Στη Γαλλία, το 2009 το 93% των πολιτών θεωρούσε το οικογενειακό δείπνο ουσιώδες. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, η εικόνα έχει αλλάξει: ένας στους τρεις παραδέχεται ότι αφιερώνει λιγότερο χρόνο στα κοινά γεύματα, ενώ σε μία στις τέσσερις οικογένειες το δείπνο διαρκεί λιγότερο από 30 λεπτά. Η αιτία είναι κυρίως τα αργά ωράρια εργασίας (41%), αλλά και η κυριαρχία των ηλεκτρονικών συσκευών, που συχνά διαλύουν την αίσθηση συλλογικότητας.
Η ιστορία της Λωράνς, μητέρας δύο παιδιών, που δημοσιεύτηκε στη Figaro είναι χαρακτηριστική. Από τότε που ο γιος της συνήθισε να τρώει μόνος του μπροστά στον υπολογιστή, η ίδια βρέθηκε να τρώει σε διαφορετικές ώρες, χωρίς εκείνη την καθημερινή ιεροτελεστία. Αντίστοιχα, η Οντρέ, μητέρα τριών παιδιών, δεν κατάφερε ποτέ να συγχρονίσει το βραδινό με τον σύζυγό της λόγω των αργών ωραρίων, με αποτέλεσμα η οικογένεια να «σπάσει» σε διαφορετικούς ρυθμούς.
Οι κοινωνιολόγοι βλέπουν σε αυτό μια διαδικασία «ατομικοποίησης» που έχει τις ρίζες της ήδη από τη δεκαετία του 1970. Οι αυστηροί κανόνες του οικογενειακού τραπεζιού χαλάρωσαν, οι νέες γενιές απέκτησαν μεγαλύτερη ελευθερία και οι οθόνες πολλαπλασίασαν την τάση απομόνωσης. Σήμερα, πολλά παιδιά τρώνε την ώρα που θέλουν, συχνά μόνα, παρακολουθώντας YouTube ή Netflix.
Ωστόσο, δεν λείπουν και τα φωτεινά παραδείγματα. Ο Ζιλ, πατέρας πέντε παιδιών από τη Νίκαια, επιμένει να μαζεύει όλη την οικογένεια στο δείπνο όπου η κουβέντα ξεκινά ήδη από την προετοιμασία του φαγητού. Για τον συγγραφέα Πιερ Αντριάν, που ζει στην Ιταλία, αυτή η συνήθεια αποτελεί ακόμη βαθιά ριζωμένη αξία: «Στην Ιταλία το δείπνο μοιάζει με μικρή παράσταση, κανείς δεν το παραλείπει».
Η περίπτωση της Ελλάδας
Στη χώρα μας, το οικογενειακό γεύμα διατηρεί ακόμη υψηλή συμβολική αξία, όμως η καθημερινότητα το καθιστά ολοένα και πιο δύσκολο. Έρευνα της πλατφόρμας Cookpad σε συνεργασία με την Gallup έδειξε ότι οι Έλληνες καταναλώνουν κατά μέσο όρο 9,1 σπιτικά γεύματα την εβδομάδα, λίγο χαμηλότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Στους νέους ηλικίας 15-24 ετών, η συχνότητα μαγειρέματος είναι μόλις 2,7 γεύματα την εβδομάδα, από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη. Αυτό σημαίνει λιγότερα σπιτικά φαγητά και κατ’ επέκταση λιγότερες ευκαιρίες για κοινά τραπέζια.
Η οικονομική διάσταση είναι επίσης κρίσιμη. Σύμφωνα με την Eurostat, ένας στους τρεις Έλληνες βρίσκεται στα όρια υλικής στέρησης, κάτι που σημαίνει δυσκολία στην κάλυψη βασικών διατροφικών αναγκών. Όταν το φαγητό γίνεται αντικείμενο άγχους ή στερήσεων, το οικογενειακό τραπέζι χάνει μέρος του χαρακτήρα του, ως στιγμή χαλάρωσης. Παράλληλα, τα νέα πρότυπα ζωής μετατοπίζουν τις προτεραιότητες. Έρευνα της Focus Bari – YouGov δείχνει ότι οι Έλληνες συνεχίζουν να εκτιμούν το οικογενειακό γεύμα, αλλά η πίεση χρόνου και τα ακανόνιστα ωράρια δυσκολεύουν την εφαρμογή του. Στους νέους, σχεδόν οι μισοί δηλώνουν ότι προτιμούν «γρήγορο και οικονομικό» φαγητό αντί για παραδοσιακό μαγείρεμα.
Η κοινωνική και ψυχολογική διάσταση
Οι ειδικοί τονίζουν ότι τα οικογενειακά γεύματα δεν είναι μόνο διατροφικές πράξεις, αλλά και κοινωνικά σχολεία. Η UNICEF προτείνει «ένα γεύμα την ημέρα μαζί, χωρίς οθόνες», καθώς έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά που τρώνε συχνότερα με την οικογένεια καταναλώνουν περισσότερα φρούτα και λαχανικά, έχουν καλύτερες διατροφικές συνήθειες και λιγότερο κίνδυνο παχυσαρκίας. Παράλληλα, το κοινό γεύμα λειτουργεί ως χώρος ανταλλαγής εμπειριών. Ο Πιερ Αντριάν θυμάται πως, όταν ήταν μικρός, του άρεσε που άκουγε τα αδέλφια του να μιλούν για τον έξω κόσμο. Στις μονογονεϊκές οικογένειες ή στις περιπτώσεις μοναχοπαιδιών, η απουσία αυτού του διαλόγου μπορεί να ενισχύσει την απομόνωση. Κάποιοι κοινωνιολόγοι φτάνουν να μιλήσουν ακόμη και για «παραίτηση» των γονέων που δεν επιμένουν στην παρουσία όλων στο τραπέζι.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν το οικογενειακό γεύμα θα χαθεί, αλλά πώς θα επιβιώσει. Ίσως όχι καθημερινά, αλλά μία φορά την εβδομάδα ή σε μορφή εξόδου σε εστιατόριο. Στην Ελλάδα, πολλοί επιλέγουν να διατηρήσουν το «κυριακάτικο τραπέζι» ως τρόπο να μαζεύεται η οικογένεια. Η ανάγκη για κοινωνικότητα και επικοινωνία παραμένει βαθιά ανθρώπινη. Παρά τις δυσκολίες, το κοινό τραπέζι συνεχίζει να αποτελεί ισχυρό σύμβολο. Η πρόκληση του σήμερα είναι να βρεθούν νέες μορφές που να ταιριάζουν στους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής, χωρίς να χαθεί η ουσία: η συνεύρεση, η συζήτηση και η αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια κοινότητα.
