Σαν έναν τυφώνα που σαρώνει τον πλανήτη και χτυπά χωρίς προβλεψιμότητα περιγράφουν οι New York Times τις βαθιές οικονομικές ανησυχίες οι οποίες αφήνουν πίσω τους επεισόδια πολιτικής αναταραχής και βίας τόσο σε φτωχές όσο και πλούσιες χώρες.
Στην Κένυα, μια χώρα που βαρύνεται από μεγάλα χρέη, οι διαμαρτυρίες της περασμένης εβδομάδας για μια προτεινόμενη αύξηση της φορολογίας οδήγησε σε δεκάδες θανάτους, απαγωγές διαδηλωτών και μια πυρκαγιά στο κοινοβούλιο.
Στην Βολιβία, όπου οι κάτοικοι κάνουν ουρές για βενζίνη λόγω σοβαρών ελλείψεων, ένας στρατηγός επιχείρησε πραξικόπημα, λέγοντας ότι ο πρώην οικονομολόγος πρόεδρος πρέπει να «σταματήσει να φτωχοποιεί τη χώρα μας».
Και στη Γαλλία, αφότου οι αγρότες διαμαρτύρονταν για μήνες για τους χαμηλούς μισθούς και το υψηλό κόστος, το κόμμα της άκρας δεξιάς βελτίωσε σημαντικά τα ποσοστά του στον πρώτο γύρο των βουλευτικών εκλογών, με αποτέλεσμα η εθνικιστική πολιτική του, που θεωρείτο έως πρόσφατα ταμπού, να βρίσκεται στα πρόθυρα της εξουσίας.
Οι αιτίες και οι συνθήκες για αυτές τις αναταραχές διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Όμως, οι New York Times βλέπουν κοινά στοιχεία: Οι αυξανόμενες ανισότητες, η αποδυναμωμένη αγοραστική δύναμη και μια εντεινόμενη ανησυχία ότι η επόμενη γενιά θα ζήσει χειρότερα από την σημερινή.
Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλές χώρες που αντιμετωπίζουν ένα χλωμό οικονομικό μέλλον έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στην ικανότητα των κυβερνήσεών τους να το διαχειριστούν. Και εδώ ξεκινούν οι αντιδράσεις.
Οι αντιδράσεις αυτές συχνά βάζουν στο στόχαστρο την φιλελεύθερη δημοκρατία και τον δημοκρατικό καπιταλισμό, με λαϊκιστικά κινήματα να ενισχύονται τόσο στα δεξιά όσο και στα αριστερά.
«Μια οικονομική δυσφορία και μια πολιτική δυσφορία τροφοδοτούν η μία την άλλη», λέει στους New York Times ο Nouriel Roubini, οικονομολόγος του New York University.
Τους τελευταίους μήνες, οι φόβοι που σχετίζονται με την οικονομία έχουν πυροδοτήσει διαμαρτυρίες σε όλο τον κόσμο, οι οποίες κάποιες φορές γίνονται βίαιες, ακόμα και σε χώρες υψηλών εισοδημάτων με σταθερές οικονομίες, όπως το Βέλγιο και η Πολωνία. Εξαπλώνονται, βέβαια, και σε χώρες που παλεύουν με ανεξέλεγκτα χρέη, όπως η Αργεντινή, το Πακιστάν, η Τυνησία, η Αγκόλα και η Σρι Λάνκα.
Ακόμα και στις ΗΠΑ, η οικονομία των οποίων έχει αποδειχθεί ανθεκτική, οι οικονομικές ανησυχίες ευθύνονται σε έναν βαθμό τουλάχιστον για την πιθανή επιστροφή του Donald Trump στον Λευκό Οίκο, την ώρα που ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων υιοθετεί συχνά μια απολυταρχική ρητορική. Σε μία πρόσφατη δημοσκόπηση, το μεγαλύτερο ποσοστό των Αμερικανών απάντησε ότι η οικονομία είναι το σημαντικότερο ζήτημα στις εκλογές.
Οι κάλπες που στήνονται φέτος σε περισσότερες από 60 χώρες καλούν τους ψηφοφόρους να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους.
Μπορεί η ανεξέλεγκτη αύξηση των τιμών που προκλήθηκε από την πανδημία και την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία να έχει πλέον κοπάσει, όμως η ζημιά έχει ήδη γίνει. Ο πληθωρισμός επιβραδύνει, όμως οι τιμές παραμένουν υψηλές και σε πολλά μέρη, το κόστος του ψωμιού, των αυγών, του λαδιού και της θέρμανσης είναι δύο, τρεις ή ακόμα και τέσσερις φορές υψηλότερο σε σχέση με πριν από μερικά χρόνια.
Ως συνήθως, οι πιο φτωχές και ευάλωτες χώρες δέχθηκαν το βαρύτερο πλήγμα. Κυβερνήσεις που ήδη βαρύνονταν από υψηλά χρέη είδαν το κόστος εξυπηρέτησής τους να εκτινάσσεται, λόγω της αύξησης των επιτοκίων. Στην Αφρική, ο μισός πληθυσμός ζει σε χώρες οι οποίες ξοδεύουν περισσότερα σε τόκους από ό,τι στην παιδεία και την υγεία.
Αυτό αφήνει πολλές κυβερνήσεις να ψάχνουν απελπισμένα για λύσεις. Ο Indermit Gill, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας λέει ότι οι χώρες που δεν μπορούν να δανειστούν, λόγω μιας κρίσης χρέους, έχουν ουσιαστικά δύο τρόπους να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους: Είτε τυπώνοντας χρήμα ή αυξάνοντας τους φόρους. «Το ένα οδηγεί στον πληθωρισμό και το άλλο στην αναταραχή», λέει ο οικονομολόγος στους NY Times.
Όταν η Κένυα επιχείρησε να αυξήσει τους φόρους, χιλιάδες διαδηλωτές εισέβαλαν στο κοινοβούλιο.
Στη Σρι Λάνκα, η οποία διαθέτει χρέη 37 δισ. δολαρίων, οι οικογένειες δεν έχουν να φάνε, γονείς αδυνατούν να πληρώσουν τα σχολεία και τους γιατρούς των παιδιών τους και ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν μείνει χωρίς ρεύμα τον τελευταίο χρόνο. Η αστυνομία χρησιμοποιεί δακρυγόνα και αντλίες νερού για να διαλύσει τις διαδηλώσεις.
Στο Πακιστάν, η αύξηση στις τιμές του αλευριού και του ρεύματος έχει πυροδοτήσει ένα κύμα από διαδηλώσεις.
Στην Αργεντινή, όπου οι τιμές έχουν τετραπλασιαστεί φέτος, οι ψηφοφόροι εξέλεξαν για πρόεδρο τον Javier Milei, ο οποίος περιγράφει τον εαυτό του σαν «αναρχο-καπιταλιστή» και υπόσχεται να μειώσει τις κρατικές δαπάνες. Οι περικοπές, όμως, προκαλούν απεργίες και διαδηλώσεις.
Η αγανάκτηση φουντώνει ακόμα και στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Οι αγρότες της Ευρώπης ανησυχούν για τις προοπτικές τους και θυμώνουν με το κόστος των κανονισμών για το κλίμα. Συνολικά, οι Ευρωπαίοι βλέπουν τον πληθωρισμό να ροκανίζει την αγοραστική δύναμη των μισθών τους.
Διαμαρτυρίες έχουν ξεσπάσει στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, το Βέλγιο και τη Γερμανία φέτος.
Οι οικονομικές ανησυχίες εντείνουν τον διχασμό ανάμεσα σε αυτούς που ζουν στις πόλεις και στην ύπαιθρο, τους ανειδίκευτους και τους απόφοιτους πανεπιστημίου, και όχι μόνο. Στη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Σουηδία, ακροδεξιοί πολιτικοί εκμεταλλεύονται αυτή τη δυσαρέσκεια για να προωθήσουν την εθνικιστική, αντιμεταναστευτική ατζέντα τους. Και η επιβράδυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης κάνει την εξεύρεση λύσεων ακόμα δυσκολότερη.
