Με το ιδιωτικό ληξιπρόθεσμο χρέος να ξεπερνάει τα 240 δισ. ευρώ –χωρίς στο ποσό αυτό να συμπεριλαμβάνονται οι αγνώστου ύψους οφειλές μεταξύ ιδιωτών– και το δημόσιο χρέος να σπάει για πρώτη φορά στην ιστορία το όριο του 200% του ΑΕΠ, φτάνοντας στα 338 δισ. ευρώ, κλείνει η πιο επεισοδιακή χρονιά των τελευταίων δεκαετιών.
Η διαχείριση του χρέους, ειδικά του ιδιωτικού, αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση της νέας χρονιάς, καθώς από αυτή τη διαχείριση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό το κατά πόσον θα υπάρξουν χιλιάδες «λουκέτα», απολύσεις εργαζομένων αλλά και μια νέα γενιά κόκκινων δανείων που θα βαρύνουν τους ισολογισμούς των τραπεζών. Κάθε ημέρα που περνάει με την οικονομία σε συνθήκες καραντίνας το πρόβλημα διογκώνεται, καθώς συσσωρεύονται ολοένα και περισσότερες υποχρεώσεις στο «καλάθι» των χρεών που μπαίνουν στον «πάγο» με στόχο να αποπληρωθούν «αργότερα», όταν θα έχει ομαλοποιηθεί η κατάσταση. Μόνο από το επιστρεπτέο κομμάτι των τεσσάρων φάσεων της επιστρεπτέας προκαταβολής αλλά και των φορολογικών υποχρεώσεων που έχουν «παγώσει» μέχρι τον Απρίλιο, έχει συσσωρευτεί πρόσθετο βάρος συνολικού ύψους περίπου 7-8 δισ. ευρώ. Οι αναστολές δανειακών υποχρεώσεων από τις τράπεζες προσθέτουν επιπλέον 9-10 δισ. ευρώ στον συνολικό λογαριασμό, ενώ μόνο εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν για τα απλήρωτα τιμολόγια και τις επιταγές που έχουν «παγώσει» με κρατική παρέμβαση. Τα μέτρα προσωρινού χαρακτήρα που έλαβε η κυβέρνηση μέσα στο 2020 για να διευκολύνει τους οφειλέτες θα επανεξεταστούν στο σύνολό τους μέσα στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα με στόχο να δοθεί μια μόνιμη λύση πριν εκδηλωθούν μαζικά φαινόμενα αδυναμίας πληρωμών. Η αρχή αναμένεται να γίνει με την επικαιροποίηση της ρύθμισης των 12-24 δόσεων, που ψηφίστηκε από τη Βουλή προκειμένου να τακτοποιηθούν όσες φορολογικές υποχρεώσεις ανεστάλησαν μέσα στο 2020. Με το ποσό των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων σε αναστολή να έχει ήδη ξεπεράσει τα 3 δισ. ευρώ –και ενώ αναμένονται νέες αναστολές για το πρώτο τρίμηνο του 2021–, θεωρείται πρακτικά πολύ δύσκολο αυτά τα χρέη να πληρωθούν μέσα στην περίοδο 2021-2022 και ταυτόχρονα με τις τρέχουσες φορολογικές υποχρεώσεις των συγκεκριμένων ετών.
Οι νέες ρυθμίσεις, πάντως, δεν θα έχουν οριζόντια χαρακτηριστικά, αλλά κριτήρια που θα πρέπει να πληρούν οι ενδιαφερόμενοι για να κάνουν χρήση ευνοϊκότερων όρων αποπληρωμής ή ακόμη και «κουρέματος» οφειλών. Στις αρχές του 2021 θα ανοίξει η συζήτηση τόσο για τη μετατροπή των επιστρεπτέων προκαταβολών σε μη επιστρεπτέες –και πάλι με κριτήρια–, ενώ ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στο να εξασφαλιστούν όσο το δυνατόν πιο ευνοϊκές προϋποθέσεις για τα δάνεια που έχουν χορηγηθεί από τράπεζες.
Μέτρα α λα καρτ για κάθε οφειλέτη επιδιώκει η κυβέρνηση
Με μέτρα… α λα καρτ, δηλαδή προσαρμοσμένα στο προφίλ και στις οικονομικές δυνατότητες του κάθε οφειλέτη, θα επιδιώξει η κυβέρνηση να δώσει λύση στο μείζον πρόβλημα της διαχείρισης του ιδιωτικού χρέους μέσα στο 2020.
Η πίεση της αγοράς για «κουρέματα» και εκτεταμένα προγράμματα με «ευκολίες πληρωμής» είναι αφόρητη, αλλά την ίδια στιγμή η κυβέρνηση πιέζεται και από τους θεσμούς προκειμένου να «διασφαλίσει» την κουλτούρα πληρωμών και να μη διολισθήσει σε οριζόντιες λύσεις τις οποίες θα εκμεταλλευθούν ακόμη και όσοι μπορούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους. Με αυτά τα δεδομένα, το οικονομικό επιτελείο θα εκμεταλλευθεί τις πρώτες εβδομάδες του νέου έτους για να καταγράψει τις συνέπειες που προκάλεσε η πανδημία, μετά και το «λουκέτο» κατά την περίοδο των εορτών, και στη συνέχεια θα ανακοινώσει τα νέα «στοχευμένα» μέτρα.
Αναμένεται ότι θα υπάρξουν περισσότερες δόσεις για την αποπληρωμή των οφειλών προς την εφορία, οι οποίες συσσωρεύτηκαν την περίοδο μετά τον Μάρτιο (το πότε θα τελειώσουν οι αναστολές είναι άγνωστο καθώς και τον Ιανουάριο χιλιάδες επαγγελματίες θα λειτουργούν υπό συνθήκες καραντίνας), μετατροπή των τριών πρώτων φάσεων της επιστρεπτέας προκαταβολής σε μη επιστρεπτέα προκειμένου να υλοποιηθεί εν μέρει και το αίτημα της αγοράς για «κούρεμα», αλλά και ένας νέος γύρος «διευθετήσεων» των δανείων που έχουν χορηγήσει οι τράπεζες.
Το αίτημα της αγοράς να υπάρξει μια «γέφυρα» για επιχειρήσεις, αντίστοιχη με αυτή που θεσμοθετήθηκε για τα στεγαστικά δάνεια, συναντά αρκετές δυσκολίες υλοποίησης. Ο κυριότερος λόγος είναι πως το δημοσιονομικό κόστος θα μπορούσε να είναι ακόμη και διπλάσιο ή και τριπλάσιο σε σχέση με το κόστος του προγράμματος «Γέφυρα» για τα στεγαστικά δάνεια, φτάνοντας ακόμη και στα 700-800 εκατ. ευρώ.
Ανά τομέα ιδιωτικού χρέους, δρομολογούνται τα ακόλουθα σχέδια:
1. Οι ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την εφορία έχουν αρχίσει να αυξάνονται τις τελευταίες εβδομάδες, παρά τις αναστολές στις οποίες προχώρησε το υπουργείο Οικονομικών. Το ληξιπρόθεσμο χρέος ξεπέρασε τα 106 δισ. ευρώ, ενώ το «πραγματικό χρέος» (αφαιρουμένων των οφειλών που χαρακτηρίζονται ανεπίδεκτες είσπραξης) εκτιμάται ότι θα κλείσει πάνω από τα 85-86 δισ. ευρώ. Το στοίχημα για το 2021 είναι να μην προστεθούν στο καλάθι με τις ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις και οι οφειλές που συσσωρεύτηκαν μέσα στην πανδημία και οι οποίες ξεπερνούν ήδη τα 3 δισ. ευρώ (μαζί με τα χρέη προς τα ασφαλιστικά ταμεία, για τα οποία όμως ακολουθείται κοινή συνταγή). Οι αναστολές διαρκούν μέχρι τον Απρίλιο. Για μετά, προβλέπεται πληρωμή σε 12 άτοκες δόσεις ή 24 έντοκες δόσεις με επιτόκιο 2,5%. Για επαγγελματίες που θα είναι σε θέση να αποδείξουν ότι έχουν πληγεί καίρια από την πανδημία, αυτές οι δόσεις θα αυξηθούν κατά πολύ (μπορεί να είναι ακόμη και διπλάσιες ή τριπλάσιες), ώστε να μειωθεί αισθητά το ποσόν της κάθε δόσης. Επίσης, δεν αποκλείεται η παράταση της περιόδου αναστολής για μερικούς μήνες, κάτι που θα εξαρτηθεί και από τις συνθήκες που θα επικρατούν όσον αφορά την πανδημία. Η χορήγηση περισσότερων δόσεων θα συνδέεται με την πορεία των οικονομικών μεγεθών μέσα στην πανδημία και θα αποκλείονται χρέη που είχαν συσσωρευτεί πριν από την πανδημία. Για την πρόσβαση στους ευνοϊκότερους όρους πληρωμής, θα ζητηθεί από τις εταιρείες να γνωστοποιήσουν το σύνολο των οικονομικών τους μεγεθών και όχι μόνο την πορεία των εσόδων. Αυτά τα στοιχεία θα χρησιμοποιηθούν και για άλλα μέτρα στήριξης, όπως το «κούρεμα» των οφειλών από τις επιστρεπτέες προκαταβολές, αλλά και η κάλυψη των πάγιων επιχειρηματικών δαπανών που δεν καλύφθηκαν από άλλα μέτρα στήριξης.
2. Το πρόβλημα με τις οφειλές προς τις τράπεζες είναι άμεσο. Για δεκάδες χιλιάδες δανειολήπτες, η περίοδος αναστολής των 9 μηνών που έχει δοθεί από τις τράπεζες ολοκληρώνεται μέσα στον Ιανουάριο. Κάποιοι δανειολήπτες θα καλυφθούν από το πρόγραμμα «Γέφυρα» των στεγαστικών δανείων. Προς το παρόν, έχει ολοκληρωθεί η εξέταση περίπου 100.000 αιτήσεων (από τις συνολικά περίπου 170.000 που έχουν επιβληθεί) και οι εγκρίσεις ξεπερνούν τις 93.000. Ωστόσο, για πολλά δάνεια, μεταξύ των οποίων και επιχειρηματικά, θα χρειαστεί νέα ρύθμιση καθώς είναι ορατός ο κίνδυνος οι «παγωμένες» υποχρεώσεις να μετατραπούν σε «κόκκινες», αν το «ξεπάγωμα» είναι απότομο. Οι τράπεζες προετοιμάζουν σχέδια για σταδιακή και σε βάθος αρκετών μηνών επιστροφή της δόσης στα κανονικά επίπεδα, ενώ είναι πιθανό να αποφασιστεί παράταση στην περίοδο του «παγώματος» μέχρι να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Στο ενδεχόμενο αυτό συντελεί και το γεγονός ότι έχει ήδη παραταθεί, ακόμη και για έξι μήνες, η περίοδος μέχρι την ενεργοποίηση του νέου πτωχευτικού κώδικα που περιλαμβάνει και τη ρύθμιση της «2ης ευκαιρίας». Για επιχειρηματικά δάνεια και μεγάλου ύψους υποχρεώσεις φυσικών προσώπων, η λειτουργία του πτωχευτικού έχει μετατεθεί για τον Μάρτιο, ενώ για τις υπόλοιπες υποχρεώσεις για το Ιούνιο. Το σενάριο για τη δημιουργία προγράμματος «γέφυρα» για επιχειρηματικά δάνεια είναι πάνω στο τραπέζι, αλλά εκτιμάται ότι θα προκύψει μεγάλο δημοσιονομικό κόστος.
Ξεκαθάρισμα
Με την παράταση που δόθηκε στην ημερομηνία έναρξης εφαρμογής του νέου πτωχευτικού κώδικα για τα φυσικά πρόσωπα –αναμένεται να τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιουνίου αντί για την 1η Ιανουαρίου όπως προέβλεπε αρχικά ο νόμος– παρατείνεται μέχρι το τέλος Μαΐου και η εφαρμογή της προσωρινής προστασίας που παρέχει ο νόμος Κατσέλη από τα αναγκαστικά μέτρα. Είναι ένα προσωρινό «καταφύγιο» για όσους θέλουν να αναβάλλουν τον πλειστηριασμό που έχει ήδη δρομολογηθεί για την περιουσία τους. Το 2021, πάντως, προγραμματίζεται να είναι το έτος του «μεγάλου ξεκαθαρίσματος» και για τις εκκρεμείς υποθέσεις του νόμου Κατσέλη. Ολοι όσοι έχουν προσφύγει στην προστασία του σχετικού νόμου αλλά έχουν πάρει δικάσιμο για μετά τον Ιούνιο του 2021, καλούνται να υποβάλουν στη σχετική ηλεκτρονική πλατφόρμα που λειτουργεί ήδη την αίτηση επαναπροσδιορισμού της δικασίμου προκειμένου να διατηρήσουν το δικαίωμα διεκδίκησης «κουρέματος» και ρύθμισης των οφειλών τους μέσω των διατάξεων του νόμου Κατσέλη. Επιδιώκεται να ξεκαθαρίσει το τοπίο με τις δεκάδες χιλιάδες υποθέσεις που εκκρεμούν στα δικαστήρια. Αρκετές από αυτές εκτιμάται ότι αφορούν τους λεγόμενους στρατηγικούς κακοπληρωτές.
Eπιχείρηση επιστροφής στην ανάπτυξη από το β΄ τρίμηνο του 2021
Με το χρέος της γενικής κυβέρνησης στα επίπεδα των 338 δισ. ευρώ και τα ταμειακά διαθέσιμα στα 31 δισ. ευρώ κλείνει το επεισοδιακό 2020. Στο οικονομικό επιτελείο, περιμένουν πλέον την τελική μέτρηση του ΑΕΠ και την έκταση της ύφεσης, για να διαπιστώσουν πόσο πάνω από το όριο του 200% θα διαμορφωθεί τελικώς η αναλογία του χρέους ως προς το ΑΕΠ.
Αν επιβεβαιωθεί η πρόβλεψη ότι η ύφεση δεν θα ξεπεράσει το 10,5% –κάτι που σημαίνει ότι το ΑΕΠ θα συρρικνωθεί στα χαμηλότερα επίπεδα από το 2002, ήτοι στα 162-163 δισ. ευρώ–, η Ελλάδα θα ξεκινήσει την προσπάθεια αποκλιμάκωσης της αναλογίας του χρέους ως προς το ΑΕΠ της από το 207%-208%. Για το 2021, όλη η προσπάθεια θα επικεντρωθεί στο να επιβεβαιωθεί η πρόβλεψη για ανάπτυξη άνω του 4,5% ώστε το ΑΕΠ να επανέλθει τουλάχιστον στα επίπεδα των 172-173 δισ. ευρώ και η αναλογία του χρέους να περιοριστεί –έστω και οριακά– κάτω από το ψυχολογικό όριο του 200%.
Πρακτικά δηλαδή, όλο το ενδιαφέρον εστιάζεται στο πώς μπορεί να αυξηθεί ο παρονομαστής του κλάσματος, δηλαδή το ΑΕΠ. Για τον αριθμητή, το τοπίο μοιάζει ξεκάθαρο.
Ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους θα προχωρήσει σε νέες εκδόσεις ομολόγων συνολικού ύψους 12 δισ. ευρώ –ενδεχομένως και περισσότερο, αν το επιτρέψουν οι συνθήκες–, ενώ η «πρεμιέρα» για το 2021 αναμένεται μέσα στον Ιανουάριο με μια έκδοση μεγάλης διάρκειας άνω των 10 ετών. Με τις πρόωρες αποπληρωμές που έχουν ήδη δρομολογηθεί (τόσο προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο με τα 3,6 δισ. ευρώ όσο και προς άλλους επίσημους φορείς), αλλά και την καταβολή των χρεολυσίων της επόμενης χρονιάς, το 2021 αναμένεται να κλείσει με το χρέος στα 343-345 δισ. ευρώ.
Η επιστροφή σε θετικό ρυθμό ανάπτυξης για το 2021 είναι το μεγάλο «στοίχημα» σε οικονομικό επίπεδο. Για το πρώτο τρίμηνο οι πιθανότητες να συνεχιστεί η ύφεση είναι πολύ αυξημένες, καθώς η οικονομία θα συνεχίσει να λειτουργεί υπό περιορισμούς. Για το δεύτερο τρίμηνο, υπάρχουν πιθανότητες σταθεροποίησης –δεδομένου μάλιστα ότι ο πήχυς είναι πολύ χαμηλά μετά το -15% στο β΄ τρίμηνο του 2020–, ενώ όλες οι ελπίδες για την ανάκτηση του θετικού ρυθμού μεταβολής του ΑΕΠ, και μάλιστα στο επίπεδο του 4,8%, επικεντρώνονται ουσιαστικά στο β΄ εξάμηνο.
Η επιχείρηση «επιστροφή στην ανάπτυξη», ώστε να βελτιωθεί και η αναλογία του χρέους ως προς το ΑΕΠ, θα χρηματοδοτηθεί με νέα δημοσιονομικά ελλείμματα –σε πρωτογενές επίπεδο το έλλειμμα να φτάσει στα 6,6 δισ. ευρώ ή στο 3,8% του ΑΕΠ– αλλά και αξιοποίηση σημαντικών πόρων της τάξεως των 5,5 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης. Οσο ταχύτερα γίνει η απορρόφηση αυτών των πόρων (στην κυβέρνηση σχεδιάζουν να προκαταβάλουν τους πόρους αξιοποιώντας τα ταμειακά διαθέσιμα) και όσο μεγαλύτερη είναι η ανταπόκριση του ιδιωτικού τομέα στις επενδύσεις που θα συγχρηματοδοτηθούν, τόσο περισσότερες θα είναι και οι πιθανότητες να επιβεβαιωθεί ο στόχος της επιστροφής στην ανάκαμψη.
Από την άλλη, η διάρκεια της πανδημίας μέσα στο 2021, το πόσο γρήγορα θα λειτουργήσει το εμβόλιο, αλλά και το ποιος θα είναι ο τελικός αριθμός των επιχειρήσεων που δεν θα καταφέρουν να επιβιώσουν από την οικονομική κρίση που προκάλεσε η πανδημία, θα είναι οι άγνωστοι «Χ» της εξίσωσης για την επόμενη χρονιά.
