Τις τελευταίες δεκαετίες ωστόσο, όπου η ελληνοτουρκική προσέγγιση εξακολουθεί να αποτελεί στόχο αλλά και πολύπλοκο σταυρόλεξο, ο ρόλος της οικονομίας στον κατευνασμό των «παθών» είναι ολοένα και πιο ενεργός. Μόνο τυχαίο δεν είναι ότι τις πολιτικές και διπλωματικές προσπάθειες εκτόνωσης των επικίνδυνων για την ειρήνη καταστάσεων συνόδευε ή και κινητοποιούσε ακόμα η «αφύπνιση» της οικονομίας. Από το υψηλότερο επιχειρηματικό επίπεδο της συνεργασίας κολοσσών μέχρι τη μικρότερη τουριστική μονάδα ενός ελληνικού ακριτικού νησιού που υποδέχεται τους Τούρκους τουρίστες, όλοι έπαιζαν τον δικό τους αποτρεπτικό ρόλο.
Αποδείχτηκε ότι η οικονομία, το εμπόριο, οι επενδύσεις, ο τουρισμός μπορούν και μας φέρνουν τελικά πιο κοντά. Τις επικίνδυνες κρίσεις του ’87 όπως και των Ιμίων το ’96 ακολούθησαν περίοδοι σχετικής ηρεμίας, με αισθητή αναθέρμανση της οικονομικής συνεργασίας και των εκατέρωθεν επενδύσεων. Βεβαίως, μια παλιά λαϊκή παροιμία λέει ότι ««ο Τούρκος φίλος δεν πιάνεται». Αλλά οι business δεν έχουν ανάγκη από φιλίες. Θέλουν στόχο, πλάνο πάνω σε επενδυτικές ευκαιρίες και στη βάση του αμοιβαίου συμφέροντος στις αγορές των δύο χωρών. Οι «νόμοι» αυτοί συχνά κατισχύουν ακόμη και των πιο σκληρών ιστορικών αντιπαλοτήτων.
«Είναι η οικονομία, ανόητε», όπως είχε πει ο εμπνευστής της, επικεφαλής της προεκλογικής καμπάνιας του Κλίντον το 1992 και γνωστός πολιτικός αναλυτής, Τζέιμς Κάρβιλ, για να τον αντιγράψει 25 χρόνια αργότερα ο αείμνηστος Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Υποδεικνύοντας τον καταλυτικό ρόλο της οικονομίας στην κίνηση της ανθρωπότητας και την επίδραση σε όλες τις συνιστώσες που τη διατρέχουν και που μπορεί, στην περίπτωσή μας, να υπερβεί στεγανά και εμπόδια αιώνων, διευκολύνοντας την προσέγγιση και των πιο άσπονδων εχθρών. Ας μην ξεχνάμε ότι παρά τη μακροχρόνια κρίση που τη διατρέχει, ιδίως με εξωφρενικούς ρυθμούς πληθωρισμού, η Τουρκία δεν παύει να αποτελεί μια σημαντική διεθνή οικονομική δύναμη: μέλος των G20, με ΑΕΠ 1,1 τρισ. δολαρίων, ανάπτυξη το 2023 στο 4,5% και μια αγορά 90 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η αφετηρία και η ώθηση
Ετσι και τώρα, η προσέγγιση των δύο χωρών είναι εμφανής μετά από μια μακρόχρονη περίοδο εντάσεων που πυροδοτούνταν από τις κατά καιρούς σκοπιμότητες του Ταγίπ Ερντογάν. Με αφετηρία τη συνάντηση του Βίλνιους μεταξύ του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και του Τούρκου προέδρου τον περασμένο Ιούλιο και μετέπειτα σημαντικό ορόσημο την επίσκεψη του κ. Ερντογάν στην Αθήνα τον Δεκέμβριο, η προσπάθεια αναθέρμανσης των διμερών σχέσεων δίνει καρπούς σε όλα τα μέτωπα. Με βασικό όχημά της όμως και την οικονομική, εμπορική και επιχειρηματική συνεργασία, όπου οι δύο χώρες ζουν μία από τις πιο ουσιαστικές περιόδους της τελευταίας 50ετίας. Κυριολεκτικά μια «νέα άνοιξη», λίγες ημέρες πριν τη νέα συνάντηση των δύο ηγετών, αυτή τη φορά στην Αγκυρα, στις 13 Μαΐου.
Οι αριθμοί
Ιδίως από την πλευρά των γειτόνων μας, με την έξοδο πολλών τουρκικών επιχειρήσεων προς δυσμάς και τον επενδυτικό προορισμό Ελλάδα να παίρνει χαρακτηριστικά απόβασης. Από την ενέργεια μέχρι το λιανικό εμπόριο και από το real estate και τον τουρισμό μέχρι τις ιχθυοκαλλιέργειες και τη βιομηχανία, τουρκικές εταιρείες σκανάρουν επενδυτικές προκλήσεις και ευκαιρίες στη χώρα μας και προχωρούν στο διά ταύτα. Ενδεικτικοί, όσο και αποκαλυπτικοί της νέας πραγματικότητας και των προοπτικών που διαμορφώνονται, πάντα υπό την αίρεση της διατήρησης του κλίματος προσέγγισης, οι αριθμοί:
– Το 2022 το διμερές εμπόριο ανήλθε στα 5,4 δισ. ευρώ. Τα 2,5 δισ. ελληνικές εξαγωγές στην Τουρκία και τα 2,9 δισ. εισαγωγές απ’ αυτήν. Αύξηση 18,4% έναντι του 2021. Μητσοτάκης και Ερντογάν στην Αθήνα ανέβασαν τον πήχη στα 10 δισ. δολάρια για τα επόμενα χρόνια.
– Μεταξύ 2002-2021 η Ελλάδα προχώρησε σε άμεσες επενδύσεις 7 δισ. δολαρίων στην Τουρκία, δηλαδή το 3,9% των διεθνών επενδύσεων στη γείτονα, όπου δραστηριοποιούνται 61 ελληνικές εταιρείες. Ανάμεσά τους Τιτάν, Intralot, Chipita, Alumil, Πλαστικά Κρήτης, Isomat, Kleemann, Ελληνικοί Λευκόλιθοι, Καρέλια κ.ά.
– Η Ελλάδα είναι στη 10η θέση των χωρών που υποδέχονται της τουρκικές εξαγωγές, ενώ η Τουρκία στην 5η μεταξύ των πελατών των ελληνικών προϊόντων.
– Το μέτρο της τουριστικής βίζας-εξπρές για Τούρκους επισκέπτες σε 10 νησιά του ανατολικού Αιγαίου έχει ήδη οδηγήσει σε τριπλασιασμό αφίξεων από τη γείτονα.
Στο retail
Η αγορά του retail συνιστά τον τομέα με την πιο εμφατική κινητικότητα τουρκικών εταιρειών προς την Ελλάδα το τελευταίο διάστημα. Ενα κύμα ισχυρών αλυσίδων με υψηλές φιλοδοξίες έχει ξεκινήσει «αποβατική εκστρατεία» στη χώρα μας.
Σε θέση ατμομηχανής η διεθνής αλυσίδα ένδυσης LC Waikiki, η «τουρκική Zara» όπως αποκαλείται, η οποία προσώρας διαθέτει 12 καταστήματα διασπαρμένα σε όλη την Ελλάδα (Αθήνα, Πειραιάς, Πάτρα, Ηράκλειο, Αλεξανδρούπολη, Λάρισα κ.α.) με πλάνο ανάπτυξης έως και 30 μέχρι και το 2026. Διαθέτοντας 950 καταστήματα σε 46 χώρες, η φιλοδοξία της είναι να αποτελέσει τον τρίτο κορυφαίο παίκτη σε ένδυση, υπόδηση και αξεσουάρ στην Ευρώπη, ανταγωνιζόμενη ευθέως τους Ισπανούς της Inditex (Zara κ.λπ.) και τους Σουηδούς της H&M. Το μότο της φιλοσοφίας της είναι «όλοι αξίζουν να ντύνονται καλά».
Με έσοδα στα 34,1 δισ. δολάρια πέρυσι και εξάπλωση της αλυσίδας μέχρι και τη Λατινική Αμερική, ο ιδιοκτήτης της Μουσταφά Κιουτσούκ βιώνει μια περίοδο εκτόξευσης της προσωπικής του περιουσίας που αγγίζει τα 2 δισ. δολάρια και τον κατατάσσει αυτή την εβδομάδα στο Νο 1632 της λίστας «Forbes». Από την Ελλάδα, τα έσοδα του 2022 διαμορφώθηκαν σε 23,1 εκατ. ευρώ, διπλάσια του 2021.
Με 5 καταστήματα στην Αθήνα, η αλυσίδα λευκών ειδών και διακόσμησης Madame Coco έχει κλείσει 4 χρόνια στην ελληνική αγορά. Ιδρύθηκε το 2011 από τον Τουργκούτ Αϊντίν, έγινε γρήγορα ισχυρή διεθνής αλυσίδα στον κλάδο, με 391 καταστήματα σε 19 χώρες και ετήσια έσοδα 722 εκατ. δολάρια.
Μια ακόμη τουρκική αλυσίδα ένδυσης, η Colin’s του Eroglu Holdings Group, σχεδιάζει την περαιτέρω ανάπτυξη δικτύου καταστημάτων στην ελληνική αγορά. Αποτελεί σημαντική δύναμη στο εμπόριο ενδυμάτων με πάνω από 600 καταστήματα σε 38 χώρες. Στην Ελλάδα η παρουσία της εντοπίζεται προς το παρόν σε επιλεγμένα σημεία (Εμπορικό Κέντρο Σπάτων, Πάτρα κ.α.).
Με επόμενο σταθμό την Αθήνα, μετά την Αλεξανδρούπολη και τη Θεσσαλονίκη, αναπτύσσεται και η τουρκική αλυσίδα εσωρούχων Penti. Βρίσκεται στο Νο 3 των βιομηχανιών καλτσών στην Ευρώπη, παράγοντας 80 εκατομμύρια ζεύγη ετησίως, λειτουργώντας ένα σύνολο 600 καταστημάτων, τα 200 εκτός Τουρκίας, σε 34 χώρες.
Εδώ και σχεδόν 2 χρόνια η Vakko, μεταξύ των κορυφαίων οίκων μόδας και luxury προϊόντων στην Τουρκία, με διαδρομή 90 χρόνων, έχει ανοίξει θυγατρική και στην Ελλάδα, χωρίς όμως έκτοτε να κάνει το επόμενο βήμα. Εχει σχεδιάσει τις στολές για το προσωπικό της Turkish Airlines, αλλά και για την εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Τουρκίας.
Σε αντίθετες τροχιές οι δύο κορυφαίοι όμιλοι
Βεβαίως υπάρχουν οι μεγαλύτερες άμεσες τουρκικές επενδύσεις στην Ελλάδα. Τη δεκαετία του 2010, εποχή της μεγάλης κρίσης, δύο κορυφαίοι τουρκικοί όμιλοι, ο Koc και η Dogus, ανταγωνίστηκαν σκληρά σε εξαγορές στη χώρα μας. Αλλά τώρα κινούνται σε αντίθετες τροχιές.
Ο όμιλος Koc μεταξύ άλλων απέκτησε την Avis Greece στα τέλη του 2017 έναντι 318,1 εκατ. ευρώ. Τα κέρδη του είναι εντυπωσιακά. Ο συνολικός κύκλος εργασιών της εταιρείας παρουσίασε αύξηση κατά 17,1% το 2022 σε σχέση με το 2021, στα 234,9 εκατ. ευρώ, με κέρδη προ φόρων στα 32 εκατ. Μιλάμε για μία από τις ισχυρότερες οικογένειες της Τουρκίας, με σαφή κεμαλική προσήλωση, με την περιουσία του Μουσταφά Ραχμί Κοτς να ανέρχεται στα 3,1 δισ. δολάρια, που τον έφεραν την περασμένη εβδομάδα στο Νο 1056 της λίστας «Forbes». Ο όμιλος Koc Holdnigs έχει πάνω από 130.000 εργαζομένους και πάνω από 100 εταιρείες (διυλιστήρια, αυτοκινητοβιομηχανία Tofas κ.ά.) κάτω από την ομπρέλα του. Στην ιδιοκτησία του και η μαρίνα Μυτιλήνης, καθώς και κάποια ακόμη ακίνητα στο νησί.
Στον αντίποδα, ο όμιλος Dogus του επίσης δισεκατομμυριούχου Φερίτ Σαχένκ, που την περασμένη δεκαετία είχε σπουδαία παρουσία στην Ελλάδα. Στον κατασκευαστικό κλάδο, τουριστικά projects και μαρίνες στη χώρα μας, έχοντας μέχρι το μισό «Χίλτον», τον μισό «Αστέρα» και τις μαρίνες Βουλιαγμένης, Φλοίσβου, Γουβιών Κέρκυρας, Λευκάδας και Ζέας, έχει μειώσει στο ελάχιστο το ελληνικό επενδυτικό του αποτύπωμα, μόλις σε μία εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών, ισχνής λειτουργίας.
Βιομηχανία και ενεργειακά projects
Μια αρκετά προβεβλημένη επένδυση των Τούρκων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι αυτή του 74χρονου Νιγιαζί Ονέν της Dardanel Onentas, εισηγμένης στο Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης, η οποία απέκτησε στα μέσα του 2022 την εταιρεία κατεψυγμένων αλιευμάτων Καλλιμάνης και δύο εργοστάσιά της έναντι περίπου 10 εκατ. ευρώ με ισχυρό κούρεμα των δανείων της. Στόχος της είναι η μέσω Ελλάδας είσοδός της και σε άλλες ευρωπαϊκές αγορές. Εξι μήνες μετά, με επενδύσεις και είσοδο σε νέες κατηγορίες προϊόντων, ξεκίνησε να ανακτά τα χαμένα μερίδιά της στην ελληνική αγορά ώστε να ξαναγίνει ένα ισχυρό brand. Απέχει πάντως ακόμη αρκετά.
Την ίδια ώρα, μια ιστορική βιομηχανία της Θεσσαλονίκης, η Μακεδονική Εταιρεία Χάρτου (πρώην ΜΕΛ), έχει περάσει στα χέρια του τουρκικού ομίλου Pak Group. Ενός κολοσσού, καθότι τέταρτος μεγαλύτερος κατασκευαστής χαρτονιού στην Ευρώπη. Σήμερα παράγει 120.000 τόνους χαρτονιού και εξάγει το 50% της παραγωγής της με έσοδα άνω του μισού δισ. δολαρίων. Η πρώην Μακεδονική Εταιρεία Λαδόπουλου ιδρύθηκε το 1964. Το 1981 πέρασε στον Οργανισμό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων και το 1998 ο κ. Οικονόμου, επικεφαλής ομάδας επενδυτών, απέκτησε την εταιρεία-leader στον κλάδο της, με μεγάλη ακίνητη περιουσία, αλλά λόγω της κρίσης και της αδυναμίας χρηματοδότησης από τις τράπεζες οδηγήθηκε στην πώληση. Παράγει χαρτόνια συσκευασίας για τρόφιμα (πίτσες, γλυκά, γιαούρτια κ.ά.).
Παραπλήσια της ΜΕΛ, επένδυση 28 εκατ. ευρώ για τη δημιουργία της μονάδας παραγωγής χαρτοκιβωτίων Nova Packaging στη Βιομηχανική Περιοχή της Σίνδου προχώρησε ο τουρκικός όμιλος Eren Holding. Ο εν λόγω, με 36 θυγατρικές, δραστηριοποιείται εκτός από το χαρτί, στη συσκευασία, την ενέργεια, την κλωστοϋφαντουργία, την τσιμεντοβιομηχανία και το λιανεμπόριο.
