Πόσα έχουν αλλάξει γύρω από τις γνώσεις μας γύρω από τον καρκίνο; Πόσες νέες αγωγές και πόσοι άνθρωποι έχουν θεραπευτεί; Ακόμα και αν μέχρι σήμερα, δεν έχει βρεθεί ακόμα μια γενική θεραπεία για τον καρκίνο, οι πληροφορίες και ο τρόπος που πλέον διαχειριζόμαστε την ασθένεια αυτή είναι σημαντικά πολλές. Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν περισσότεροι από 200 διαφορετικοί τύποι καρκίνου, ορισμένοι από τους οποίους αντιμετωπίζονται πλέον με απόλυτη επιτυχία, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να συνεχίζουν να ζουν για πολλά έτη, ακόμα και μετά τη διάγνωσή τους. Αυτό φυσικά δεν ήταν πάντοτε το δεδομένο, ειδικά αν ανατρέξουμε πίσω στην ιστορία, τότε που ο καρκίνος ήταν μια μυστηριώδης αρρώστια που καταδυνάστευε τη σύντομη ζωή – απεβίωσε στα 65 του – του τυράννου της πόλης Ηράκλειας.
Ο καρκίνος στους ελληνορωμαϊκούς χρόνους
Οι πρώτες περιγραφές της ασθένειας χρονολογούνται πριν από περίπου 2.400 χρόνια, τον 4ο αιώνα π.Χ. σε μια πόλη της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας. Εκεί ο Σάτυρος, ο τύραννος της πόλης, φαίνεται να εμφάνισε καρκίνο μεταξύ της βουβωνικής χώρας και του όσχεου. Καθώς η ασθένεια εξαπλωνόταν στο σώμα του, ο ίδιος είχε μεγάλη δυσκολία με τον ύπνο του, καθώς βίωνε όλο και μεγαλύτερους πόνους αλλά και σπασμούς. Σε εκείνο το στάδιο, οι γιατροί δεν μπορούσαν να χορηγήσουν φάρμακα αρκετά δυνατά για να ανακουφίσουν τον ασθενή ή να κάνουν εγχείρηση, αφήνοντας τους ανθρώπους να καταλήγουν.
Γιατί «κάβουρας»;
Μπορεί όντως να αναρωτιέται κανείς. Γιατί να βγάλεις μια τόσο σοβαρή ασθένεια, από το όνομα ενός ζώου. Η ιστορία της ονοματοδοσίας όμως είναι λίγο πιο σύνθετη από ότι θα θέλαμε να είναι. Όσο λοιπόν οι περιγραφές πλήθαιναν, οι γιατροί της Αρχαίας Ελλάδας, ομαδοποίησαν τα συμπτώματα και κατέληξαν να ονομάζουν την ασθένεια καρκίνο, την αρχαία ονομασία της λέξης κάβουρας. Αργότερα, όταν οι λατινόφωνοι γιατροί περιέγραφαν την ίδια ασθένεια, χρησιμοποιούσαν τη λατινική λέξη για τον κάβουρα, δηλαδή cancer, με την ονομασία να παραμένει μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, ακόμη και στην αρχαιότητα, οι άνθρωποι αναρωτιόντουσαν γιατί οι γιατροί ονόμασαν την ασθένεια από ένα ζώο. Μια εξήγηση λοιπόν ήταν ότι ο κάβουρας είναι ένα επιθετικό ζώο, ακριβώς όπως και ο καρκίνος, ο οποίος μπορεί να γίνει μια επιθετική ασθένεια για τον άνθρωπο. Μια άλλη εξήγηση έγκειται στο γεγονός ότι ο κάβουρας μπορεί να πιάσει ένα μέρος του σώματος ενός ατόμου με τα νύχια του και να είναι δύσκολο να αφαιρεθεί. Ακριβώς δηλαδή όπως και ο καρκίνος, ο οποίος μπορεί να είναι δύσκολο να αφαιρεθεί όταν έχει αναπτυχθεί. Επίσης πολλοί πιστεύουν ότι η ονοματοδοσία συνέβη και εξαιτίας της εμφάνισης των όγκων που προκαλούνταν από καρκίνο. Για παράδειγμα, ο γιατρός Γαληνός (129-216 μ.Χ.) περιέγραψε τον καρκίνο του μαστού στο έργο του «Μια μέθοδος ιατρικής προς τον Γλαύκωνα», σαν μια μορφή που μοιάζει με ένα καβούρι.
Και όπως οι γνώμες διίσταντο σχετικά με το πώς ονομάστηκε η ασθένεια, καρκίνος, έτσι φαίνεται να διαφωνούσαν και πρόγονοί μας για τα αίτια της εμφάνισής της. Πολλοί πίστευαν μια αρχαία θεωρία που θέλει τον καρκίνο να εμφανίζεται όταν τα τέσσερα υγρά του σώματός μας – αίμα, κίτρινη χολή, φλέγμα και μαύρη χολή – δεν διατηρούνται σε ισορροπία. Αν μάλιστα κάποιος υπέφερε από υπερβολική ποσότητα μαύρης χολής, τότε αυτό θα οδηγούσε τελικά σε καρκίνο. Άλλοι γιατροί βέβαια διαφωνούσαν με αυτή την θεωρία, η οποία ήταν η επικρατούσα, με κάποιους όμως να μην προσφέρουν εναλλακτικές εξηγήσεις.
Πώς αντιμετωπιζόταν ο καρκίνος στην Αρχαία Ελλάδα;
Ο καρκίνος θεωρούνταν γενικά μια ανίατη ασθένεια και γι’ αυτό οι άνθρωποι τον φοβόντουσαν τρομερά. Μάλιστα, μερικοί ασθενείς με καρκίνο, όπως ο ποιητής Silius Italicus (26-102 μ.Χ.), αυτοκτόνησαν για να τερματίσουν το μαρτύριο τους. Ωστόσο, στα πρώτα του στάδια, ο καρκίνος θεωρούνταν από τους αρχαίους γιατρούς ότι μπορούσε να θεραπευτεί με τη χρήση φαρμάκων που προέρχονταν από φυτά, όπως το αγγούρι, ο βολβός νάρκισσου, το φασόλι και το λάχανο, ζώα όπως η στάχτη ενός καβουριού και μέταλλα, όπως το αρσενικό.
Ο Γαληνός για παράδειγμα, ισχυριζόταν ότι με τη χρήση αυτού του είδους των φαρμάκων και την επανειλημμένη κάθαρση των ασθενών του με εμετικά ή κλύσματα, κατάφερνε μερικές φορές να εξαφανίζει τους αναδυόμενους καρκίνους, ή να εμποδίσει μερικές φορές τους πιο προχωρημένους καρκίνους να συνεχίσουν να αναπτύσσονται. Ωστόσο, αν αυτές οι αγωγές δεν είχαν επιτυχία, τότε η χειρουργική επέμβαση ήταν απαραίτητη. Μάλιστα, οι πιο επιτυχημένες επεμβάσεις αφορούσαν τους καρκίνους που εμφανίζονταν στο άκρο του μαστού. Ο Λεωνίδας, για παράδειγμα, ένας γιατρός που έζησε τον δεύτερο και τον τρίτο αιώνα μ.Χ., περιέγραψε αναλυτικά τη μέθοδό του, η οποία περιλάμβανε κυρίως την μέθοδο της καυτηρίασης.
Πέρα όμως από τις φαρμακευτικές αγωγές και τις επεμβάσεις, ένας ακόμα σημαντικός για τους αρχαίους, τρόπος αντιμετώπισης της ασθένειας, ήταν η προσευχή. Οι άνθρωποι προσεύχονταν στους θεούς τους, ελπίζοντας για μια θεραπεία, πιστεύοντας μάλιστα πολλές φορές ότι η θεϊκή παρέμβαση ήταν αυτή που θεράπευε τον καρκίνο τους, παρά την διαφωνία των ιατρών τους.
Σήμερα, τα πράγματα έχουν σημειώσει τεράστια πρόοδο στο κομμάτι της θεραπείας από τον καρκίνο, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι η θρησκευτική πίστη δεν μπαίνει συχνά στο επίκεντρο της ανθρώπινης διαχείρισης μιας οποιαδήποτε ασθένειας και ειδικά μιας τόσο σοβαρής, όσο μπορεί να εξελιχθεί ο καρκίνος. Πλέον όμως οι επεμβατικές τεχνικές, οι θεραπείες και οι γνώσεις της ιατρικής για αυτή την ασθένεια είναι τόσο βαθύτερες, ώστε να διαφοροποιούν σημαντικά τα ποσοστά των θεραπευμένων. Βέβαια, αν σκεφτούμε ότι μόνο το 2022, υπήρχαν περίπου 20 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις καρκίνου και 9,7 εκατομμύρια θάνατοι από καρκίνο παγκοσμίως, είναι σαφές ότι έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας.
