To Νησί του Πάσχα, ένα από τα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη που έχουν κατοικηθεί από ανθρώπους, είναι ένα νησί γεμάτο μυστήριο. Τα παράξενα ξεκινούν ήδη από το όνομά του, το οποίο καθιερώθηκε από τους Ευρωπαίους και ισχύει για πάνω από τρεις αιώνες, ωστόσο βρίσκεται σε εξέλιξη μια πολύ δυναμική διαδικασία των ντόπιων να το… απαλείψουν τελείως από τους χάρτες και να επιστρέψουν στο «παραδοσιακό» του όνομα: Ράπα Νούι.
Το 1722 το νησί, άγνωστο ως τότε και χαμένο στην απεραντοσύνη του Ειρηνικού Ωκεανού, ανακαλύφθηκε από τους Ευρωπαίους. Το πρωτοείδε ο Ολλανδός θαλασσοπόρος Γιάκομπ Ρόγκεφεεν, ανήμερα την ημέρα του Πάσχα (5 Απριλίου), γι’ αυτό και το ονόμασε έτσι. Οι ιθαγενείς το ονόμαζαν πάντα «Ράπα Νούι», που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «Ο τόπος μας». Η έκτασή του είναι 164 τ.χλμ., δηλαδή είναι λίγο μικρότερο από τη δική μας Σαμοθράκη.
Απομονωμένο και χωρίς ενδιαφέρον
Με ελάχιστες ευρωπαϊκές παρουσίες ως τη δεκαετία του 1860, το νησί δεν αποτέλεσε τμήμα ούτε της βρετανικής, ούτε της γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας -παρ’ ότι το επισκέφθηκαν και ο Τζέιμς Κουκ και ο Λαπερούζ, οι θαλασσοπόροι που άνοιξαν το δρόμο των αποικιών του Ειρηνικού. Το νησί δεν βρισκόταν στις εμπορικές οδούς, καθώς απέχει πάνω από 2.500 χιλιόμετρα από το πλησιέστερο νησί της Γαλλικής Πολυνησίας και πάνω από 3.500 από τις ακτές της Χιλής -αυτή είναι η απόσταση ανάμεσα στην Αθήνα και τη Μαδρίτη…
Τη δεκαετία του 1860 Περουβιανοί δουλέμποροι ρήμαξαν το νησί, έκαναν συχνά ρεσάλτα και σκλάβωσαν πάνω από τον μισό πληθυσμό, που δεν ήταν και πολύς. Ανάμεσα στους σκλάβους ήταν όλοι οι αρχηγοί και όλοι οι ιερείες, που γνώριζαν να γράφουν και να διαβάζουν τη ρονγκορόνγκο, τη μοναδική πολυνησιακή γραπτή γλώσσα που αναπτύχθηκε ποτέ. Μετά ήλθαν οι επιδημίες: Ευλογιά και φυματίωση σάρωσαν τους υπόλοιπους που δεν είχαν αναπτύξει ανοσία.
Η μυστηριώδης ιστορία των αγαλμάτων
Το 1871 είχαν μείνει ζωντανοί μόνο 171 κάτοικοι, εκ των οποίων μόνο 36 «κατάλληλοι για εργασία», σύμφωνα με τα στοιχεία των δουλεμπόρων της περιοχής. Οι οποίοι είχαν, βέβαια, δει τα μοάι, τα χαρακτηριστικά μονολιθικά αγάλματα που αποτελούν το σήμα κατατεθέν του νησιού, αλλά δεν ασχολήθηκαν καθόλου μ’ αυτά. Τα αγάλματα αυτά είναι λαξευμένα με ιδιαίτερη τεχνική. Σύμφωνα με την ΟΥΝΕΣΚΟ, πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα της ανθρώπινης διάνοιας, σημάδι ενός ανώτερου πολιτισμού του Ειρηνικού, για τον οποίο υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία.
Το μυστήριο που καλύπτει την κατασκευή και κυρίως το λόγο κατασκευής των μοάι προσδίδει στη γοητεία τους. Η πιο πιστευτή θεωρία αναφέρει ότι αποδίδουν τα πρόσωπα των προγόνων των ιθαγενών κατοίκων. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές έρευνες που έχουν γίνει, οι κάτοικοι του νησιού του Πάσχα άρχισαν να κατασκευάζουν μοάι περίπου γύρω στο 1.000 μ.Χ. και σταμάτησαν στο 1.600 μ.Χ. Γιατί σταμάτησαν; Κι αυτό παραμένει μυστήριο, όπως και το γιατί ξεκίνησαν. Ούτε οι ίδιοι οι απόγονοι των ιθαγενών γνωρίζουν την απάντηση. Διότι δεν έμεινε κανείς για να απαντήσει!
Το Νοέμβριο του 1868 η βρετανική φρεγάτα «Τοπάζι» επισκέφθηκε το νησί για ανεφοδιασμό σε ξύλα. Ο κυβερνήτης του, αρχιπλοίαρχος Άσμορ Πάουελ, ως άλλος λόρδος Έλγιν, διέταξε το πλήρωμα να του φέρει στο πλοίο ένα μοάι. Και το πλήρωμα διάλεξε αυτό που ήταν πιο κοντά στην ακτή. Οι τσακισμένοι κάτοικοι δεν πρόβαλαν αντίσταση. Το άγαλμα έφτασε στο Πλίμουθ τον Αύγουστο του 1869. Το Ναυαρχείο το παρουσίασε στη βασίλισσα Βικτωρία ως δώρο, κι αυτή πρότεινε να μεταφερθεί αμέσως στο Βρετανικό Μουσείο. Από τότε ως το 1966 το άγαλμα εκτίθετο στον εξωτερικό χώρο μπροστά από την είσοδο του μουσείου. Τότε μεταφέρθηκε στο εσωτερικό, για να προστατευθεί περισσότερο.
Ένας «φιλάνθρωπος» Αγγλο-εβραίος έμπορος, ο Αλεξάντερ Σάλμον, ο οποίος είχε φυτείες καρύδας σε διάφορα νησιά του Ειρηνικού, ελευθέρωσε μερικούς σκλάβους με καταγωγή από το νησί του Πάσχα και τους μετεγκατέστησε εκεί. Αυτομάτως θεωρήθηκε και ιδιοκτήτης του απομονωμένου νησιού, για το οποίο δεν ενδιαφερόταν κανείς. Ούτε κι ο ίδιος ενδιαφέρθηκε πολύ, αφού αποφάσισε το 1888 να το πουλήσει(!) στην κυβέρνηση της Χιλής, η οποία έγινε έτσι το κυρίαρχο κράτος του. Φυσικά κανείς δεν ρώτησε τους ιθαγενείς. Οι απόγονοι αυτοί των σκλάβων γνώρισαν του κόσμου τις στερήσεις έκτοτε. Το νησί διοικούταν επισήμως όχι από κάποια διοικητική αρχή, αλλά από το υπουργείο Ναυτικού της Χιλής, «για λόγους ασφαλείας». Η έκτασή του διαιρέθηκε σε τσιφλίκια και δόθηκε σε ιδιώτες για εκτροφή προβάτων, στα οποία δούλευαν υπό συνθήκες σκλαβιάς οι ντόπιοι.
Η επιστροφή των… μοάι
Μόλις το 1966 το νησί απέκτησε «πολιτική» διοικητική δομή, αλλά στη διάρκεια της χούντας του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ (1973-90) ήταν το μόνο μέρος στη χώρα όπου ο στρατιωτικός νόμος που κηρύχθηκε δεν άρθηκε ως την τελευταία μέρα. Οι τσακισμένοι, αλλά περήφανοι Ράπα Νούι άρχισαν σιγά-σιγά να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Ένα από τα πρώτα που ζήτησαν μετά την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών ήταν να κινηθούν οι διαδικασίες για να τους επιστραφεί το μοάι που είχαν κλέψει οι Βρετανοί. Ειδικά μετά το 2000, όταν επικράτησε το έθιμο να διορίζονται γυναίκες ως κυβερνήτες του νησιού, οι φωνές πλήθυναν.
Το 2018 η κυβερνήτης Λάουρα Αλαρκόν Ράπου, μια 40χρονη ανθρωπολόγος και ακτιβίστρια, έκανε την πρώτη αίτηση στο Βρετανικό Μουσείο, με την ανοχή, αλλά χωρίς την υποστήριξη της κυβέρνησης της Χιλής. Το Μουσείο απαξίωσε ακόμα και να απαντήσει. Στην προεκλογική εκστρατεία του 2021, ο Γκαμπριέλ Μπόριτς ήταν ο μόνος που υποσχέθηκε ότι αν εκλεγεί, θα υποστηρίξει επισήμως το αίτημα επιστροφής του κλεμμένου μοάι, ανεξάρτητα αν αυτή η κίνηση θα πλήξει τις (παραδοσιακά πολύ καλές) χιλιανο-βρετανικές σχέσεις. Οι κάτοικοι τον στήριξαν με όλες τις δυνάμεις τους. Ο Μπόριτς πήρε 77% στο Νησί του Πάσχα. Μια σταγόνα περίπου 5.000 ψήφων στους 4.621.000 που πήρε τελικά στον δεύτερο γύρο, στην πανηγυρική εκλογή του στην προεδρία της Χιλής.
Γι’ αυτό το θέμα δεν έγινε τίποτε ουσιαστικό. Ούτε και η ζωή των περίπου 7.500 κατοίκων άλλαξε δραματικά. Τα αεροπορικά δρομολόγια από και προς τη Χιλή πύκνωσαν, ωστόσο και οι ίδιοι οι ντόπιοι δεν θέλουν υπερβολικό τουρισμό, για να μην αλλοιωθεί ο τρόπος ζωής τους. Τα μοάι προφανώς αποτελούν έναν ιδιαίτερο πόλο έλξης, αλλά δεν έχουν αξιοποιηθεί τουριστικά όσο έπρεπε. Οι κάτοικοι συνεχίζουν να ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την αλιεία και επιθυμούν την ησυχία τους.
