρώ, σχεδόν 3,5 δισ. περισσότερα από το 2021 και 3,2 δισ. ευρώ επιπλέον το 2019.
■ Λόγω φοροδιαφυγής χάθηκαν 2,959 δισ. ευρώ έναντι 5,215 δισ. το 2018 και 4,850 δισ. το 2019. Το κενό συμμόρφωσης στην είσπραξη ΦΠΑ μειώθηκε σε 13,7% το 2022, από 25,4% το 2018 και 24% το 2019. Η φοροδιαφυγή στον ΦΠΑ μειώθηκε κατά 11,7 μονάδες, από 25,4% σε 13,7%. Δηλαδή σχεδόν στο μισό μέσα σε πέντε χρόνια.
■ Σχεδόν οκταπλάσια είναι όμως κάθε χρόνο η θυσία κρατικών εσόδων από τις διά νόμου απαλλαγές, μειώσεις και εξαιρέσεις ΦΠΑ (policy VAT gap) που κόστισαν 25,362 δισ. ευρώ στο Δημόσιο σε σχέση με το θεωρητικό ποσό εσόδων που θα είχε το κράτος αν δεν υπήρχαν αυτές οι ελαφρύνσεις, ακόμα κι αν δεν υπήρχε καθόλου φοροδιαφυγή! Από τις μειώσεις αυτές ωφελούνται άμεσα ή έμμεσα όλοι οι Ελληνες καταναλωτές.
Το 2018 οι νόμιμες απαλλαγές και μειώσεις ΦΠΑ κόστισαν 19,745 δισ. ευρώ στο Δημόσιο, ενώ το 2019 αυξήθηκαν σε 21,118 δισ. ευρώ. Μέσα σε πέντε χρόνια δηλαδή αυξήθηκαν κατά 5,6 δισ. ευρώ ή κατά σχεδόν 30%.
■ Τα 16,650 δισ. ευρώ (από τα 25,362 δισ. συνολικά) το Δημόσιο τα έχασε το 2022 λόγω της εξαίρεσης από ΦΠΑ μιας σειράς αγαθών και υπηρεσιών. Οι μεγαλύτερες απαλλαγές που ισχύουν στην Ελλάδα αφορούν τα ενοίκια κατοικιών (με όφελος για τους πολίτες 3,619 δισ. ευρώ το 2022), δημόσιες υπηρεσίες ή ΔΕΚΟ (7,272 δισ.) και χρηματοοικονομικές υπηρεσίες (1,136 δισ. ευρώ).
■ 8,712 δισ. ευρώ (από τα 25,362 δισ. συνολικά) κόστισαν στο Δημόσιο το 2022 οι μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ που ισχύουν στην επικράτεια (4% ή 9% ή 17% στα νησιά του Αιγαίου και 6% ή 13% στην υπόλοιπη χώρα). Μέσα σε μια πενταετία σχεδόν διπλασιάστηκαν, από 4,595 δισ. όπου ανέρχονταν το 2018. Οι μεγαλύτερες μειώσεις αφορούσαν κυρίως τον αγροδιατροφικό τομέα και τα τρόφιμα (κατά 2,5 δισ. το 2022 έναντι 1,6 δισ. το 2018 ή +50% σε πέντε χρόνια), την εστίαση, τις ταβέρνες και τα ξενοδοχεία (1,823 δισ. το 2022 έναντι 446 εκατ. ευρώ το 2018 και 1,034 δισ. το 2019, με αύξηση 80%-300% στα τελευταία πέντε χρόνια).
Αυτά τα δεδομένα οδήγησαν ώστε ο ΦΠΑ που χάνει συνολικά το Δημόσιο, λόγω μέτρων πολιτικής αλλά και φοροδιαφυγής, το 2022 να ανέρχεται σε 57%. Είναι η μεγαλύτερη απώλεια ΦΠΑ στην Ευρωζώνη και δεύτερη μεγαλύτερη στην Ε.Ε. (πίσω από την Πολωνία). Ακολουθεί η Ισπανία με απώλειες 55,2%, όπου όμως ισχύει το ειδικό καθεστώς απαλλαγών ΦΠΑ στις Κανάριες Νήσους κ.λπ., οι οποίες, όπως τονίζεται στην έκθεση της Κομισιόν, αναπληρώνονται από άλλους τοπικούς φόρους και επιβαρύνσεις.
Με βάση τα παραπάνω, ο πραγματικός συντελεστής ΦΠΑ υπολογίζεται στη χώρα μας στο 15,5% το 2022, σαφώς μειωμένος από 17,9% που ήταν το 2018 και 17,1% το 2019.
