Η έκτακτη Σύνοδος Κορυφής στο Λονδίνο, με τη συμμετοχή μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών – μελών του ΝΑΤΟ, καθώς και του Καναδά, ολοκληρώθηκε με γενική συμφωνία ότι η Ευρώπη πρέπει πλέον να αναλάβει την ευθύνη για την υπεράσπιση μιας δίκαιης ειρηνευτικής συμφωνίας για την Ουκρανία. Ωστόσο το πως αυτό μεταφράζεται πρακτικά παραμένει ασαφές.
Μετά την αντιπαράθεση σε ζωντανή μετάδοση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι με τον Ντόναλντ Τραμπ, η σύνοδος αυτή είχε μια αίσθηση επείγοντος, την ώρα που η στροφή του Ουκρανού προέδρου στην «αγκαλιά» της Ευρώπης κατέδειξε πως το ρήγμα σε μια Δύση που άλλοτε έμοιαζε ενιαία, βαθαίνει.
Για τον πρωθυπουργό της Βρετανίας, Κιρ Στάρμερ, που προήδρευσε της Συνόδου η προτεραιότητα ήταν να εξασφαλίσει δεσμεύσεις από την Ευρώπη για την άμυνα της Ουκρανίας. Ταυτόχρονα, όμως, στόχος του ήταν να «επιδιορθώσει» τις σχέσεις μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής, καθώς και μεταξύ του Ζελένσκι, και του Τραμπ.
Περιορισμένες οι ελπίδες
Παρά τις ελπίδες που εκφράστηκαν μετά τη σύνοδο του Λονδίνου, οι πιθανότητες η ευρωπαϊκή πρόταση να οδηγήσει σε μια ειρηνευτική συμφωνία που θα μπορούσε να αποδεχθεί είτε η Ουκρανία είτε η Ρωσία παραμένουν περιορισμένες.
«Ο κίνδυνος για την Ουκρανία και την Ευρώπη είναι προφανής. Ο Τραμπ δεν έχει συγχωρήσει τον Ζελένσκι για την απροθυμία του να παράσχει επιβαρυντικά στοιχεία για την οικογένεια Μπάιντεν το 2019, κάτι που συνέβαλε στην πρώτη του παραπομπή. Ούτε φαίνεται πιθανό να ξεπεράσει την ενόχλησή του από την αδιαλλαξία του Ουκρανού προέδρου στις συνομιλίες για τη συμφωνία εξόρυξης ορυκτών που επιθυμούσε», σχολιάζει ο Economist. Η Ευρώπη θέλει να στηρίξει την Ουκρανία, αλλά προσεύχεται η τελευταία να εξασφαλίσει τη στήριξη των ΗΠΑ.
Απόσταση
Όπως επισημαίνεται σε ανάλυση του Guardian εξάλλου, παρά το ότι Ουκρανία και Ρωσία δηλώνουν πως επιθυμούν τον τερματισμό του πολέμου, οι δύο πλευρές απέχουν πολύ από την επίτευξη μιας συμφωνίας. Το Κρεμλίνο εξακολουθεί να θέλει να ελέγχει την Ουκρανία, να προσαρτήσει μεγάλα τμήματα της επικράτειάς της και να διασφαλίσει πως το Κίεβο δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ. Από την πλευρά της, η Ουκρανία μάχεται για την ίδια της την επιβίωση και την κατοχύρωση ενός ασφαλούς, ανεξάρτητου μέλλοντος εντός της δυτικής σφαίρας επιρροής.
«Η άποψή μου είναι ότι αυτό που θέλει η Ρωσία, οι ΗΠΑ δεν μπορούν να το εγγυηθούν και οι Ουκρανοί δεν πρόκειται να το δεχτούν», σχολιάζει ο Sir Lawrence Freedman, ομότιμος καθηγητής στο King’s College του Λονδίνου.
Παρότι η Ουκρανία έχει αφήσει να εννοηθεί ότι ίσως αποδεχθεί μια de facto διαίρεση κατά μήκος της τωρινής γραμμής του μετώπου, δύσκολα θα συναινέσει σε πιο επαχθείς όρους. Η πλειονότητα των Ουκρανών παραμένει αντίθετη σε οποιαδήποτε επιστροφή στη ρωσική σφαίρα επιρροής, ενώ η διάθεση αντίστασης στη ρωσική κυριαρχία παραμένει ισχυρή σε όλη την ουκρανική κοινωνία.
Τι θα συμβεί αν οι ΗΠΑ εγκαταλείψουν την Ουκρανία
Η διακοπή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας θα επιδεινώσει τη θέση της Ουκρανίας στο πεδίο της μάχης, αν και οι επιπτώσεις δεν θα είναι άμεσες. Ουκρανοί αξιωματούχοι εκτιμούν ότι περίπου το 20% του στρατιωτικού εξοπλισμού που χρησιμοποιείται στον πόλεμο προέρχεται από τις ΗΠΑ (με το 55% να προέρχεται από την ίδια την Ουκρανία και το 25% από την Ευρώπη), όμως το αμερικανικό υλικό θεωρείται το πιο προηγμένο και το δυσκολότερο να αντικατασταθεί από την Ευρώπη ή άλλες πηγές.
Παρ’ όλα αυτά, ενώ η Ουκρανία βρίσκεται σε αμυντική στάση, οι ρωσικές προελάσεις εντός του 2024 ήταν αργές και συνοδεύτηκαν από τεράστιες απώλειες – συχνά πάνω από 1.000 νεκροί και τραυματίες την ημέρα.
Δεν καταλήφθηκε καμία σημαντική πόλη και, σύμφωνα με το Institute for the Study of War, με τον ρυθμό προέλασης του 2024, η Μόσχα θα χρειαστεί δύο χρόνια για να κατακτήσει πλήρως την περιφέρεια του Ντονέτσκ.
Μπορεί η Ευρώπη να καλύψει το κενό;
Είναι δύσκολο να δούμε πώς η Ευρώπη μπορεί να αντικαταστήσει όλα όσα παρέχουν οι ΗΠΑ, πράγμα που σημαίνει ότι η στρατιωτική κατάσταση της Ουκρανίας θα παραμείνει δύσκολη. Η Rachel Ellehuus, γενική διευθύντρια του Royal United Services Institute, λέει ότι η συμβολή των ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα σημαντική σε τρεις τομείς:
- την αεράμυνα, όπου υπάρχουν μόνο περιορισμένες ευρωπαϊκές εναλλακτικές λύσεις των συστημάτων Patriot
- τους βαλλιστικούς πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, με τη Γερμανία να έχει αρνηθεί να στείλει πυραύλους Taurus ενώ τα γαλλοβρετανικά Storm Shadow βρίσκονται σε έλλειψη και,
- τις δορυφορικές επικοινωνίες, όπου το Starlink του Elon Musk παραμένει κρίσιμη παράμετρος
Υπάρχει και το θέμα του κόστους. Μέχρι στιγμής, οι ΗΠΑ έχουν δώσει 33,8 δισ. δολάρια σε όπλα και πυρομαχικά και επιπλέον 33,2 δισ. δολάρια για την αγορά αμερικανικών όπλων από το Κίεβο.
Η ευρωπαϊκή στρατιωτική βοήθεια είναι αντίστοιχου ύψους – περίπου 62 δισ. ευρώ, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Κιέλου στη Γερμανία. Για να καλυφθεί το κενό, οι ευρωπαϊκές συνεισφορές θα έπρεπε να διπλασιαστούν, κάτι εξαιρετικά δύσκολο.
Γι’ αυτό επανέρχεται η συζήτηση να χρησιμοποιηθεί για την Ουκρανία μέρος των 300 δισ. δολαρίων των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, αν και δεν είναι σαφές αν είναι νομικά δυνατό να γίνει κάτι τέτοιο.
Μπορεί η Ευρώπη να εγγυηθεί την ειρήνη στην Ουκρανία χωρίς τις ΗΠΑ;
Υπάρχουν σκέψεις για μια ευρωπαϊκή «δύναμη εγγύησης» που θα αναλάβει την ασφάλεια της Ουκρανίας, αλλά αυτό προϋποθέτει τουλάχιστον κατάπαυση του πυρός.
Η γενικόλογη πρόταση που ενέκρινε η σύνοδος προβλέπει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες, με αρχική ηγεσία από τη Βρετανία και τη Γαλλία, θα συνεργαστούν με την Ουκρανία σε ένα σχέδιο για τον τερματισμό των εχθροπραξιών, το οποίο θα μπορούσε στη συνέχεια να τεθεί υπόψη του κ. Τραμπ. Το σχέδιο θα βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες:
- Η στρατιωτική βοήθεια πρέπει να συνεχιστεί όσο διαρκεί ο πόλεμος, ενώ η οικονομική πίεση στη Ρωσία πρέπει να ενταθεί.
- Η Ουκρανία πρέπει να συμμετέχει σε οποιεσδήποτε ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και κάθε διαρκής ειρήνη πρέπει να εγγυάται την κυριαρχία και την ασφάλειά της.
- Μετά από μια ειρηνευτική συμφωνία, η Ευρώπη θα συνεχίσει να ενισχύει τις αμυντικές δυνατότητες της Ουκρανίας.
- Μια ευρωπαϊκή δύναμη, αποτελούμενη από έναν “συνασπισμό των προθύμων”, θα αναπτυχθεί στην Ουκρανία για να αποτρέψει τη ρωσική επιθετικότητα. Η αμερικανική στρατιωτική ισχύς θα πρέπει να βρίσκεται πίσω από αυτή ως «δίχτυ ασφαλείας» σε περίπτωση που ο Βλαντιμίρ Πούτιν επιχειρήσει να δοκιμάσει την αποφασιστικότητά της.
Ωστόσο, αυτός ο τελευταίος πυλώνας θα μπορούσε να αποδειχθεί το σημείο κατάρρευσης του σχεδίου.
Η Ρωσία έχει ήδη ξεκαθαρίσει πως απορρίπτει την παρουσία «ειρηνευτικών δυνάμεων» από χώρες του ΝΑΤΟ. Ακόμη κι αν δεν μπορεί να ασκήσει βέτο σε εδάφη που δεν ελέγχει, η αντίθεσή της θα καθιστούσε την παρουσία ευρωπαϊκών στρατευμάτων ιδιαίτερα επισφαλή.
Το Λονδίνο αλλά και η Γαλλία έχουν πιέσει ώστε οι ΗΠΑ να λειτουργήσουν ως «εγγυητής» αυτής της δύναμης, κυρίως μέσω αεροπορικής υποστήριξης, αλλά δεν εξασφάλισαν καμία δέσμευση από τον Τραμπ. Μετά τη σύγκρουση της Παρασκευής, αυτό μοιάζει πλέον απίθανο.
«Μια ανθεκτική διαρκής ειρήνη θα βασιζόταν στη συμμετοχή των ΗΠΑ»
Ενδεικτικές είναι οι δηλώσεις του βρετανού υφυπουργού Άμυνας, Λιουκ Πόλαρντ, ο οποίος δήλωσε ότι η ανάπτυξη ευρωπαϊκών στρατευμάτων στην Ουκρανία θα ήταν δυνατή χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ, εάν απαιτηθεί για την επιβολή μιας ειρηνευτικής συμφωνίας, αλλά ότι «μια ανθεκτική, διαρκής ειρήνη» θα βασιζόταν στη συμμετοχή των ΗΠΑ.
«Θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε ένα σχέδιο για μια διαρκή και ανθεκτική ειρήνη που θα περιλαμβάνει τη συμμετοχή των ΗΠΑ, διότι αν οι ΗΠΑ δεν συμμετέχουν, θα δυσκολευτούμε να πετύχουμε αυτή τη διαρκή ειρήνη», είπε.
Θα επιβιώσει το ΝΑΤΟ;
Οι Ευρωπαίοι πάντως καλούνται να προετοιμαστούν για το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να εγκαταλείψουν το ΝΑΤΟ. Η δέσμευση του Τραμπ στη συμμαχία είναι πλέον αβέβαιη και δεν είναι σαφές αν θα παραμείνουν και οι 100.000 στρατιώτες των ΗΠΑ στην Ευρώπη.
«Είναι σαφές εδώ και αρκετό καιρό ότι οι ΗΠΑ έχουν άλλες προτεραιότητες ασφαλείας – στο εσωτερικό και στον Ειρηνικό, όπου βλέπουν μια μακροπρόθεσμη πρόκληση από την Κίνα», δήλωσε η Rachel Ellehuus, η γενική διευθύντρια του Royal United Services. «Είναι κάτι που οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ το γνωρίζουν εδώ και μια δεκαετία, αλλά μέχρι τώρα δεν υπήρξε τίποτα που να τους ταρακουνήσει για να αναλάβουν δράση. Θα επιβιώσει το ΝΑΤΟ τώρα; Αυτό είναι ένα πιο δύσκολο ερώτημα», είπε.
