Από τις 7 το πρωί, συχνά και νωρίτερα, η παραλία του Τελ Αβίβ αρχίζει να έχει ζωή. Hδη από τόσο νωρίς το πρωί τα γήπεδα beach volley είναι γεμάτα, άνδρες και γυναίκες κάνουν τζόγκινγκ δίπλα σε άλλους που απλά πηγαίνουν στη δουλειά τους. Το παραλιακό μέτωπο είναι αναμφισβήτητα το πιο ζωντανό κομμάτι της πόλης, και αυτό μόνο τυχαίο δεν είναι. Ο σχεδιασμός της το 2018 από το αρχιτεκτονικό γραφείο MKR (Mayslits-Kassif-Roytman) Architects έχει αποσπάσει διεθνή βραβεία, καταφέρνοντας όχι απλώς να «σπάσει» το τείχος μεταξύ θάλασσας και πόλης, αλλά κάτι ακόμη πιο σημαντικό: να δημιουργήσει μια νέα αστική κουλτούρα.
Ιδρυτές του γραφείου είναι ο Ουντί Κασίφ και η σύζυγός του Γκανίτ Μαϊσλίτς (στην ομάδα προστέθηκε αργότερα ο Μαόρ Ρόιτμαν), αρχιτέκτονες με πολλά σημαντικά έργα στο Ισραήλ, αλλά και συχνή επαφή με την Ελλάδα, ιδίως την Αθήνα. Η συζήτησή μας ξεκινά από τις παράκτιες πόλεις της Μεσογείου. «Μέχρι πριν από 50 χρόνια η θάλασσα ήταν ο “κάδος απορριμμάτων” της ανθρωπότητας», λέει. «Στην παράκτια ζώνη κατέληγαν οι αποχετεύσεις, από εκεί περνούσαν οι δρόμοι με βαριά κυκλοφορία, εκεί βρίσκονταν η βαριά βιομηχανία όπως τα διυλιστήρια –πρόσφατα είδαμε με λύπη ένα τέτοιο στους Αγίους Θεόδωρους Κορινθίας– και κάθε είδους ανεπιθύμητες χρήσεις. Μόλις τις τελευταίες δεκαετίες συνειδητοποιήσαμε τις δυνατότητές τους, για την αναψυχή –δηλαδή ως κομμάτι της καθημερινότητας των κατοίκων– και τον τουρισμό. Και τότε σταδιακά σταμάτησε η ρύπανσή τους και ξεκίνησαν να χτίζονται μεγάλα ξενοδοχεία. Κάπως έτσι έγινε και στο Τελ Αβίβ. Υπάρχει μια φωτογραφία από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, που δείχνει ανθρώπους με κοστούμια καθισμένους στην ακτή με την πλάτη γυρισμένη στη θάλασσα. Αυτή ήταν η επικρατούσα αντίληψη».
Ο πρώτος περίπατος δημιουργήθηκε στην παραλιακή ζώνη του Τελ Αβίβ τη δεκαετία του ’30. Η πρώτη μεγάλη ανάπλαση, ωστόσο, έγινε πολλά χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του ’80. «Επρόκειτο να περάσει ένας μεγάλος αγωγός αποχέτευσης κατά μήκος της ακτής. Οι αρχιτέκτονες της εποχής, λοιπόν, σκέφτηκαν ότι με αφορμή τα έργα θα μπορούσαν να κατασκευάσουν έναν παραλιακό πεζόδρομο σαν την Κόπα Καμπάνα της Βραζιλίας. Κατασκεύασαν μια όμορφη διαδρομή από συνθετική πέτρα και ωραία μοτίβα, συμπεριέλαβαν έξι καφετέριες δίπλα στη θάλασσα. Παράλληλα, τοποθέτησαν κυματοθραύστες, που βοήθησαν να μειωθεί η ορμή της θάλασσας και να υπερδιπλασιαστεί η αμμουδιά. Αυτά τα 2 χιλιόμετρα περιπάτου έγιναν η εικόνα του Τελ Αβίβ σε όλες τις διαφημιστικές εκστρατείες της εποχής. Ηταν κάτι μοναδικό για το Ισραήλ. Περίπου την ίδια περίοδο άρχισαν να χτίζονται και τα πρώτα μεγάλα ξενοδοχεία. Η ανάπλαση εκείνη έβαλε για πρώτη φορά την παραλιακή ζώνη του Τελ Αβίβ στη ζωή της πόλης, η οποία έως τότε ήταν στραμμένη στο κέντρο, στο εσωτερικό».
Στο βόρειο κομμάτι της ακτής, ωστόσο, βρισκόταν ένα κλειστό στους πεζούς τμήμα: το λιμάνι. «Δημιουργήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’30, λόγω των ταραχών που υπήρχαν στη Γιάφα ανάμεσα στους Εβραίους και στους Παλαιστινίους. Ηταν όμως ένα απαίσιο λιμάνι, το οποίο ποτέ δεν λειτούργησε σωστά και τελικά το 1963 έκλεισε. Σταδιακά ο χώρος υποβαθμίστηκε, έγινε επίκεντρο πορνείας και κακόφημων μπαρ. Το 2003 οι λιμενικές αρχές προχώρησαν σε διαγωνισμό για την ανάπλαση της περιοχής του λιμανιού, τον οποίο κερδίσαμε. Ο χώρος εγκαινιάστηκε το 2008 και είχε μεγάλη επιτυχία· ήταν μια πραγματική επανάσταση για την “υπαίθρια” ζωή του Τελ Αβίβ. Ξαφνικά δημιουργήθηκε ένας δημόσιος χώρος που δεν ήταν πάρκο, όπου μπορούσες να περπατήσεις, να πας τα παιδιά σου να παίξουν, να φας, να περάσεις ευχάριστα τον χρόνο σου. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι πρότινος είχε περισσότερους επισκέπτες –περίπου 3 εκατομμύρια το έτος– από το Δυτικό Τείχος, το πιο ιερό μέρος του Ισραήλ».
Η επιτυχία του παλιού λιμανιού άνοιξε τον δρόμο για την ανάπλαση της κεντρικού παραλιακού πεζόδρομου του Τελ Αβίβ, στον οποίο οι φθορές λόγω χρόνου ήταν πλέον σοβαρές. «Ο διαγωνισμός έγινε το 2008 και το έργο παραδόθηκε σταδιακά έως το 2018. Ηταν μια εντελώς διαφορετική περίπτωση. Αντίθετα με το λιμάνι, που ήταν “κλειστό” στην κοινωνία, στην περίπτωση της κεντρικής ακτής έπρεπε να επανασχεδιάσουμε ένα χώρο που ήταν ήδη κομμάτι της ζωής της πόλης. Επρεπε λοιπόν να συζητήσουμε και υπερασπιστούμε κάθε επιλογή μας. Γιατί χρειαζόμασταν όλα αυτά τα επίπεδα, γιατί χαμηλώσαμε τον πεζόδρομο μέχρι το επίπεδο της άμμου», εξηγεί ο κ. Κασίφ.
«Πραγματοποιήσαμε ένα δημοψήφισμα για τα σχέδιά μας, αποδεικνύοντας ότι άρεσαν στους πολίτες. Τελικά τα καταφέραμε».
«Ο παλιός πεζόδρομος ήταν όμορφος, δημιουργούσε όμως ένα σύνορο ανάμεσα στην ακτή και στην πόλη, καθώς ήταν υπερυψωμένος. Αυτό το σύνορο έπρεπε να απαλειφθεί. Επιπλέον, ο χώρος έπρεπε να είναι πολυλειτουργικός, να είναι ταυτόχρονα χώρος αναψυχής και εργασίας, χώρος περιπάτου και άθλησης, αλλά και διασκέδασης, προσβάσιμος σε όλους. Η κατασκευή καθυστέρησε αρκετά, κυρίως λόγω αντιδράσεων του περιβαλλοντικού κινήματος, που μας κατηγορούσε ότι εμπορευματοποιούμε την ακτή, ότι καταστρέφουμε το περιβάλλον. Μάλιστα, χάσαμε ένα χρόνο λόγω δικαστικής προσφυγής. Τελικά κάναμε μια ειδική οικολογική αξιολόγηση για να αποδείξουμε ότι η ενέργεια των κυμάτων, όταν έχουν απέναντί τους έναν τοίχο είναι πολύ πιο ισχυρή, παρασύροντας την άμμο στη θάλασσα, αντίθετα με αυτό που προτείναμε εμείς, δηλαδή τη δημιουργία σκαλιών στο επίπεδο της άμμου. Επίσης πραγματοποιήσαμε ένα δημοψήφισμα για τα σχέδιά μας, αποδεικνύοντας ότι άρεσαν στους πολίτες. Τελικά τα καταφέραμε».
Του εξηγώ ότι οι αντιδράσεις μού θυμίζουν πολύ τις αντίστοιχες στην Αθήνα απέναντι σε κάθε μεγάλη αστική παρέμβαση, λ.χ. στην ανάπλαση της Ερμού ή της Αποστόλου Παύλου. «Την περίοδο αυτή αναπλάθουμε όλη την ακτογραμμή της Εϊλάτ (σ.σ. η μόνη πόλη του Ισραήλ στην Ερυθρά Θάλασσα). Στην αρχή όλοι ήταν υπέρ, αλλά όταν ξεκίνησαν να δουλεύουν οι μπουλντόζες, οι πολίτες φοβήθηκαν ότι καταστρέφουμε την παραλία. Δυστυχώς, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν μεγάλο ρόλο σε αυτές τις περιπτώσεις, οι αντιδράσεις παίρνουν διαστάσεις και εξελίσσονται… σε ψηφιακές εξεγέρσεις, συχνά γεμάτες fake news. Το υπουργείο Περιβάλλοντος παρενέβη λόγω του θορύβου που είχε προκληθεί και, παρότι είχε εγκρίνει το project, μας ζήτησε να το επανεξετάσουμε. Τελικά καταφέραμε να αποσπάσουμε εκ νέου την έγκριση του δημοτικού συμβουλίου και προχωράμε».
Η επιτυχία της ανάπλασης της κεντρικής ακτής του Τελ Αβίβ είναι αξιοζήλευτη. «Εκατομμύρια άνθρωποι την επισκέπτονται κάθε μήνα, όχι μόνο, οι περίπου 3 εκατ. κάτοικοι του Τελ Αβίβ αλλά και επισκέπτες εντός και εκτός Ισραήλ», επισημαίνει ο κ. Κασίφ. «Το κυριότερο όμως είναι ότι δημιούργησε μια νέα αστική κουλτούρα, η οποία δεν προϋπήρχε. Στον χώρο αυτό συνυπάρχουν άνθρωποι με μαγιό και άνθρωποι με κοστούμια, που απολαμβάνουν ο καθένας με τον δικό του τρόπο την ακτή». Τι θα κάνατε διαφορετικά σήμερα; «Θα έβαζα περισσότερη σκιά», λέει χωρίς σκέψη.
Το πρόβλημα της κατοικίας
Τον ρωτώ για το πλέον φλέγον πρόβλημα στο Τελ Αβίβ, την έλλειψη προσιτής κατοικίας. «Είναι το πιο καυτό ζήτημα. Οι τιμές στο Τελ Αβίβ είναι τιμές Μανχάταν, οι αξίες στο κέντρο της πόλης είναι σήμερα στα 120.000 σέκελ το τετραγωνικό μέτρο (σ.σ. περίπου 34.000 ευρώ). Και το πρόβλημα πρόκειται να χειροτερέψει, καθώς ο πληθυσμός του Ισραήλ αναμένεται να διπλασιαστεί μέσα στα επόμενα 20 χρόνια», εξηγεί. «Πιστεύουμε εδώ και χρόνια στη φιλελεύθερη οικονομία και στον καπιταλισμό, τώρα όμως συνειδητοποιούμε ότι μας οδηγεί στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που νομίζαμε. Είναι υποχρέωσή μας να παρέχουμε στους πολίτες κατοικία ανάλογη των οικονομικών ικανοτήτων τους. Το Ισραήλ είναι μια πλούσια χώρα. Η κυβέρνηση θα πρέπει να προχωρήσει σε ένα σοβαρό στεγαστικό πρόγραμμα για να ενοικιάσει ή να πουλήσει κατοικίες σε προσιτές τιμές».
Η συζήτηση καταλήγει στην Αθήνα, την οποία ο κ. Κασίφ επισκέπτεται συχνά. «Εχει υπολογιστεί ότι η επένδυση σε δημόσιους χώρους επιστρέφει το δεκαπλάσιο όφελος μέσα σε οκτώ χρόνια. Η Αθήνα είναι μια πανέμορφη πόλη με φανταστική κλίμακα, κληρονομιά, ιστορικά μνημεία: τα έχει όλα. Αυτό που δεν διαθέτει είναι αρκετούς δημόσιους χώρους με ελκυστικό, σύγχρονο σχεδιασμό, ο οποίος να σου επιτρέπει να περνάς εκεί όλη την ημέρα, να νιώθεις ασφαλής και ευπρόσδεκτος. Επιπλέον, η Αθήνα χρειάζεται περισσότερο πράσινο, περισσότερο χώμα, περισσότερη φύση. Δεν υπάρχει υποκατάστατο στα μεγάλα δέντρα και στις διαπερατές επιφάνειες. Η κλιματική αλλαγή μάς υποχρεώνει να ξαναδούμε τα ζητήματα αυτά σοβαρά σε όλες τις μεσογειακές πόλεις».
