Κάποτε το «επτά νομά σ’ ένα δωμά» ήταν το τραγούδι μιας εποχής που χαρακτηριζόταν από φτώχεια. Σήμερα, η εικόνα ενός μικρού διαμερίσματος παραπέμπει σε μια νέα αστική νοοτροπία που συνοψίζεται στα εξής χαρακτηριστικά: ολιγάρκεια, λειτουργικότητα, βιωσιμότητα. Στην Αθήνα του 2025, το μεγάλο σπίτι δεν είναι πια αυτονόητο, ούτε πάντα επιθυμητό. Η αύξηση του κόστους ζωής, η επέλαση του Airbnb στο κέντρο και η αλλαγή προτεραιοτήτων των κατοίκων των πόλεων μεταμορφώνουν την κατοικία σε κάτι διαφορετικό, σε χώρο που μας εξυπηρετεί.
Τα δεδομένα επιβεβαιώνουν αυτή τη μετατόπιση. Σύμφωνα με την πανελλαδική έρευνα της RE/MAX Ελλάς για το 2025, ένας στους δύο ενδιαφερομένους ενοικίασε διαμέρισμα έως 50 τετραγωνικών μέτρων, ενώ τρεις στους δέκα προτίμησαν κατοικίες από 75 έως 100 τ.μ. Η εικόνα αυτή καταγράφει τη σαφή στροφή προς μικρότερα ακίνητα, όχι μόνο λόγω κόστους αλλά και λόγω αλλαγής νοοτροπίας. Παράλληλα, το 74,1% των ενοικιαζόμενων κατοικιών είναι άνω των 20 ετών, γεγονός που δείχνει ότι η αγορά των παλαιών διαμερισμάτων, συχνά ανακαινισμένων, έχει αποκτήσει νέα δυναμική. Οι ενοικιαστές δίνουν πλέον έμφαση στην ποιότητα της ανακαίνισης και στα λειτουργικά χαρακτηριστικά του σπιτιού, ενώ το ενδιαφέρον για τεχνολογίες smart home παραμένει χαμηλό.
Ο Κωνσταντίνος Πανταζής, αρχιτέκτονας και συνιδρυτής του γραφείου Point Supreme, έχει αφιερώσει τα τελευταία χρόνια στη μελέτη και αναδιαμόρφωση των μικρών αστικών χώρων, των κατοικιών εκείνων που αντικατοπτρίζουν ίσως καλύτερα από οτιδήποτε άλλο τον σύγχρονο τρόπο ζωής, πιο συμπυκνωμένο, πιο ευέλικτο, πιο ρεαλιστικό. Τα έργα του γραφείου του, γνωστά για την ανθρωποκεντρική τους προσέγγιση, δείχνουν ότι το μικρό μπορεί να είναι μεγάλο, αρκεί να είναι έξυπνα σχεδιασμένο. Όπως ο ίδιος εξηγεί: «Δυστυχώς το κόστος της ζωής ανεβαίνει, και ειδικά μετά το Airbnb, το να μένει κανείς σε μεγάλο σπίτι γίνεται όλο και πιο δύσκολο και ακριβό. Άρα ξεκινά ως ανάγκη. Αλλά ταυτόχρονα τα μικρότερα σπίτια είναι πράγματι πιο κατάλληλα για την εποχή μας: πιο οικονομικά και γρήγορα στη χρήση, την τακτοποίηση και τη συντήρηση. Είναι σημαντικό λοιπόν να φροντίσουμε να σχεδιάζουμε τα μικρότερα σπίτια με προσοχή, ώστε αυτό που ξεκινά ως ανάγκη, να μετατρέπεται σε πλεονέκτημα». Η σκέψη του κ. Πανταζή συνοψίζει τη μετάβαση που συντελείται αθόρυβα στα αστικά κέντρα: από την πολυτέλεια της ποσότητας στην πολυτέλεια της ποιότητας.
Η λειτουργικότητα ως νέα πολυτέλεια
Στα μικρά διαμερίσματα, τίποτα δεν περισσεύει, κάθε εκατοστό μετρά. Ο σχεδιασμός μοιάζει με τη μηχανική ενός πλοίου ή ενός αεροσκάφους, όπου η εργονομία και η αποτελεσματικότητα καθορίζουν την εμπειρία του χώρου. «Σε αυτά η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να προσφέρει ο χώρος πλούσιες και διαφορετικές συνθήκες, ώστε να μην αισθανόμαστε περιορισμένοι από τις μικρές διαστάσεις», σημειώνει ο κ. Πανταζής. Ο ίδιος τονίζει ότι η επιτυχία κρύβεται στη σχέση με το έξω: ακόμη κι ένα μικρό παράθυρο ή μια μπαλκονόπορτα μπορεί να λειτουργήσει ως συνέχεια του εσωτερικού, δίνοντας την ψευδαίσθηση ενός σπιτιού πολύ μεγαλύτερου. «Η αίσθηση της συνέχειας με το περιβάλλον, ακόμη κι αν πρόκειται μόνο για οπτική επαφή, είναι αυτή που κάνει τον χώρο να αναπνέει», λέει.
Η λειτουργικότητα, εξηγεί, πρέπει να υπάρχει παντού: «Από την οργάνωση των δωματίων, στα έπιπλα, τις κατασκευές, τα αντικείμενα. Δεν πρέπει να χάνεται καμία αφορμή για προσθήκη εργονομίας». Το σκεπτικό αυτό θυμίζει τον σχεδιασμό των πλοίων και των αεροπλάνων, όπου κάθε σπιθαμή αξιοποιείται, κάθε γωνία έχει σκοπό.
Από τη Νέα Υόρκη μέχρι την Αθήνα: μια κοινή αφήγηση
Το φαινόμενο των 50 τετραγωνικών δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό, αλλά μέρος μιας ευρύτερης παγκόσμιας αφήγησης αστικής συμπύκνωσης. «Είναι διεθνές φαινόμενο, που μάλιστα ευτυχώς άργησε να εμφανιστεί εδώ», σημειώνει ο αρχιτέκτονας. Στις μητροπόλεις όπως το Λονδίνο ή η Νέα Υόρκη, η ακριβή στέγη έκανε τα μικρά διαμερίσματα τρόπο ζωής, σχεδόν παράδοση. Στην Ελλάδα, όμως, η καθυστερημένη άφιξη της τάσης αυτής μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία επαναπροσδιορισμού. «Αφού στην Αθήνα συνέβη τόσο πρόσφατα, θα ήταν καλό να προσπαθήσουμε να το αντιμετωπίσουμε δημιουργικά, αντί να το αποδεχτούμε παθητικά», αναφέρει εμφατικά, θέτοντας την αρχιτεκτονική όχι απλώς ως τεχνική πράξη, αλλά ως πολιτισμικό εργαλείο αλλαγής.
Τα μικρά σπίτια δεν είναι λοιπόν απλώς αποτέλεσμα πίεσης ή ανάγκης, αλλά και ένα πιθανό πρότυπο βιώσιμης ζωής. «Ναι, θα μπορούσαν και είναι πρότυπα βιώσιμης ζωής», σημειώνει ο κ. Πανταζής. «Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Μια ακραία και ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι τα capsule hotels στην Ιαπωνία και οι σύγχρονες κατοικίες εκεί, όπου τα οικόπεδα και το εμβαδόν των σπιτιών είναι μικροσκοπικά». Οι αναφορές αυτές λειτουργούν ως υπενθύμιση ότι η δημιουργικότητα μπορεί να ανθήσει στην περιοριστικότητα, ο μικρός χώρος δεν είναι εμπόδιο, είναι καμβάς.
Ίσως, τελικά, τα 50 τετραγωνικά να μην είναι απλώς μια νέα πραγματικότητα, αλλά μια υπενθύμιση ότι η πολυτέλεια δεν μετριέται σε τετραγωνικά μέτρα.
