Με το κόστος της ενέργειας να έχει μετατραπεί σε ζήτημα πρώτης προτεραιότητας για την Ε.Ε. και να έχει προστεθεί στην ατζέντα της Συνόδου Κορυφής στις 21-22 Οκτωβρίου, σειρά κρατών-μελών διακινούν διαφορετικές θεωρίες για τα αίτια και προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Το θέμα θα συζητηθεί και στο Eurogroup (καθώς έχει άμεση επίδραση στο επίπεδο του πληθωρισμού και έμμεση στις προοπτικές ανάπτυξης και στα δημόσια οικονομικά) αλλά και στο Συμβούλιο Περιβάλλοντος, καθώς περιπλέκει την ήδη δύσκολη συζήτηση για την πράσινη μετάβαση και την επίτευξη των ενδιάμεσων στόχων μείωσης των εκπομπών για το 2030 (το πακέτο Fit for 55).
Μετά την ελληνική πρόταση για τη δημιουργία ενός μηχανισμού αντιστάθμισης των υψηλών τιμών ενέργειας με τη χρήση πόρων από το ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Ρύπων (ETS), την οποία κατέθεσε στο Συμβούλιο των Υπουργών Ενέργειας προ δέκα ημερών στη Σλοβενία, την περασμένη εβδομάδα μπήκαν στον χορό η Ισπανία και η Πολωνία. Το ισπανικό non-paper σημειώνει ότι τα επίπεδα των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος δεν είναι απλώς ένα εθνικό ζήτημα, αλλά ένα ζήτημα της Ε.Ε. Αναφέρει ότι η «τρέχουσα κρίση» αποτελεί «απειλή» για τις πρωτοβουλίες μείωσης των εκπομπών και χαρακτηρίζει το υφιστάμενο ύψος και τη μεταβλητότητα των τιμών «πολιτικά μη βιώσιμα».
Η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή της ισπανικής παρέμβασης αφορά την πρόταση για σύσταση μιας πανευρωπαϊκής πλατφόρμας για την προμήθεια φυσικού αερίου. «Δεν μπορούμε να μειώσουμε την εξάρτησή μας βραχυπρόθεσμα [σ.σ.: έναντι τρίτων χωρών όπως η Ρωσία], αλλά μπορούμε και πρέπει να ενισχύσουμε τη διαπραγματευτική μας ισχύ», σημειώνεται στο non-paper. «Το κάναμε αρκετά επιτυχώς με τα εμβόλια και πρέπει να αναπαραγάγουμε αυτό το μοντέλο και σε άλλα στρατηγικά πεδία όπως αυτό». Η αναφορά στο συγκεκριμένο θέμα καταλήγει εύγλωττα: «Οι παραγωγοί αερίου συμπεριφέρονται στρατηγικά για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Πρέπει κι εμείς να κάνουμε το ίδιο ώστε να μη βρισκόμαστε στο έλεός τους». Πάντως μια τέτοια κίνηση είναι τεχνικά και νομικά εξαιρετικά πολύπλοκη, εξ ου και έχει απορριφθεί στο παρελθόν.
Η Μαδρίτη ζητεί επίσης ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο για την αντιμετώπιση αρνητικών εξελίξεων στην αγορά ενέργειας, που θα επιτρέπει στις κυβερνήσεις να γνωρίζουν τι μέτρα μπορούν να αναλάβουν. Αυτό είναι μέρος της εργαλειοθήκης που ετοιμάζει η Επιτροπή ενόψει τη Συνόδου Κορυφής, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ». Η Κομισιόν εξετάζει τις εθνικές πρωτοβουλίες για την άμβλυνση των συνεπειών των αυξήσεων για να κρίνει αν συμμορφώνονται με την κοινοτική νομοθεσία. Το πλέον επίμαχο πλέγμα μέτρων –αλλά μάλλον όχι πέραν των ορίων της νομιμότητας– είναι το ισπανικό (ειδικά η επιβολή έκτακτου φόρου στα κέρδη των παραγωγών ηλεκτρισμού). Η Ισπανία τάσσεται ακόμα υπέρ του περιορισμού της κερδοσκοπίας σχετικά με την τιμή των δικαιωμάτων εμπορίας ρύπων στο ETS. Οπως σημειώνει: «Αν η χρηματοοικονομική κερδοσκοπία και όχι παράγοντες της πραγματικής οικονομίας οδηγούν σε υπερβολικά ταχεία άνοδο των τιμών, απειλεί την ομαλή μετάβαση προς μια βιομηχανία που θα λειτουργεί με καθαρή ενέργεια».
Η πολωνική παρέμβαση αναφέρεται εμμέσως στην Gazprom ως μέρος του προβλήματος, κάνοντας λόγο για «αμφιλεγόμενες πρακτικές του κυρίαρχου προμηθευτή αερίου της Ε.Ε.» και σημειώνοντας ότι «δεν μπορούμε να επιτρέψουμε σε κανέναν παραγωγό να κάνει κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης του και να χρησιμοποιεί τις προμήθειες αερίου ως πολιτικό εργαλείο». Η Ε.Ε., σημειώνουν οι Πολωνοί, «πρέπει να κάνει χρήση όλων των εργαλείων που έχει στη διάθεσή της για να διασφαλίσει την επάρκεια των προμηθειών και την πλήρη εναρμόνιση με την ενωσιακή νομοθεσία».
Το πολωνικό non-paper αναφέρει ότι η επιβάρυνση των νοικοκυριών που συνεπάγεται η αύξηση των τιμών ενέργειας πρέπει να «ληφθεί διεξοδικά υπ’ όψη» στην επερχόμενη διαπραγμάτευση για το πακέτο Fit for 55 και ειδικά την επέκταση του ETS στα κτίρια και στις οδικές μεταφορές. «Οταν σχεδιάζουμε πολιτικές για την ενέργεια και το κλίμα, πρέπει να εξασφαλίζουμε την κοινωνική τους αποδοχή, διαφορετικά αναλαμβάνουμε τον κίνδυνο να αποτύχουν». Επιπλέον τονίζεται (όπως και στην περίπτωση των Ισπανών) ότι «πρέπει επειγόντως να περιορίσουμε την επιρροή των συμμετεχόντων στις χρηματαγορές στη διαμόρφωση των τιμών του ETS».
Ορισμένα κράτη-μέλη, πάντως, είναι πιο επιφυλακτικά απέναντι σε δραστικές παρεμβάσεις, θεωρώντας ότι η ραγδαία αύξηση είναι παροδική και πως ο μηχανισμός της αγοράς θα επαναφέρει τις τιμές σε λογικά επίπεδα.
Η Επιτροπή, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», πέρα από το πλαίσιο των επιτρεπόμενων παρεμβάσεων, αναμένεται να παρουσιάσει και προτάσεις που θα καταστήσουν την ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας μεσοπρόθεσμα πιο ανθεκτική και θα συμβάλουν στην αποτροπή μελλοντικών επεισοδίων ακραίας μεταβλητότητας των τιμών. Η συμβολή θα είναι επίσης σημαντική στον εντοπισμό των πραγματικών αιτιών του ενεργειακού σοκ, πέραν των θεωριών που συντάσσονται με τις πολιτικές προτεραιότητες του κάθε κράτους-μέλους.
