Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το Ναούρου ήταν το πλουσιότερο κράτος του κόσμου, καθώς τα σημαντικά κοιτάσματα φωσφορικού άλατος σήμαιναν ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του ξεπερνούσε ακόμα και τα επίπεδα των πλούσιων πετρελαιοπαραγωγών χωρών της Μέσης Ανατολής. Σήμερα, η μικροσκοπική νησιωτική χώρα αντιμετωπίζει μια πραγματική υπαρξιακή απειλή και πουλά διαβατήρια αντί 105.000 δολαρίων για να επιβιώσει.
Η κλιματική αλλαγή είναι μια πολύ απειλητική πραγματικότητα για αυτό το νησάκι των 21 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που βρίσκεται 4.000 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Αυστραλίας.
Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλούν ιδιαιτέρως την τρίτη μεγαλύτερη χώρα του κόσμου, η οποία δεν έχει τους πόρους για να προστατευτεί.
Σε μία προσπάθεια να μεταφέρει το 90% του πληθυσμού των 12.500 ατόμων σε μεγαλύτερο υψόμετρο και να χτίσει μια εντελώς νέα κοινότητα, η κυβέρνηση άρχισε να πουλά «χρυσά διαβατήρια» για 105.000 δολάρια.
«Ενώ ο κόσμος συζητά τη δράση για το κλίμα, εμείς πρέπει να πάρουμε ενεργά μέτρα για να διασφαλίσουμε το μέλλον του έθνους», είπε στο CNN ο πρόεδρος του Ναούρου, David Adeang.
Τα χρυσά διαβατήρια δεν είναι κάτι νέο, αλλά είναι αμφιλεγόμενα, αφού η ιστορία των χωρών που τα διέθεσαν είναι γεμάτη με παραδείγματα εκμετάλλευσής τους για εγκληματικές πράξεις.
Το Ναούρου, πάντως, θα απαγορεύει σε άτομα με ποινικό μητρώο να αγοράσουν το διαβατήριο της χώρας, το οποίο επιτρέπει ταξίδια χωρίς βίζα σε 89 κράτη, μεταξύ των οποίων το Ηνωμένο Βασίλειο, το Χονγκ Κονγκ, η Σιγκαπούρη και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Ελάχιστοι από όσους θα αποκτήσουν το χρυσό διαβατήριο του Ναούρου αναμένεται να πατήσουν έστω το πόδι τους στο απομακρυσμένο νησί, αλλά η υπηκοότητα αυτή θα τους επιτρέψει να ζήσουν μια «παγκόσμια ζωή», εξηγεί η Kirstin Surak, καθηγήτρια πολιτικής κοινωνιολογίας στο London School of Economics, που έχει γράψει βιβλίο για τα χρυσά διαβατήρια. Όπως λέει στο CNN, κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για άτομα με περιοριστικά διαβατήρια.
Για το Ναούρου, το πρόγραμμα παρουσιάζεται σαν μια ευκαιρία να διασφαλιστεί το μέλλον ενός νησιού με σκοτεινό παρελθόν.
Στη χώρα γινόταν εξόρυξη φωσφορικού άλατος από τις αρχές του 1900 και για σχεδόν έναν αιώνα το κέντρο του νησιού σκαβόταν εντατικά, με αποτέλεσμα σήμερα να έχει μείνει ένα άγονο τοπίο από αιχμηρά βράχια.
Πλέον, το 80% του νησιού δεν μπορεί να κατοικηθεί, κάτι που σημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν κατά μήκος της ακτογραμμής, εκτεθειμένοι στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία συμβαίνει στο Ναούρου με ρυθμό υψηλότερο του παγκόσμιου μέσου όρου.
Όταν τα κοιτάσματα φωσφορικού άλατος εξαντλήθηκαν, το Ναούρου αναζήτησε νέες πηγές πόρων. Από τις αρχές του 2000 άρχισε να λειτουργεί κέντρο κράτησης για πρόσφυγες και μετανάστες που επιχειρούν να εγκατασταθούν στην Αυστραλία, όμως το πρόγραμμα αυτό συρρικνώθηκε έπειτα από θανάτους κρατουμένων.
Τώρα, το νησί βρίσκεται στο επίκεντρο ενός αμφιλεγόμενου σχεδίου για την εξόρυξη πρώτων υλών για την πράσινη μετάβαση, στην ανοικτή θάλασσα.
Μάλιστα, το Ναούρου τράβηξε την προσοχή ακόμα και του φυλακισμένου πλέον μεγιστάνα των κρυπτονομισμάτων, Sam Bankman-Fried. Ο ιδρυτής του χρηματιστηρίου crypto FTX –που σήμερα έχει χρεοκοπήσει- είχε ρίξει στο τραπέζι την ιδέα να αγοράσει το νησί για να χτίσει ένα καταφύγιο, στο οποίο θα μπορούσε να επιβιώσει στην περίπτωση «Aποκάλυψης», όπως αναφερόταν σε μια αγωγή που κατατέθηκε το 2023 σε βάρος του.
Οι ίδιοι οι κάτοικοι του Ναούρου, πάντως, δεν νιώθουν καθόλου προστατευμένοι.
«Πολύς κόσμος που μένει στην ακτή έχει ήδη χάσει τη γη του. Κάποιοι είδαν ολόκληρα τα σπίτια τους να καταπίνονται από τεράστιες παλίρροιες και έχασαν τα πάντα», λέει στο CNN ο Tyrone Deiye, ερευνητής στο Monash Business School της Αυστραλίας, με καταγωγή από το Ναούρου.
Τώρα, η χώρα εκτιμά ότι μπορεί να συγκεντρώσει περίπου 5,6 εκατ. δολάρια κατά τον πρώτο χρόνο του προγράμματος του χρυσού διαβατηρίου, με τελικό στόχο τα ετήσια έσοδα να φτάσουν στα 42 εκατ. δολάρια. Ελπίδα της κυβέρνησης είναι το πρόγραμμα να συνεισφέρει με 19% στα συνολικά κρατικά έσοδα.
Πάντως, ένα παρόμοιο πρόγραμμα που εφαρμόστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 σημαδεύτηκε από σκάνδαλα, όπως για παράδειγμα η σύλληψη δύο τρομοκρατών της Αλ Κάιντα που κατείχαν διαβατήρια του Ναούρου, στη Μαλαισία το 2003.
Η κυβέρνηση λέει ότι οι όροι του προγράμματος θα είναι πιο αυστηροί, καθώς άτομα από χώρες που θεωρούνται υψηλού κινδύνου από τον ΟΗΕ, όπως η Ρωσία και η Β. Κορέα, θα αποκλείονται.
