Ψηλό σαν μια πενταώροφη πολυκατοικία σε δύο οικόπεδα, επιβλητικό και μοναδικό από κάθε άποψη, το μνημείο «Ο Χορός του Ζαλόγγου» είναι κομμάτι της φύσης της Ηπείρου, στεφανώνει απόκρημνες πλαγιές, υποβάλλει με τον συμβολισμό του. Κορυφαία δημιουργία του Γιώργου Ζογγολόπουλου, το μνημείο είναι ένα τεχνικό και διανοητικό επίτευγμα, που αυτές τις ημέρες συμπληρώνει 60 χρόνια ζωής. Η επέτειος αυτή συμπίπτει συμβολικά με την κήρυξή του ως Μνημείου Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς από το ΥΠΠΟΑ. «Είναι δικαίωση τόσο για τον μεγάλο Ελληνα καλλιτέχνη, Γιώργο Ζογγολόπουλο, όσο και αναγνώριση της καλλιτεχνικής αξίας του ίδιου του μνημείου», λέει ο Νίκος Θεοδωρίδης, πρόεδρος του Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου.
Η κήρυξη έγινε έπειτα από αίτημα του ιδρύματος, τον Αύγουστο του 2020, προς τη Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων, καθώς το μνημείο του Ζαλόγγου «είναι από τα πρώτα παραδείγματα εφαρμογής των αρχών του μοντερνισμού στη μνημειακή γλυπτική της μεταπολεμικής Ελλάδας». Ορατό από απόσταση 30 χλμ., το μνημείο του Ζαλόγγου διακρίνεται από τα ανοικτά της Κέρκυρας, αλλά και από τον μοναδικό χώρο της αρχαίας Κασσώπης, προσφέροντας μεγαλειώδες και υποβλητικό θέαμα. «Παρ’ όλον το τραχύ και μεγαλειώδες θέαμα των ηπειρωτικών βουνών και την εκτεταμένην έννοιαν της θαλάσσης του Ιονίου Πελάγους, δημιουργείται ένα αίσθημα ισορροπίας και γαλήνης», είχε γράψει ο ίδιος ο Γιώργος Ζογγολόπουλος.
Η κατασκευή του αποτελεί άθλο. Οπως λέει ο Νίκος Θεοδωρίδης, «το εσωτερικό του μνημείου είναι κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα και το περίβλημα με τις μορφές των γυναικών αποτελείται από 4.300 όγκους λευκής ηπειρώτικης πέτρας που βρήκε και επέλεξε ο καλλιτέχνης σε νταμάρι σε απόσταση 160 χλμ. από το εργοτάξιο του μνημείου. Η πέτρα μεταφέρθηκε σε όγκους και σε διαστάσεις 50x25x20 εκ. λαξεύονταν in situ. Ολοι αυτοί οι εκατοντάδες τόνοι των υλικών έπρεπε να ανέβουν με τα χέρια στο εργοτάξιο».
Παλλαϊκή προσφορά εργασίας
Ο ίδιος ο Ζογγολόπουλος κατασκεύασε αρχικά ένα αναβατόριο, αλλά για λόγους ασφαλείας, αποφασίστηκε η μεταφορά των υλικών να γίνει μόνο με ανθρώπους και ζώα.
Το εργοτάξιο δούλευε πυρετωδώς από το 1954 έως το 1960. «Η προσφορά εργασίας ήταν παλλαϊκή. Στρατιώτες, αλλά και γυναίκες και άνδρες, κάτοικοι των χωριών Καμαρίνας, Ζαλόγγου, Κρυοπηγής Πρεβέζης, με τα ζώα τους, αλλά και με τα χέρια και στους ώμους τους επί έξι χρόνια κάθε άνοιξη, ανεβαίνοντας το δύσβατο μονοπάτι ανάμεσα από βράχια, θάμνους και φίδια, κουβαλούσαν νερά, τσιμέντα, αμμοχάλικα, σίδερα και πέτρες στο εργοτάξιο ψηλά στον βράχο, όπου ο Ζογγολόπουλος με εργάτες, τεχνίτες και λιθοξόους κατασκεύαζε το έργο του», εξηγεί ο Νίκος Θεοδωρίδης.
Ενα τέτοιο έργο μνημειακών διαστάσεων σε μια τόσο δύσβατη περιοχή απαιτούσε μέριμνα για συντήρηση. Αυτή η διάσταση απασχολούσε το Ιδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου από τη σύστασή του, το 2004, και αποτέλεσε προτεραιότητα εξαρχής, με πρωτοβουλία της γεν. γραμματέως Υβόννης Θεοδωρίδου (που εκτελούσε τότε και χρέη διευθύντριας).
Σε συνεργασία με τον Δήμο Ζαλόγγου και την Περιφέρεια Ηπείρου, με ενέργειες του ιδρύματος, εξασφαλίστηκαν κονδύλια και οι εργασίες αποκατάστασης άρχισαν το 2007. «Η επισκευή και αποκατάσταση του μνημείου από τεχνίτες, καλλιτέχνες και φοιτητές συντηρητές, καθώς και η νέας τεχνολογίας αντικεραυνική προστασία, διήρκεσε πέντε χρόνια και έγινε με υποδείξεις, μελέτες και επιστασία του διευθυντή του Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου και αρχιτέκτονα, Αγγελου Μωρέτη», λέει ο Νίκος Θεοδωρίδης. «Ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες των εργασιών της αποκατάστασης του μνημείου, που πραγματοποιήθηκε έπειτα από δεκάδες ταξίδια του Αγγελου Μωρέτη στο εργοτάξιο της επισκευής, υπάρχουν στα αρχεία του ιδρύματος».
Το μνημείο, παρά τη δυσχερή πρόσβαση, επισκέπτονται 30.000-35.000 άτομα ετησίως και η ανάβαση γίνεται μόνο από ένα μονοπάτι με 410 σκαλοπάτια που είχε σχεδιάσει ο Πάτροκλος Καραντινός. Σύμφωνα με το Ιδρυμα Ζογγολόπουλου, είναι απαραίτητη η κατασκευή τελεφερίκ. Ο «Χορός του Ζαλόγγου» ως μνημείο εθνικής μνήμης αποκτά ειδική σημασία στο πλαίσιο των 200 ετών από την Επανάσταση, καθώς αναφέρεται σε ένα προεπαναστατικό γεγονός στα όρια του θρύλου, που έχει περάσει με πολλές μορφές στο λαϊκό υποσυνείδητο.
Ο ίδιος ο Ζογγολόπουλος είχε δημιουργήσει ορειχάλκινα αντίγραφα του μνημείου σε κλίμακα 1/10, τα οποία βρίσκονται στο Προεδρικό Μέγαρο, στην Εθνική Γλυπτοθήκη, στο Μουσείο Μπενάκη και στην Υπαίθρια Δημόσια Γλυπτοθήκη Ψυχικού.
