Α) Η κριτική σκέψη γεννήθηκε στην Ελλάδα πριν 2500 χρόνια με πρωταγωνιστές τρεις φιλοσόφους. Τον Σωκράτη (την εισηγήθηκε), τον Πλάτωνα (την επέκτεινε) και τον Αριστοτέλη (τη συστηματοποίησε).
Δυο χιλιετίες αργότερα, πρώτη η Βόρεια Ευρώπη με τον Έρασμο και κατόπιν η Δυτική Ευρώπη με τους Διαφωτιστές γνώρισαν την κριτική σκέψη από τα κείμενα του Αριστοτέλη, τα οποία η ιερά εξέταση έριχνε στην πυρά με τις ευλογίες του παπικού αλαθήτου. Στον 20ο αι. ο αμερικανός φιλόσοφος -παιδαγωγός J. Dewey διατύπωσε τον πρώτο νεότερο ορισμό της κριτικής σκέψης (2)
Στον 21ο αι., βασικά χαρακτηριστικά της κριτικής σκέψης σύμφωνα με την Foundation For Critical Thinking, 2007 (3), είναι: σαφήνεια, ακρίβεια, συνάφεια, βάθος, εύρος, λογική, σημαντικότητα ενώ διευκολυντές της είναι ο διάλογος, η ανταλλαγή επιχειρημάτων, η δημιουργική διαφωνία, η σύνθεση απόψεων κ.ά.
Β) Εν τω μεταξύ εμείς ξεχάσαμε τον Αριστοτέλη και την κριτική σκέψη:
1.Η ΔΟΕ στέλνει σε όλα τα σχολεία της χώρας κείμενο «μη δημοσιοποιήσιμο» το οποίο “έχει σκοπό να διατηρήσει το κριτικό πνεύμα των εκπαιδευτικών… οι οποίοι θα καταθέσουν ως ενιαίο κείμενο του Συλλόγου Διδασκόντων… τα κείμενα της Ομοσπονδίας για στόχους και τίτλους σχεδίων δράσης, χωρίς καμία διαφοροποίηση, εξειδίκευση, συμπλήρωση”
2.Το Υπουργείο εισάγει από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αντιγραμμένα σε μεγάλο βαθμό, ως προς το πλαίσιο, τους στόχους, και τους άξονες, σχέδια αυτοαξιολόγησης, εκπαιδευτικού έργου και εκπαιδευτικών και σχέδια εργαστηρίων δεξιοτήτων για τους μαθητές, χωρίς διάλογο με τους εκπαιδευτικούς.
3.Οι Γονείς, προσπαθούν χωρίς επαρκή παιδαγωγική υποστήριξη -ενημέρωση, να διακρίνουν ποιος έχει δίκιο η Υπουργός, η ΔΟΕ ή οι Εκπαιδευτικοί.
4.Τα ΜΜΕ, βομβαρδίζονται με τις διαφορετικές απόψεις καθενός, διευκολύνοντας τη διάχυση των απόψεων, χωρίς να έχουν πάντα τη δυνατότητα ή τη θέληση ανεξάρτητης συνολικής κριτικής όλων των απόψεων.
5.Οι Εκπαιδευτικοί θέλουμε την αξιολόγηση με μερικά “αλλά” χωρίς οι περισσότεροι να έχουμε κάνει σοβαρή κριτική προσέγγιση του συνολικού πλαισίου και διότι δεν μας ρωτά ποτέ κανένας για τίποτα, ούτε το υπουργείο Παιδείας, ούτε η ΔΟΕ, ούτε ο ΟΟΣΑ
6. Οι Μαθητές στους οποίους διδάσκουμε την κριτική σκέψη μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα ,παρακολουθούν τα δρώμενα λαμβάνοντας μαθήματα μη κριτικής σκέψης εν πολλοίς.
7.Οι «σοφοί» του Ερωτηματολόγιου ΡΙΖΑ αντικαθιστούν γνωσιολογικές προτεραιότητες που θεμελιώνουν τον ανεξάρτητο κριτικό λόγο με μη σταθμισμένους στην ελληνική κουλτούρα και πολιτιστική παράδοση δείκτες δεξιοτήτων απαραίτητων όχι τόσο για κριτική σκέψη αλλά για εξυπηρέτηση της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
8.Ένας που μας εξηγεί με σαφήνεια προς που βαδίζουμε είναι ο Μark Zuckerberg ὀ οποίος αντί κριτικής σκέψης μας προτείνει το metaverse.
Νομίζω ότι μια λύση θα ήταν: η δημιουργική διαφωνία, η συνεργασία, ο δημόσιος δημοκρατικός αληθινός διάλογος με σεβασμό και κατανόηση της άλλης άποψης και η μελέτη του Αριστοτέλη και όσων είναι αντάξιοί του.
Κυρίως: να μην περιμένουμε από άλλους να μας δώσουν το σύνθημα και τον τρόπο να σκεφτούμε. Mπορεί , πιθανόν, αυτό να μας κοστίσει. Αλλά θα έχουμε κερδίσει την πραγματική μας ελευθερία.
*ΜSc Διευθυντής του 9ου Δημοτικού Σχολείου Πατρών “Γεώργιος Γλαρακης”
————–
(1) Η κριτική σκέψη διατρέχει τις Αριστοτελικές λογικές Κατηγορἰες (ουσία, ποσόν, ποιόν, προς τι, πού, ποτέ, κείσθαι, έχειν, ποιείν, πάσχειν… ) και θα μπορούσε απλουστευτικά να συμπυκνωθεί στη φράση του Αριστοτέλη « Δε γνωρίζουμε την αλήθεια αν δεν έχουμε γνώση της αιτίας»
(2) Ο πρώτος νεότερος ορισμός ανήκει στον John Dewey, πατέρα της σύγχρονης Κριτικής Σκέψης: “Ενεργητική, επίμονη και προσεκτική σκέψη πάνω σε κάθε πίστη ή υποτιθέμενη γνώση, υπό το φως των λόγων που το υποστηρίζουν και το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει”.
