Στις 29 Ιουνίου 2014, ο αγωνιστικός χώρος του Εστάδιο Καστελάο στη Φορταλέζα «έβραζε». Ακόμη και οι…μαθημένοι Μεξικανοί, ύστερα από 30 λεπτά αγώνα δεν μπορουσαν να ανασάνουν. Οι δε Ολλανδοί είχαν ήδη εξαντληθεί και αφυδατωθεί, με αποτέλεσμα ο Πορτογάλος διαιτητής Πέδρο Προένσα, να διακόψει τον αγώνα προκειμένου να δροσιστούν με νερά, ισοτονικά, κρύες κομπρέσες και βρεγμένες πετσέτες στο κεφάλι τους.
Η θερμοκρασία στον αγωνιστικό χώρο μετρήθηκε 39 βαθμοί Κελσίου και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιστημόνων, οι ποδοσφαιριστές σε εκείνο το παιχνίδι αφυδατώθηκαν κατά μέσο όρο, με ρυθμό 2,6 λίτρα/ώρα.
Οι εννέα από τους 28 που αγωνίστηκαν υπέστησαν θερμικές κράμπες, οι επτά θερμική εξάντληση ενώ οι 18, για 48 ώρες μετά το ματς, αντιμετώπισαν διαφόρων ειδών θερμικές βλάβες όπως εξαιρετικά χαμηλή αρτηριακή πίεση, υπονατριαιμία, υπογλυκαιμία και αύξηση γαλακτικού οξέος, δύο φορές πάνω από τα κανονικά επίπεδα.
Στο Μουντιάλ της Βραζιλίας για πρώτη φορά ο κόσμος του ποδοσφαίρου κατανόησε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στο άθλημα.
Οι συνθήκες δεν ήταν οι ίδιες με αυτές του Μεξικό στο 1986 όπου τα μεγάλα υψόμετρα προκαλούσαν δυσφορία στους αγωνιζόμενους.
Αυτή τη φορά, ο αντίπαλος ήταν το θερμικό φορτίο που εκπέμπονταν στην ατμόσφαιρα και το οποίο με την σειρά του προκαλούσε θερμικό στρες στους ποδοσφαιριστές.
Σε μια περίοδο όπου οι αγωνιστικές υποχρεώσεις έχουν αυξηθεί στον μέγιστο βαθμό και οι κορυφαίοι ποδοσφαιριστές σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν κρύβουν τους φόβους τους για την υπερφόρτωση του προγράμματος απειλώντας ακόμη και με αποχή, στο 40ημερο Μουντιάλ του 2026 σε ΗΠΑ, Μεξικό και Καναδά, με τις 48 ομάδες και τα 104 παιχνίδια θα υπάρχει μια ακόμη επιβάρυνση ίσως η πιο σημαντική: Ο υπερβολικός κίνδυνος να βιώσουν ακραίο θερμικό στρες αφού σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες ενδεχομένως να παίζουν ακόμη και σε θερμοκρασίες 50°C!
Το διάστημα 11 Ιουνίου 2026 ως 19 Ιουλίου 2026 έχει προγραμματιστεί να διεξαχθεί το Παγκόσμιο Κύπελλο, σε 16 πόλεις των τριών εθνών με εντελώς διαφορετικά κλίματα. Οι μεγάλες γεωγραφικές εκτάσεις, καθώς και οι διαφορές στο υψόμετρο θα αποτελέσουν πρόκληση για τους ποδοσφαιριστές που θα λάβουν μέρος στο τουρνουά, λόγω της ανάγκης γρήγορης προσαρμογής τους στις συνθήκες που θα επικρατούν.
Στο πλαίσιο της κλιματικής κρίσης, οι συντάκτες της βιομετεωρολογικής μελέτης που δημοσιεύθηκε στο πολυεπιστημονικό περιοδικό «Scientific Reports», υποστηρίζουν ότι θα χρειαστούν μέτρα για την προστασία των παικτών από μειωμένη απόδοση ή, στη χειρότερη περίπτωση, από προβλήματα υγείας αφού στα 10 από τα 16 γήπεδα που θα φιλοξενήσουν τους αγώνες της διοργάνωσης, είναι εξαιρετικά πιθανό να κληθούν να υπομείνουν θερμοκρασίες υψηλότερες από 49 βαθμούς Κελσίου.
Τέτοια νούμερα δεν αποκλείεται να δούμε στα γήπεδα του Άρλινγκτον και του Χιούστον στις ΗΠΑ αλλά και του Μοντερέι στο Μεξικό, κυρίως τις ώρες μεταξύ 2 και 5 το απόγευμα. Αυτές οι θερμοκρασίες δύσκολα θα αποβάλλονται μέχρι τις βραδινές ώρες που θα είναι προγραμματισμένα τα παιχνίδια, ασκώντας βαρύ σωματικό φορτίο στους παίκτες και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εξάντληση από τη θερμότητα,ακόμη και θερμοπληξία.
«Μουντιάλ άνοιξη ή φθινόπωρο»
Πριν από μερικά χρόνια, η Διεθνής Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου (FIFA) θέσπισε διάφορα μέτρα για τη διασφάλιση της υγείας των παικτών σε ακραίες καιρικές συνθήκες.
Τα τρίλεπτα cooling break που προβλέπονται από τους 32°C και πάνω, μετατράπηκε από προαιρετική πρόβλεψη στον επικαιροποιημένο κανονισμό της FIFA, σε γεγονός συντελεσμένο και ανεπίστρεπτο.
Η θερμοκρασία αυτή δεν μετριέται με ένα συμβατικό θερμόμετρο, αλλά με ένα πιο σύνθετο όργανο που υπολογίζει τον δείκτη Wet Bulb Globe Temperature (WBGT).
Ο δείκτης WBGT συνδυάζει τη θερμοκρασία, τη σχετική υγρασία, τον άνεμο και την ηλιακή ακτινοβολία σε μια ενιαία τιμή, η οποία θεωρείται ότι αντικατοπτρίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια την αντιλαμβανόμενη θερμότητα – πώς την βιώνει το σώμα.
Παρόλα αυτά, οι συντάκτες της νέας έκθεσης υποστηρίζουν ότι ο δείκτης WBGT δεν αποτυπώνει πλήρως τη θερμική καταπόνηση που βιώνουν οι παίκτες.
«Παρόλο που η FIFA συνιστά τη χρήση του δείκτη WBGT για τον καθορισμό των προτύπων ασφαλείας κατά τη διάρκεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, θεωρείται ατελές μέτρο του θερμικού φορτίου των αθλητών, καθώς τείνει να υποτιμά το επίπεδο του θερμικού στρες», τόνισε ο Μάρεκ Κόνεφαλ, ερευνητής αθλητικής φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βρότσλαβ στην Πολωνία και κύριος συγγραφέας της μελέτης «Scientific Reports».
Οπως συμπληρώνει, «η WBGT δεν ενσωματώνει τους πιο σημαντικούς παράγοντες που αφορούν ειδικά τον αθλητισμό, δηλαδή την παραγωγή ειδικής μεταβολικής θερμότητας, τον ειδικό ρουχισμό που φορούν οι αθλητές και τις επιδράσεις της κίνησης του σώματος στη σχετική ταχύτητα του αέρα».
Επιπλέον, ο δείκτης αυτός δεν αντικατοπτρίζει με ακρίβεια το πρόσθετο θερμικό φορτίο που προκαλείται από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως η υψηλή υγρασία ή η ανεπαρκής ροή αέρα, οι οποίοι παρεμβαίνουν στον πρωταρχικό μηχανισμό ψύξης του σώματος – την εφίδρωση.
Γι’ αυτόν τον λόγο και ο Κόνεφαλ και οι συνάδελφοί του πρότειναν έναν εναλλακτικό δείκτη: Τον Παγκόσμιο Δείκτη Θερμικού Κλίματος (UTCI). Εκτός από την ενσωμάτωση όλων των παραγόντων που περιλαμβάνονται στο WBGT, ο UTCI προσθέτει παραμέτρους που μοντελοποιούν καλύτερα την αντίδραση του ανθρώπινου σώματος στη ζέστη.
Ενας από τους βασικούς παράγοντες που συμβάλλουν στη θερμική καταπόνηση θα είναι η αφυδάτωση. Σύμφωνα με τα κλιματικά δεδομένα που καταγράφηκαν από το σύστημα Copernicus στα γήπεδα του Τέξας οι παίκτες θα μπορούσαν να χάσουν περίπου 1,5 λίτρο σε μία μόνο ώρα αγώνα.
Ο Κόνεφαλ πρόσθεσε επίσης την ανάγκη για κλιματιζόμενες εγκαταστάσεις σε όλα τα γήπεδα και καταλήγει με μια σκέψη που θα μπορούσε να αποδειχθεί επίκαιρη για τα μελλοντικά Μουντιάλ. Κοντολογίς αυτός και οι άλλοι επιστήμονες προτρέπουν τις αρχές να επανεξετάσουν το χρονοδιάγραμμα των αθλητικών γεγονότων. «Δεδομένης της αύξησης των παγκόσμιων θερμοκρασιών, ίσως το Παγκόσμιο Κύπελλο θα έπρεπε να μεταφερθεί την άνοιξη ή το φθινόπωρο».
Αλλωστε οι επιστήμονες δεν θα μπορούσαν να μην έχουν επίσης το βλέμμα τους στο 2030, οπότε και το Παγκόσμιο Κύπελλο θα διεξαχθεί κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού σε χώρες όπως το Μαρόκο, η Πορτογαλία και η Ισπανία, οι οποίες είναι επίσης γνωστές για τις υψηλές καλοκαιρινές τους θερμοκρασίες.
Ο Πέδρο Αντόνιο Ρουίθ καθηγητής στη Σχολή Αθλητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Μούρθια, υπενθυμίζει ότι σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και υγρασίας, «παράγουμε πολλή θερμότητα, αλλά η υγρασία μας εμποδίζει να την αποβάλλουμε». Αυτό αναμένεται σε πολλούς από τους χώρους διεξαγωγής του Παγκοσμίου Κυπέλλου. «Οταν συμπίπτουν και οι δύο θερμικές συνθήκες, ο κίνδυνος αφυδάτωσης, ακόμη και θερμοπληξίας, αυξάνεται εκθετικά, καθώς είναι φυσιολογικό οι παίκτες να χάνουν 2-3% του σωματικού τους βάρους κατά τη διάρκεια ενός αγώνα», εξηγεί.
Ενώ οι υπεύθυνοι του τουρνουά λαμβάνουν προφυλάξεις, όπως η παράταση των διαλειμμάτων ενυδάτωσης και ο προγραμματισμός των αγώνων με γνώμονα τους κινδύνους από τη ζέστη, ο Ρουίζ φοβάται ότι οι υψηλές θερμοκρασίες και η υγρασία θα παραμείνουν σε υψηλά νούμερα ακόμη και μέχρι τις 10 το βράδυ. Ενα άλλο θέμα στο οποίο στέκεται είναι το υψόμετρο. «Θα χρειαστεί μια περίοδος εγκλιματισμού, η άφιξη την προηγούμενη ημέρα του αγώνα δεν αρκεί. Χρειάζονται τουλάχιστον τρεις νωρίτερα. Οι διοργανωτές πρέπει να το προβλέψουν. Ο συνδυασμός των χωρών περιπλέκει τα πράγματα. Παρά το γεγονός πως οι τρεις χώρες συνορεύουν, έχουν διαφορετικές κλιματικές ζώνες». Στην πραγματικότητα, οι 16 χώροι διεξαγωγής κατανέμονται σε εννέα διαφορετικές κλιματικές ζώνες» λέει.
Διαλείμματα και αναβολές
«Κατά τη διάρκεια της έντονης σωματικής δραστηριότητας, παράγονται τεράστια ποσά θερμότητας από την εργασία των μυών του παίκτη», ανέφερε η Καταζίνα Τσεντρόφσκα, κλιματολόγος στην Πολωνική Ακαδημία Επιστημών και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Αυτό θα αυξήσει το συνολικό θερμικό φορτίο στο σώμα του αθλητή».
Για να το ξεπεράσουν αυτό, οι ερευνητές προσομοίωσαν θερμοκρασίες που λαμβάνουν υπόψη την ταχύτητα και τα επίπεδα δραστηριότητας των παικτών, καθώς και τον ρουχισμό τους. Κατάφεραν να συμπεριλάβουν μόνο εν μέρει τις επιπτώσεις της άσκησης στον δείκτη θερμότητας.
Ο Ζιλιέν Πέριαρντ, αναπληρωτής διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Αθλητισμού και Ασκησης του Πανεπιστημίου της Καμπέρα, που έχει δημοσιεύσει έρευνα χρηματοδοτούμενη από τη FIFA για την πρόληψη του θερμικού στρες, είπε ότι η νέα μελέτη θα μπορούσε να βοηθήσει τους διοργανωτές του τουρνουά να βελτιστοποιήσουν τον προγραμματισμό των αγώνων, αλλά πρόσθεσε ότι η FIFA πρέπει να «λάβει δράση» στην τρέχουσα πολιτική της, αποφασίζοντας και άλλα διαλείμματα ψύξης και ενυδάτωσης.
Ο ίδιος ζήτησε μια πολιτική για το θερμικό στρες ειδικά για το ποδόσφαιρο, η οποία να λαμβάνει υπόψη παράγοντες όπως ο ιδρώτας και να περιλαμβάνει ενέργειες όπως η παράταση των διαλειμμάτων του ημιχρόνου και η αναβολή αγώνων αλλά και η ασφάλεια των θεατών. Αλλωστε αν και οι οπαδοί δεν είναι ενεργοί όσο οι παίκτες, πολλοί είναι μεγάλης ηλικίας, μικρά παιδιά ή άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις.
Η FIFA αγκαλιά με την «Aramco»
Σε επίπεδο προθέσεων και διατυπώσεων, η FIFA και η UEFA δείχνουν συμμέτοχες στην προσπάθεια για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στους διεθνείς αγώνες κατά 50% ως το 2030 και για μηδενισμό τους ως το 2040. Συμμετείχαν ενεργά στην COP26, την Παγκόσμια Σύνοδο του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή και συνυπέγραψαν τους στόχους που τέθηκαν στην διάσκεψη της Γλασκώβης. Ο Τζάνι Ινφαντίνο είχε φροντίσει ώστε η Παγκόσμια Ομοσπονδία να γίνει ο πρώτος διεθνής αθλητικός οργανισμός που δήλωσε συμμετοχή στην εκστρατεία «UNFCCC Climate Neutral Now», αναλαμβάνοντας τη δέσμευση να μετρήσει, να μειώσει και να αντισταθμίσει τις εκπομπές αερίων που σχετίζονται με τα Παγκόσμια Κύπελλα. Πράγμα εντελώς οξύμωρο, με το γεγονός πως το επερχόμενο Παγκόσμιο Κύπελλο χρηματοδοτείται από τη «Saudi Aramco», τον μεγαλύτερο παραγωγό πετρελαίου στον κόσμο, και αυτό του 2034 είναι φαβορί για να φιλοξενηθεί από την Σαουδική Αραβία. Η UEFA από την πλευρά της συνυπέγραψε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και σε συνεργασία με την Κομισιόν πλάσαρε την καμπάνια «The World’s Best Trick», με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας από τα νοικοκυριά της Γηραιάς Ηπείρου.
Ταυτόχρονα, βέβαια, η ίδια η UEFA, το καλοκαίρι του 2021 διοργάνωσε το Euro σε 11 διαφορετικές πόλεις της Ευρώπης και λίγες εβδομάδες αργότερα εισήγαγε στο αγωνιστικό της καλεντάρι το Conference League. Το οικολογικό κόστος ανυπολόγιστο, από τα πολλαπλάσια αεροπορικά ταξίδια, την ώρα που οι καύσωνες έχουν γίνει θερμότεροι, μεγαλύτεροι και συχνότεροι καθώς η ρύπανση από ορυκτά καύσιμα έχει θερμάνει το κλίμα της γης.
Πέρυσι, μια έκθεση του Δικτύου Κοινωνικών Επιστημών για το κλίμα, διαπίστωσε ότι η Σαουδική Αραβία είχε διαδραματίσει υπέρμετρο ρόλο στην υπονόμευση της προόδου στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα.
«Ο γίγαντας των ορυκτών καυσίμων έχει ένα 30ετές ιστορικό παρεμπόδισης και καθυστέρησης, προστατεύοντας τον εθνικό της τομέα πετρελαίου και φυσικού αερίου, επιδιώκοντας να διασφαλίσει ότι οι συνομιλίες του ΟΗΕ για το κλίμα θα επιτύχουν όσο το δυνατόν λιγότερα, όσο το δυνατόν πιο αργά», έγραψαν οι συντάκτες της έκθεσης.
Τον Απρίλιο, ο πρόεδρος της FIFA, Τζιάνι Ινφαντίνο, δήλωσε ότι ήταν «ευτυχής» που καλωσόρισε την «Aramco στην οικογένεια των παγκόσμιων εταίρων της FIFA…
