Σε κάθε «κύμα» επίθεσης, η αρκούδα πετάει τον άτυχο άντρα σαν σακί, τον τσαλαπατά, του ξεσκίζει το στήθος και την πλάτη με τα νύχια της και τον δαγκώνει. Κάθε φορά σταματά όταν θεωρεί ότι τον έχει ακινητοποιήσει.
Θυμίζει έτσι το παλιό αμερικανικό ρητό για τις αρκούδες και τον τρόπο που πρέπει να συμπεριφερόμαστε όταν τις συναντούμε: «If it’s brown, lay down. If it’s black, fight back. If it’s white, goodnight» («αν είναι καφέ, ξάπλωσε κάτω, αν είναι μαύρη, πάλεψε, αν είναι λευκή, καληνύχτα»).
Στην Ελλάδα έχουμε μόνο 750 καφέ αρκούδες, οι οποίες δεν μας βλέπουν ως… φαγητό ούτε ως απειλή, και το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε αν διασταυρωθούμε με μία από αυτές είναι να της δώσουμε δρόμο. Οι αρκούδες της Ελλάδας δεν είναι επικίνδυνες εάν δεν προκληθούν, λένε οι επιστήμονες.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα υπόλοιπα άγρια ζώα της ελληνικής φύσης, τα οποία κερδίζουν έδαφος όσο οι άνθρωποι αστικοποιούνται και εγκαταλείπουν την ύπαιθρο.
Αυτό, βέβαια, όσο ακολουθούνται κάποιοι βασικοί κανόνες, καθώς, όπως απέδειξε και το τραγικό περιστατικό με τον ορειβάτη που σπρώχτηκε στον θάνατο από μια πανικόβλητη αρκούδα στο Φρακτό Δράμας, η αληθινή ζωή και η φύση δεν είναι ούτε σκηνικό χολιγουντιανής ταινίας ούτε videogame. Ενα λάθος μπορεί να έχει φρικτές συνέπειες.
Αρκούδες και λύκοι, τσακάλια και λύγκες, φίδια και αγριογούρουνα, στα… βουνά, στα λαγκάδια αλλά και τις γειτονιές μας. Πόσο κινδυνεύουμε, αλήθεια, στην ελληνική φύση; Γιατί αυξήθηκαν αυτά τα ζώα, γιατί έρχονται κοντά στα σπίτια μας και τι πρέπει να κάνουμε όταν τα συναντήσουμε; Η Ελλάδα μπορεί να μην έχει πανίδα σαν της Αυστραλίας, όπου… σχεδόν τα πάντα προσπαθούν να μας σκοτώσουν, όμως αν κάποιος δεν δείξει σεβασμό μπορεί να κινδυνεύσει, ακόμα και να χάσει τη ζωή του.
«Το κακό», εξηγούν επιστήμονες στο «ΘΕΜΑ», «είναι ότι ο κόσμος έχει επηρεαστεί πάρα πολύ από τα βίντεο που βλέπει στα κοινωνικά δίκτυα και έχει μπερδέψει τα πράγματα.
Ομως, ας μην υπεραπλουστεύουμε. Κάποια ζώα της ελληνικής πανίδας μπορούν να γίνουν επικίνδυνα – και μερικές φορές μοιραία. Δεν είναι θέμα κακίας ή επιθετικότητας. Είναι θέμα ενστίκτου.
Η ελληνική φύση δεν είναι παιδική χαρά. Ούτε σκηνικό για Instagram stories με φόντο πευκοδάση και ακρογιαλιές. Είναι ένας ζωντανός, σύνθετος κόσμος με τους δικούς του κανόνες – και αν επιλέξεις να τον επισκεφτείς, καλό είναι να γνωρίζεις πού πατάς και με ποιον μοιράζεσαι το μονοπάτι ή τον βυθό.
Τι κάνουμε όταν συναντήσουμε αρκούδα
Σύμφωνα με τους ειδικούς της περιβαλλοντικής οργάνωσης «Καλλιστώ»:
– Κρατάμε την ψυχραιμία μας.
– Μένουμε ακίνητοι.
– Δεν πετάμε «απειλητικά» αντικείμενα όπως πέτρες και κλαδιά.
– Προσπαθούμε να οπισθοχωρήσουμε σταδιακά αναγνωρίζοντας την «κυριαρχία» της αρκούδας στον χώρο
– Σε περίπτωση στενότητας χώρου δημιουργούμε χώρο διαφυγής για την αρκούδα και δεν της «κόβουμε» τον δρόμο
Αρκούδα: o γίγαντας της Πίνδου
Στη χώρα μας, ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας (Ursus arctos arctos) έχει καταμετρηθεί σε 750. Κινούνται κυρίως στο ορεινό τόξο από τη Ροδόπη της Θράκης, την Πίνδο, την Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, από τον Γράμμο έως την περιοχή των Αγράφων (αν και υπάρχουν αναφορές και για επιστροφή της στη νότια Ελλάδα) και σπανιότερα θα φτάσουν μέχρι και τον αστικό ιστό (όπου τις έχουν προσελκύσει… μυρωδιές όπως σκουπίδια). Η καφέ αρκούδα που ζει στην Ελλάδα, αναφέρει ο γενικός συντονιστής στην «Καλλιστώ», Σπύρος Ψαρούδας, έχει ως σύνηθες βάρος τα 120-130 κιλά, όμως υπάρχουν και περιπτώσεις που μπορεί να ξεπεράσει και τα 400 κιλά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι πιο μεγάλες είναι συνήθως αρσενικές. Μιλάμε για ζώα τα οποία όταν σηκωθούν στα δύο τους πόδια ξεπερνούν σε ύψος τα 2 μέτρα. Είναι το μεγαλύτερο είδος αρκούδας στον κόσμο αυτό των δασών μας -μετά την πολική- σύμφωνα με την οργάνωση «Αρκτούρος», οι επιστήμονες της οποίας είναι σαφείς: «Είναι ζώο παμφάγο. Το ποσοστό των φυτικών τροφών στη δίαιτα της στη χώρα μας ξεπερνάει το 85%» και «δεν επιτίθεται στον άνθρωπο, εκτός αν αισθανθεί ότι κινδυνεύει η ίδια ή τα μικρά της». Είναι επίσης πολύ γρήγορο, αφού μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα 60 χιλιομέτρων την ώρα. Ο πληθυσμός της αρκούδας στην Ελλάδα αποτελεί το νοτιότερο τμήμα του βαλκανικού πληθυσμού της καφέ αρκούδας, ο οποίος δεν ξεπερνά τα 2.500 άτομα και κατά τους επιστήμονες είναι σταθερός.
Παρά το γεγονός ότι η καφέ αρκούδα προτιμά να αποφύγει τη συνάντηση με τον άνθρωπο και δεν είναι επικίνδυνη γενικά, υπάρχουν καταγεγραμμένες επιθέσεις της σε ανθρώπους στη χώρα μας. Μέσα σε 15 χρόνια έχουν καταγραφεί 16 επιθέσεις αρκούδων σε ανθρώπους, καμία εκ των οποίων θανατηφόρα. Αντίθετα, περισσότερες από 130 αρκούδες έχουν θανατωθεί από ανθρωπογενή αίτια τα τελευταία 25 έτη (λαθροθηρία, δηλητηριασμένα δολώματα κ.λπ.) και περισσότερες από 85 σκοτώθηκαν σε τροχαία.
«Γενικά, η καφέ αρκούδα που φιλοξενούμε και στη χώρα μας δεν είναι επιθετικό ζώο. Αντιθέτως, μόλις αντιληφθεί ανθρώπινη παρουσία ή δραστηριότητα απομακρύνεται. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις μπορεί να δείξει εκφοβιστική επιθετική συμπεριφορά, κυρίως όταν βρεθεί σε συνθήκες απειλής για την ίδια ή τα μικρά της. Οι μητέρες αρκούδες είναι υπερπροστατευτικές με τα μικρά τους. Γι’ αυτόν τον λόγο, σε περίπτωση που συναντήσουμε μόνο του ένα μικρό αρκουδάκι δεν το πλησιάζουμε, καθώς είναι πολύ πιθανό η μητέρα του να βρίσκεται κοντά και να νιώσει απειλή από την ανθρώπινη παρουσία», επισημαίνουν οι άνθρωποι της «Καλλιστώ».
Ο κανόνας, λένε οι επιστήμονες, που είναι απαράβατος σε περίπτωση συνάντησής μας με αρκούδα, είναι ότι «η αρκούδα δεν πρέπει να νιώσει ότι απειλείται από τον άνθρωπο».
Λύκος: κακός μόνο για τα κοπάδια
Ο λύκος είναι το άγριο ζώο που κυνηγήθηκε όσο κανένα άλλο, καθώς πρωταγωνίστησε ως ο… απόλυτος κακός, ακόμα και στα παραμύθια. Κι όμως, αυτό το οπορτουνιστικό αρπακτικό, στην πραγματικότητα δεν είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, τόσο για τον άνθρωπο όσο για τα… κοπάδια που αυτός διατηρεί. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την οργάνωση «Αρκτούρος», η εξάπλωσή του εκτείνεται σε όλο σχεδόν το ηπειρωτικό ανάγλυφο της χώρας, βόρεια της Βοιωτίας. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 700 άτομα σε πολλές μικρές και απομονωμένες μεταξύ τους ομάδες, με εντονότερη παρουσία σε σημεία όπου υπάρχει νομαδική κτηνοτροφία ή όπου υφίστανται ακόμη μεγάλα ορεινά συγκροτήματα χωρίς έντονη ανθρώπινη παρουσία.
Ανά τον κόσμο, την πιο σημαντική τροφή για τον λύκο αποτελούν τα μεσαίου και μεγάλου μεγέθους οπληφόρα – είτε άγρια είτε κατοικίδια (κτηνοτροφικά ζώα). Ως κατ’ εξοχήν σαρκοφάγο ζώο, ο λύκος βρίσκεται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, είτε ως θηρευτής ή/και ως νεκροφάγο ζώο. Ο λύκος εμφανίζει τροφική ευελιξία και μπορεί να επιβιώσει κυνηγώντας πολύ μεγάλα σε μέγεθος οπληφόρα, όπως η άλκη ή ο βίσωνας, αλλά σε περιοχές ή περιόδους όπου τα μεγάλα οπληφόρα απουσιάζουν, στρέφεται και σε μικρότερα θηλαστικά, κτηνοτροφικά ζώα, σκουπίδια και υπολείμματα από σφαγεία, και άλλες ανθρωπογενούς προέλευσης πηγές τροφής.
Ο λύκος μέχρι στιγμής στην Ελλάδα βασίζεται τροφικά στα κτηνοτροφικά ζώα, στους σκουπιδότοπους, τρέφεται από πτώματα ζώων που προέρχονται από σφαγεία, εγκαταστάσεις με σταβλισμένα βοοειδή ή χοίρους και, όχι σπάνια, επιτίθενται σε κυνηγετικούς ή αδέσποτους σκύλους. Ετσι, είναι συνηθισμένες οι εμφανίσεις λύκων στα περίχωρα μεγάλων πόλεων στις παρυφές ή και μέσα σε χωριά, σε καλλιεργούμενες εκτάσεις και γενικά περιοχές όπου μπορούν να βρουν εύκολα τροφή. Και στην περίπτωση του λύκου, αυτός ο κυνηγός δεν είναι μόνο αδιάφορος για τον άνθρωπο, αλλά περισσότερο επιφυλακτικός, αποφεύγοντας να πλησιάσει. Παρ’ όλα αυτά, ο κίνδυνος υπάρχει και πολλαπλασιάζεται όταν οι άνθρωποι αγνοούν τις απαγορεύσεις των Αρχών και μπαίνουν, για παράδειγμα, σε εθνικούς δρυμούς με τα κατοικίδιά τους. Αν και επιθέσεις λύκων σε ανθρώπους στην Ελλάδα δεν έχουν καταγραφεί τις τελευταίες δεκαετίες, το πιο «επικίνδυνο» περιστατικό καταγράφεται το 2022 στην Πάρνηθα. Τότε, ένας λύκος επιτέθηκε σε σκύλο τον οποίο είχε με λουρί μια 14χρονη στο Μπάφι και τον σκότωσε. Οι ειδικοί εξηγούν ότι η απαγόρευση μεταφοράς οικόσιτων ζώων σε εθνικούς δρυμούς έχει λόγο. «Τα σκυλιά εκλαμβάνονται ως ανταγωνιστές για τους λύκους που τα μυρίζουν από χιλιόμετρα μακριά. Είναι κόκκινο πανί για τους λύκους, γι’ αυτό απαγορεύονται»…
Οι επιστήμονες εξηγούν ότι αν βρεθούμε απέναντι σε λύκο, πρέπει να παραμείνουμε ψύχραιμοι, να μην προσπαθήσουμε να τον ταΐσουμε, να κρατήσουμε απόσταση και με αργά βήματα να απομακρυνθούμε. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τους γυρίσουμε την πλάτη και να τρέξουμε.
Αγριογούρουνα: αναπαράγονται τρελά
Τα αγριογούρουνα είναι ίσως η μεγαλύτερη πληγή για την ελληνική φύση και όχι μόνο. Αναπαράγονται με ανεξέλεγκτους ρυθμούς, ενώ «ξεθαρρεύουν» όλο και περισσότερο, βγαίνοντας σε κατοικημένες περιοχές. Μιας και πρόκειται πλέον για υβρίδιο που προέκυψε από την αναπαραγωγή οικόσιτων γουρουνιών με άγρια, το είδος γεννά περισσότερα μικρά και έχει μικρότερη επιφυλακτικότητα για τον άνθρωπο.
Στην Ελλάδα, τα αγριογούρουνα υπολογίζεται ότι κινούνται μεταξύ 400.000 και 600.000, με τον επικεφαλής της Κυνηγετικής Ομοσπονδίας Μακεδονίας. Σε πλήρη ανάπτυξη, το αγριογούρουνο φτάνει σε μήκος τα 110-180 εκ. και σε βάρος τα 170-200 κιλά, πολλές φορές όμως ξεπερνά και τα 250 κιλά! Εχει ανεπτυγμένη όσφρηση και ακοή, αλλά η όρασή του είναι περιορισμένη – αντιλαμβάνεται κυρίως την κίνηση και όπως τα περισσότερα θηλαστικά δεν βλέπει τα χρώματα. Είναι πολύ δυνατό ζώο και όταν τρέχει μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα έως 40 km/h.
Οι επιθέσεις από αγριογούρουνα -τα οποία αποφεύγουν την επαφή με ανθρώπους, αλλά μπορούν να προκαλέσουν ακρωτηριασμούς και θανατηφόρα τραύματα με τα δόντια και τους χαυλιόδοντές τους- είναι γενικά σπάνιες, αλλά οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή. Οι ειδικοί προτείνουν να μην αφήνονται σκουπίδια που προσελκύουν τα αγριογούρουνα σε κατοικημένες περιοχές (το ίδιο κάνουν και οι τροφές για τα αδέσποτα γατάκια και σκυλάκια), αλλά και να τοποθετείται φωτισμός ο οποίος απωθεί τα αγριογούρουνα. Με αυτόν τον τρόπο θα μειωθούν και τα δεκάδες τροχαία (τελευταίο, ένα θανατηφόρο περιστατικό στην Αθήνα πριν από έναν μήνα) που προκαλούνται από αγριογούρουνα τα οποία κυκλοφορούν στους δρόμους.
Εάν βρεθούμε αντιμέτωποι με αγριογούρουνο:
1. Μένουμε ήρεμοι και απομακρυνόμαστε αργά-αργά από το ζώο, χωρίς να τρέξουμε!
2. Δεν προσεγγίζουμε και δεν ταΐζουμε το ζώο και τα μικρά του.
3. Διατηρούμε ασφαλή απόσταση και δεν προκαλούμε το ζώο σε καμία περίπτωση.
4. Δεν το φωτογραφίζουμε με φλας.
5. Εάν παρατηρήσουμε ότι είναι ενήλικα ζώα με νεαρά χοιρίδια, προσέχουμε πιο πολύ τις κινήσεις μας, γιατί αν φοβηθούν τα ενήλικα θα υπερασπιστούν τα νεαρά τους κάνοντας επίθεση σε εμάς.
Εάν τελικά το ζώο επιτεθεί, τότε θα πρέπει να πηδήξουμε εκτός πεδίου του λίγο πριν μας χτυπήσει ενώ αυτό τρέχει καταπάνω μας και στη συνέχεια προσπαθούμε να σκαρφαλώσουμε πάνω σε ένα δέντρο ή πάνω σε ένα αυτοκίνητο.
Αλεπού: κίνδυνος λύσσας
Οι αλεπούδες (κόκκινη αλεπού) ευδοκιμούν στην ελληνική φύση και οι ειδικοί προειδοποιούν όσους τις συναντούν στη φύση (ή και σε κατοικημένες περιοχές όπου κατεβαίνουν προς αναζήτηση τροφής) να απομακρύνονται γρήγορα. Οι ειδικοί εξηγούν ότι «είναι στη φύση της αλεπούς να αποφεύγει τον άνθρωπο. Αν, όμως, κάποιος συναντήσει την ημέρα αλεπού, η οποία μάλιστα θα τον πλησιάσει χωρίς να φοβάται, ή θα κινείται αμέριμνα παρά την ανθρώπινη παρουσία, αυτή η συμπεριφορά του ζώου θα πρέπει να θεωρηθεί αφύσικη και ύποπτη για την παρουσία λύσσας». Και η λύσσα έχει μόνο έναν δρόμο για όποιον προσβληθεί: Επώδυνο θάνατο.
Οχιά: δαγκώνει αν φτάσει στο αμήν
Ο αριθμός των φιδιών δεν έχει πολλαπλασιαστεί στη χώρα μας, αλλά αυτά δεν παύουν να αποτελούν φόβητρο για τον πληθυσμό. Παρ’ όλα αυτά, μόνο ένα από τα δηλητηριώδη είδη φιδιού στην Ελλάδα (σαπίτης, αγιόφιδο, πέντε είδη οχιάς) η Vipera ammodytes είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Και, παρά το γεγονός ότι η οχιά συναντάται σε όλη την Ελλάδα και μπορεί να τρυπώσει ακόμα και στα… σπίτια μας για να προφυλαχθεί ή να ξεκουραστεί, θα δαγκώσει μόνο εάν φτάσει στο… «αμήν», λένε οι ειδικοί. Σύμφωνα με τη WWF, η οχιά είναι ένα είδος φιδιού που προτιμά να «κρυφτεί» μένοντας ακίνητο ώστε να μη γίνει αντιληπτό και στη συνέχεια να απομακρυνθεί για να αποφύγει τον κίνδυνο. Ακόμα και όταν ο κίνδυνος -εν προκειμένω ο άνθρωπος, που τον αντιλαμβάνεται ως τέτοιο- πλησιάσει αρκετά, η οχιά θα προειδοποιήσει με δυνατό συριγμό, έχοντας κουλουριαστεί σε θέση άμυνας.
Η οχιά θα επιτεθεί σε απόσταση μικρότερη του μισού μέτρου, μόνο εάν νιώσει άμεση απειλή για τη ζωή της, εάν κάποιος δηλαδή την αρπάξει ή την πλησιάσει πάρα πολύ. Ακόμα και τότε, είναι πιθανό να δαγκώσει «στεγνά», δηλαδή χωρίς έγχυση δηλητηρίου, ως προειδοποίηση μόνο. Αν μας δαγκώσει, δεν «ρουφάμε» το δηλητήριο, αλλά ακινητοποιούμε το άκρο και σπεύδουμε στο νοσοκομείο. Η σύνθεση του δηλητηρίου της «Ελληνίδας» οχιάς είναι τέτοια που μας δίνει αρκετό χρόνο ώστε να φτάσουμε στο νοσοκομείο για τις πρώτες βοήθειες…
Τσακάλι: o… φαντομάς της υπαίθρου
Ως «φαντομά της ελληνικής υπαίθρου» χαρακτηρίζει το τσακάλι η οργάνωση «Καλλιστώ». Το «χρυσό τσακάλι» (Canis aureus) ή αλλιώς «τσακάλι το κοινό» ανήκει στην οικογένεια των κυνοειδών και σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία έχει τον δεύτερο μικρότερο πληθυσμό στην Ελλάδα μετά από αυτόν του λύκου. Η χωρική επικράτεια του τσακαλιού στην Ελλάδα εμφανίζεται ασυνεχής, κατακερματισμένη σε τουλάχιστον επτά υπο-περιοχές στο σύνολο της χερσαίας ελληνικής επικράτειας. Οι περιοχές αυτές είναι η Πελοπόννησος, η Φωκίδα, η Κεντρική Μακεδονία, η Χαλκιδική, ο Νέστος-Βιστονίδα, ο Εβρος και το νησί της Σάμου.
Λόγω του οπορτουνιστικού του χαρακτήρα στην επιλογή τροφής αλλά και του μικρού του μεγέθους, πολύ σπάνια θα καταφέρει να επιτεθεί σε κάποιο κτηνοτροφικό ζώο. Κι όμως! Το τσακάλι κυνηγήθηκε έντονα στη χώρα μας και την περίοδο 1974-1980, περίοδος κατά την οποία σε όλη τη χώρα σκοτώθηκαν πάνω από 7.000 άτομα, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία. Ο ελάχιστος πληθυσμός του, σύμφωνα με την τελευταία καταγραφή που πραγματοποιήθηκε το 2001, υπολογιζόταν περίπου στα 1.000 άτομα (ενήλικα και ανήλικα) χωρισμένα σε 153-170 αγέλες Οι μάλλον ανατριχιαστικές τους κραυγές που ακούγονται όλο και συχνότερα τις νύχτες κοντά σε κατοικημένες περιοχές είναι η… μεγαλύτερη ζημιά που μπορούν να μας κάνουν.
Λύγκας: η επανεμφάνιση
Ο ευρασιατικός λύγκας είναι ένα άγριο αιλουροειδές με μήκος έως 1,3 μέτρα και βάρος μέχρι τα 85 κιλά. Είναι νυκτόβιο και τρέφεται με λαγούς και ελάφια. Μέχρι τη δεκαετία του ’60, ο λύγκας ζούσε και στην Ελλάδα, με τους επιστήμονες να θεωρούν ότι το ζώο εξαφανίστηκε από την ελληνική πανίδα λίγο αργότερα. Τα τελευταία χρόνια αυτό άλλαξε, με μαρτυρίες για θέαση του ζώου στην Πίνδο. Κάτι που δεν θεωρείται απίθανο, με δεδομένο ότι λύγκες ζουν στα Βαλκάνια και συνηθίζουν να μετακινούνται σε μακρινές περιοχές για να τις αποικίσουν.
Ελάφια, ζαρκάδια: απρόβλεπτα ξεσπάσματα
Στην Εύβοια, στη Ρόδο, ακόμη και στη Βόρεια Πίνδο, τα ελάφια και τα ζαρκάδια αποτελούν σύμβολα άγριας ομορφιάς. Ομως, ειδικά τα αρσενικά, κατά την περίοδο της αναπαραγωγής (συνήθως Σεπτέμβρη – Νοέμβρη), μπορούν να γίνουν επιθετικά. Πλησιάζουμε για φωτογραφία -αφού θα κάνει εκπληκτικό story το ελάφι- σηκώνουμε το κινητό… και ξαφνικά εκείνο μας βλέπει ως διεκδικητή. Με τρία άλματα και ένα ζευγάρι κέρατα μπορεί να βρεθεί πάνω μας πριν καταλάβουμε τι συνέβη. Τα χτυπήματα από τις οπλές και από τα κέρατά τους μπορούν να γίνουν επικίνδυνα. Το 2007, στο Μελισσοχώρι της Θήβας, ένα ελάφι είχε σκοτώσει με τα κέρατά του δύο άνδρες που επιχείρησαν να το ταΐσουν. Το 2023, στη Μονή Αίγινας, ελάφι επιτέθηκε απρόκλητα σε 42χρονο Μεξικανό τουρίστα, σπάζοντάς του τα πλευρά, όταν εκείνος επιχείρησε να βγάλει σέλφι μαζί του. Σε μερικά ελάφια δεν αρέσουν ούτε τα κινητά ούτε τα σόσιαλ…
