To εσωτερικό μας ρολόι, ο κιρκάδιος δηλαδή ρυθμός του σώματος, βοηθά το σώμα να συγχρονίσει διάφορες εργασίες κατά τη διάρκεια της ημέρας, όπως τη γονιδιακή έκφραση, τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και την επιδιόρθωση των κυττάρων. Αυτός ο σημαντικός ρυθμιστής του οργανισμού, όμως, θα μπορούσε να συμβάλλει εξίσου και στην ανάπτυξη, στη διάγνωση και στη θεραπεία του καρκίνου.
Σύμφωνα με μια εργασία ανασκόπησης, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Trends in Cell Biology, οι ερευνητές εξέτασαν το ρόλο του κιρκάδιου ρυθμού στην εξέλιξη και εξάπλωση των όγκων και περιέγραψαν πώς θα μπορούσαμε να προγραμματίσουμε καλύτερα την εξέταση των ασθενών για καρκίνο και πότε χρονικά να λαμβάνουν τις θεραπείες, έτσι ώστε να ενισχυθεί η διαγνωστική ακρίβεια και η επιτυχία της θεραπείας.
Είναι ήδη γνωστό ότι ένας διαταραγμένος κιρκάδιος ρυθμός, που μπορεί να προκύψει από τον άστατο ύπνο, την εργασία σε βάρδιες ή το jet lag μετά από μια πτήση, δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την εμφάνιση διαφόρων προβλημάτων υγείας, όπως ο καρκίνος. Πιο πρόσφατες εργασίες έχουν δείξει ότι οι κιρκάδιοι ρυθμοί δεν εμπλέκονται μόνο στην εμφάνιση ενός όγκου, αλλά διέπουν επίσης την εξέλιξη του καρκίνου και τη μετάσταση, την κύρια αιτία θανάτου σε ασθενείς με καρκίνο.
Η σημασία της χρονοθεραπείας
Μελέτες έχουν δείξει ότι ο ρυθμός με τον οποίο τα καρκινικά κύτταρα αποσπώνται από τον πρωτογενή όγκο και εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος, τη διαδικασία δηλαδή της μετάστασης, αυξομειώνεται ρυθμικά κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά ο χρόνος αυτού του ρυθμού διαφέρει μεταξύ των τύπων καρκίνου. Για παράδειγμα, ο καρκίνος του μαστού είναι πιο πιθανό να κάνει μεταστάσεις τη νύχτα, όταν κοιμόμαστε, ενώ ο καρκίνος του προστάτη και το πολλαπλό μυέλωμα κορυφώνονται σε άλλα χρονικά σημεία κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Οι συγγραφείς της μελέτης υποστηρίζουν ότι θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε αυτές τις πληροφορίες κατά τη χορήγηση χημειοθεραπειών και ανοσοθεραπειών, έτσι ώστε να στοχεύσουμε στα καρκινικά κύτταρα τη βέλτιστη στιγμή. Η πρακτική της χορήγησης φαρμάκων και ανοσοθεραπειών σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας είναι γνωστή ως χρονοθεραπεία.
Κλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι η χρονοθεραπεία μπορεί να μειώσει τη σοβαρότητα των παρενεργειών που βιώνουν οι ασθενείς και μπορεί επίσης να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
Όπως αναφέρουν οι ερευνητές, σε μια πιο πρόσφατη μελέτη οι ασθενείς με μελάνωμα που έλαβαν ανοσοθεραπευτικά φάρμακα πριν από τις 4:30 μ.μ. είχαν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες να επιβιώσουν σε σχέση με τους ασθενείς που έλαβαν τη θεραπεία αργότερα μέσα στην ημέρα.
Ωστόσο, η ιδανική χρονική στιγμή ποικίλλει ανάλογα με τους τύπους του καρκίνου και των θεραπευτικών ουσιών, ενώ οι συγγραφείς σημειώνουν επίσης ότι τα κλινικά οφέλη της χρονοθεραπείας μπορεί να επηρεάζονται από παράγοντες όπως το φύλο και το γενετικό υπόβαθρο του ασθενούς.
Εάν λοιπόν υπάρχει μια ξεκάθαρη εικόνα των κιρκάδιων ρυθμών των καρκινικών κυττάρων, τότε θα είναι και πιο εύκολη η διάγνωση του καρκίνου. Αυτό συμβαίνει, διότι τα καρκινικά κύτταρα παράγουν πρωτεΐνες με διαφορετικούς ρυθμούς κατά τη διάρκεια της ημέρας και ορισμένες από αυτές τις πρωτεΐνες χρησιμοποιούνται ως διαγνωστικοί μοριακοί δείκτες.
«Ο κιρκάδιος ρυθμός ρυθμίζει τις περισσότερες κυτταρικές λειτουργίες που εμπλέκονται στην εξέλιξη του καρκίνου και επομένως η εκμετάλλευσή του ανοίγει νέες ελπιδοφόρες κατευθύνσεις στη μάχη κατά των μεταστάσεων», γράφουν οι συγγραφείς, μοριακοί ογκολόγοι Ζωή Διαμαντοπούλου, Ana Gvozdenovic και Nicola Aceto από το πανεπιστημιακό ίδρυμα ETH της Ζυρίχης.
