«Ελπίζω να μην κυνηγάτε την γρήγορη επιτυχία και τα άμεσα οφέλη και να μπορείτε να ανεχτείτε τη μοναξιά που έχουν οι επιστημονικές έρευνες. Πιστεύω στο παλιό κινεζικό ρητό “ο Θεός να βοηθήσει αυτούς που βοηθούν τον εαυτό τους”». Με αυτά τα λόγια θέλησε να προετοιμάσει τους μελλοντικούς ερευνητές του πανεπιστημίου CSU (Central South University) στην Κίνα, ο γερμανός φυσικός και νομπελίστας, Έρβιν Νέερ. Ο ίδιος γνωρίζει από πρώτο χέρι πως η μοναξιά είναι ένα συναίσθημα που συνοδεύει τους ερευνητές και ειδικά όσους επιλέγουν τον δύσκολο δρόμο του διδακτορικού.
Η μοναξιά του ερευνητή
Ο Χρήστος Πανταζίδης πέρασε εκατοντάδες ώρες στο εργαστήριο του τμήματος Χημείας του ΕΚΠΑ μέχρι να αναγορευθεί διδάκτορας προ ολίγων ημερών, καθώς στο ίδιο εργαστήριο είχε ολοκληρώσει προηγουμένως και το μεταπτυχιακό του. Το ίδιο και η Γεωργία Καλοζούμη, κάτοχος PhD της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, η οποία έστησε μόνη της το εργαστήριο όπου θα πραγματοποιούσε την έρευνά της στο ΙΙΒΕΑΑ. Από την άλλη πλευρά, η Παναγιώτα Βασιλάκη, υποψήφια διδάκτωρ νεοελληνικής φιλολογίας νιώθει ακόμη αυτή τη μοναξιά όταν βυθίζεται στα χειρόγραφα της υστεροβυζαντινής περιόδου.
Ωστόσο, όσο μοναχικά κι αν νιώθει κάποιος που αποφασίζει να πάρει τον δύσκολο δρόμο της ακαδημαϊκής έρευνας, θα ήταν λάθος να έχει για βοηθό του μόνο τον Θεό ή τον εαυτό του. Κάτι τέτοιο θα ήταν απόλυτα καταδικαστέο κι από τον Πάουλο Φρέιρε, έναν από τους σπουδαιότερους εκπαιδευτικούς του 20ου αιώνα, ο οποίος πίστευε ακράδαντα πως καθήκον του διδάσκοντα δεν αποτελεί μόνο να μεταλαμπαδεύει την διδακτέα ύλη, αλλά να διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα των μαθητών του.
Η βοήθεια του καθηγητή για έναν υποψήφιο διδάκτορα είναι καθοριστική στο έργο του. «Όταν τελείωσα το μεταπτυχιακό μου στη μοριακή ιατρική δεν είχα καθόλου στο μυαλό μου το διδακτορικό. Ωστόσο η καθηγήτρια μου με προέτρεψε τότε να συνεχίσω λέγοντάς μου πως είμαι καλή σε αυτόν τον τομέα και πως υπάρχει ένα πρόγραμμα πάνω στο ίδιο πεδίο έρευνας που είχα ξεκινήσει» λέει στην «Κ» η Γεωργία Καλοζούμη.
Από την πλευρά του ο Χρήστος Πανταζίδης επισημαίνει πως πλέον η σχέση του με τον καθηγητή του μετά από τόσα χρόνια στο ίδιο εργαστήρι είναι κάτι παραπάνω από τυπική. Ο καθηγητής του μάλιστα είναι εκείνος που τώρα τον παρακινεί να δοκιμάσει τις δυνάμεις του κι εκτός Ελλάδας, καθώς η επιστήμη δεν έχει εθνικά σύνορα.
Πώς θα αντέξω οικονομικά;
Δυστυχώς όμως το ταξίδι όσων επιλέγουν αυτόν τον δρόμο στην Ελλάδα δεν έχει ως αποκλειστικά εμπόδια τη μοναξιά ή τη σχέση καθηγητή-ερευνητή. Κι αυτό γιατί οι φοιτητές στη χώρα μας που αποφασίζουν να πάρουν το ανώτατο πτυχίο μεταπτυχιακών σπουδών πρέπει να σκεφτούν κάτι ακόμη: πώς θα αντέξουν οικονομικά.
Όπως μας λένε υποψήφιοι διδάκτορες αλλά και κάτοχοι phD στην Ελλάδα, η απόφαση να ακολουθήσεις τον δρόμο της έρευνας είναι μία απόφαση που στις περισσότερες των περιπτώσεων προϋποθέτει γεμάτο «κουμπαρά».
Παρότι ειδικά στις φυσικές επιστήμες έχει γίνει πρόοδος τα τελευταία χρόνια και τα ερευνητικά προγράμματα επί πληρωμή είναι περισσότερα σε σχέση με την περίοδο 2017-2020, όπου βασική πηγή χρηματοδότησης σύμφωνα με το Ερευνητικό Κέντρο Τεκμηρίωσης αποτελούσαν όντως οι προσωπικές αποταμιεύσεις των φοιτητών και η υποστήριξη από την οικογένεια, οι αμοιβές των ερευνητών παραμένουν χαμηλές.
Όσον αφορά τις θεωρητικές επιστήμες, εκεί το διδακτορικό άνευ αποδοχών παραμένει μία ανοιχτή πληγή, ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι υποτροφίες που παρέχονται καλύπτουν μόλις το 1/3 του χρονικού διαστήματος που χρειάζεται κάποιος για να εμβαθύνει στο αντικείμενο του. Έτσι η εύρεση δουλειάς είναι μονόδρομος και η ισορροπία μεταξύ εργασίας και έρευνας είναι τόσο δύσκολη όσο να ψάχνεις ένα στάχυ στα άχυρα.
600 ευρώ τον μήνα
«Όταν δήλωνα το μεταπτυχιακό έκανα μία συζήτηση με τον καθηγητή μου και του εξήγησα πως θέλω να κάνω διδακτορικό αλλά με τον όρο να πληρώνομαι. Περιμέναμε κάποια προγράμματα ερευνητικά από ΕΣΠΑ και μόλις με ειδοποίησαν πως υπήρξε ένα τέτοιο πρόγραμμα πάνω στον τομέα μου, τότε ξεκίνησα», εξηγεί ο κ. Πανταζίδης, προσθέτοντας πως οι μισθοί των υποψήφιων διδακτόρων στην Ελλάδα από τα συγκεκριμένα προγράμματα κυμαίνονται περίπου στα 800-900 ευρώ.
Τον ίδιο όρο για να κάνει την έρευνά της, έθεσε και η κ. Καλοζούμη.
«Είχα ξεκινήσει να ψάχνω ήδη δουλειά, όταν μου προτάθηκε να συνεχίσω την έρευνα μου, καθώς είχε βρεθεί ένα χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Οπότε το είδα ως δουλειά αλλά και ως πρόκληση για μένα», σημειώνει η διδάκτωρ της ιατρικής σχολής προσθέτοντας πως με το ποσό που έπαιρνε έβγαζε οριακά τα έξοδά της, ενώ έκανε και κάποιες άλλες ευκαιριακές δουλειές για να έχει επιπλέον εισόδημα.
«Στην ιατρική το διδακτορικό είναι μονόδρομος. Ωστόσο δεν υπάρχουν πολλά χρηματοδοτούμενα προγράμματα. Στα περισσότερα προγράμματα δεν μπορείς να ζήσεις με αυτά που σου δίνουν. Υπάρχουν υποψήφιοι διδάκτορες που παίρνουν 400 ευρώ και καλούνται να τα βγάλουν πέρα», εξηγεί στην «Κ».
Η κ. Βασιλάκη από την άλλη ήταν από τις περιπτώσεις που κέρδισε διετή υποτροφία προκειμένου να κάνει το διδακτορικό της και το επέλεξε παρά το γεγονός πως γνώριζε ότι μετά από δύο χρόνια θα έπρεπε να εργαστεί και παράλληλα να κάνει την έρευνά της.
«Πήρα υποτροφία για δύο χρόνια από το ίδρυμα “Μελίνα Μερκούρη”. Από την υποτροφία λάμβανα 600 ευρώ τον μήνα και παράλληλα είχα και μια εργασία μερικής απασχόλησης. Ωστόσο μόλις τελείωσε η υποτροφία μου, οι ώρες εργασίας μου αυξήθηκαν με αποτέλεσμα η έρευνα για το διδακτορικό μου να μείνει πίσω για ένα διάστημα», περιέγραψε η ίδια.
Οι παραπάνω απαντήσεις δεν αποτελούν έκπληξη. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που εδώ και χρόνια αρκετοί νέοι επιλέγουν να συνεχίσουν στο εξωτερικό τις ανώτατες σπουδές τους, καθώς όχι μόνο λαμβάνουν καλύτερη οικονομική στήριξη, αλλά στη συνέχεια βρίσκουν ευκολότερα εργασία και με καλύτερο μισθό από τα ελληνικά δεδομένα.
Γυρίζουν την πλάτη στην Ελλάδα οι ξένοι φοιτητές
Στον αντίποδα, οι ξένοι φοιτητές που επέλεγαν την Ελλάδα για τις διδακτορικές τους σπουδές έχουν μειωθεί αρκετά.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Ευρωπαϊκού Πίνακα Αποτελεσμάτων Καινοτομίας 2022 (European Innovation Scoreboard) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δημοσιεύτηκε στις 22 Σεπτεμβρίου του 2022, η Ελλάδα κατέγραψε μείωση (-11,4%) όσον αφορά τους φοιτητές από το εξωτερικό που επιλέγουν να κάνουν διδακτορικό στη χώρα μας.
Ανθρωπιστικές vs θετικές επιστήμες
Την ίδια ώρα τα νούμερα αποδεικνύουν πόσο λιγότεροι είναι οι φοιτητές των ανθρωπιστικών σπουδών που επιλέγουν να κάνουν διδακτορικό στην Ελλάδα σε σχέση με τους αντίστοιχους των θετικών.
Στο Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών (ΕΑΔΔ) σήμερα διατίθενται περισσότερες από 48.900 διδακτορικές διατριβές. Το 2019 και το 2020 αναρτήθηκαν στο ΕΑΔΔ 2.869 νέες διδακτορικές διατριβές, ενώ από πέρσι τον Μάιο έχουν κατατεθεί περίπου 3.000 διδακτορικές διατριβές, αριθμός ικανοποιητικός συγκρίνοντας με το νούμερο των περασμένων ετών.
Οι περισσότερες διατριβές κατατίθενται από την Ιατρική και τις Επιστήμες Υγείας (17.262 διατριβές), ενώ δεύτερες έρχονται οι φυσικές επιστήμες (10.022 διατριβές). Αντιθέτως προτελευταία θέση (πριν τις γεωπονικές επιστήμες) καταλαμβάνουν οι ανθρωπιστικές επιστήμες και οι Τέχνες όπου εκεί έχουν κατατεθεί μέχρι σήμερα μόλις 5.067 διατριβές. Όσον αφορά τις κοινωνικές επιστήμες και σε αυτό τον τομέα ο αριθμός των διατριβών παραμένει χαμηλός, λίγο πιο πάνω από τις 7.700.
Ακαδημαϊκή καριέρα; Όχι, ευχαριστώ
Οι δυσκολίες αυτές όμως δεν είναι το τέλος της «Οδύσσειας» όσων ακολουθούν ακαδημαϊκή καριέρα στην Ελλάδα, καθώς κανείς δεν τους υπόσχεται πως και με την απόκτηση του τίτλου θα βρουν μετά μία καλοπληρωμένη θέση εργασίας.
«Είμαι ακόμη ανασφαλής ως προς την επαγγελματική αποκατάσταση μετά την απόκτηση του διδακτορικού. Βέβαια το να συνεχίσω ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια μου φαντάζει απίστευτο βλέποντας την παρακμή που υπάρχει στις πολιτικές επιστήμες ειδικά στη χώρα μας», αναφέρει η κ. Βασιλάκη. Την άποψη συμμερίζεται και η κ. Καλοζούμη παρόλο που ανήκει στο θετικό πεδίο.
«Παρά το γεγονός πως βρήκα εξαιρετικούς καθηγητές, το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν διαθέτει πρόσφορο έδαφος για να πραγματοποιήσεις ανεμπόδιστα την έρευνα σου. Επίσης εκτός του ότι δεν ήταν το όνειρό μου, όσα βίωσα κατά τη διάρκεια του διδακτορικού με απέτρεψαν εντελώς από το να σκεφτώ την ακαδημαϊκή καριέρα», λέει χαρακτηριστικά αναγνωρίζοντας ωστόσο πως η έρευνα της προσέφερε πολλές δεξιότητες που δεν θα είχε την ευκαιρία να αποκομίσει διαφορετικά.
