Ανατροπή: Τι αλλάζει στις κληρονομιές – Οι έξι αλλαγές

Τα «πάνω- κάτω» αναμένεται να φέρουν οι αλλαγές στο Κληρονομικό Δίκαιο που βρίσκονται στο τραπέζι των συζητήσεων. Με στόχο την αναμόρφωσή του και τον εκσυγχρονισμό του, το υπουργείο Δικαιοσύνης προωθεί μια σειρά παρεμβάσεων που θα φέρουν πλήρη ανατροπή στο καθεστώς των κληρονομιών, έτσι όπως το γνωρίζουμε έως σήμερα, εδώ και περίπου 80 χρόνια.

Με δεδομένο ότι το Κληρονομικό Δίκαιο αποτελεί σημαντική κοινωνική λειτουργία, πρέπει να συμβαδίζει με τις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Αυτό είναι που διαμηνύουν από την κυβέρνηση. Οι αλλαγές θα κινηθούν μεν προς την κατεύθυνση προσαρμογής στα νέα δεδομένα που έχουν δημιουργηθεί, θα υπάρχουν διατάξεις που θα επιλύουν προβλήματα και θα τακτοποιούν εκκρεμότητες, όμως, θα πρέπει να «απαντούν» και σε μια σειρά άλλων ερωτημάτων που ανακύπτουν από όσα έχουν διαρρεύσει ότι βρίσκονται προς επεξεργασία έως τώρα.

Έξι είναι οι μεγάλες αλλαγές που εξετάζονται στο ισχύον καθεστώς των κληρονομιών.

1. Αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος σε πρόσωπα που δεν συνδέονται με συγγενική σχέση με τον θανόντα

Η πρώτη αλλαγή που αναμένεται να φέρει το νέο νομοσχέδιο είναι η αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος σε πρόσωπα που δεν συνδέονται με συγγενική σχέση με τον αποβιώσαντα – κληρονομούμενο προκειμένου να συνάδει με «τις μεταβολές που υφίσταται ο θεσμός της οικογένειας, τη διεύρυνση της ελευθερίας του διατίθενται, την αναμόρφωση του δικαίου της νόμιμης μοίρας, αλλά και των διαθηκών». Με λίγα λόγια και ο/η σύντροφος του θανόντος θα έχει δικαίωμα στην κληρονομιά.

Με αυτό το μέτρο επί της ουσίας θα επέλθει μια τεράστια ανατροπή στον θεσμό της νόμιμης μοίρας, δηλ. του ελάχιστου ποσοστού που δικαιούνται ο/η σύζυγος και τα παιδιά του θανόντος από την περιουσία του, περιουσία στην απόκτηση της οποίας μπορεί να έχουν συμβάλει και οι ίδιοι προσωπικά.

Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να διευκρινιστούν μια σειρά από ζητήματα όπως με ποια κριτήρια θα προκύπτει η συντροφικότητα, σε ποιο ποσοστό θα κληθεί ο/η σύντροφος να κληρονομήσει μέρος της περιουσίας, αλλά και θέματα όπως ποια θα είναι η φορολογική αντιμετώπιση του κληρονόμου- συντρόφου, θα θεσπιστεί με λίγα λόγια ένα καινούριο αφορολόγητο ή θα εξομοιωθεί με το αφορολόγητο του/ της συζύγου; Όλα αυτά θα πρέπει να επιλυθούν καθώς σε διαφορετική περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος μακροχρόνιων δικαστικών μαχών.

2. Δραστικός περιορισμός του κληρονομικού δικαιώματος των γονέων

Η δεύτερη αλλαγή είναι ο δραστικός περιορισμός του κληρονομικού δικαιώματος των γονέων, που φημολογείται ότι θα φθάσει στην πλήρη κατάργηση στις περιπτώσεις, που οι γονείς του αποβιώσαντος είναι σε μεγάλη ηλικία, δηλαδή ογδόντα και πλέον ετών.

Σε αυτή την περίπτωση δημιουργείται το εξής ζήτημα: κατά πόσο ο νομοθέτης με κριτήριο το ηλικιακό όριο μπορεί να στερεί από κάποιον το δικαίωμα της κληρονομιάς – ιδιοκτησίας που πολλές φορές μπορεί να είναι ένα ακίνητο που ο ίδιος έχει αποκτήσει- κατασκευάσει με τους κόπους μιας ζωής και το προσέφερε στο παιδί του.

3. Ο θεσμός των κληρονομικών συμβάσεων

Τρίτη αλλαγή είναι η επιχειρούμενη εισαγωγή στο ελληνικό Δίκαιο του θεσμού των κληρονομικών συμβάσεων, κάτι που ο νομοθέτης εδώ και ογδόντα χρόνια είχε απαγορεύσει ρητά και που ακόμη και στην περίπτωση, που είχε συναφθεί τη θεωρούσε νομικά ανίσχυρη.

Είναι γεγονός ότι ο θεσμός των κληρονομικών συμβάσεων ισχύει σε πολλά κράτη, που εφαρμόζουν το αγγλοσαξωνικό σύστημα δικαίου, εδώ και αρκετά χρόνια, δίνοντας στον διαθέτη τη δυνατότητα μιας πλήρους ελεύθερης διάθεσης της περιουσίας του.

Σε περίπτωση που ο διαθέτης καταρτίσει μια κληρονομική σύμβαση με τον συμβατικό – εν δυνάμει κληρονόμο του, αυτή δεν ανακαλείται, δηλαδή αν αλλάξουν οι σχέσεις ή οι συνθήκες, δεν μπορεί να αλλάξει αυτή η σύμβαση παρά μόνο με τη σύμπραξη και των δύο συμβαλλομένων.

Βέβαια εδώ, όπως επισημαίνουν οι συμβολαιογράφοι υπάρχει ο κίνδυνος να αυξηθούν τα φαινόμενα αποκλήρωσης παιδιών ή καταφανούς αδικίας κάποιων από τους κληρονόμους, ενώ η κληρονομιαία περιουσία μπορεί να μετατραπεί σε αντικείμενο συναλλαγής και ο διαθέτης υποκείμενο πιέσεων. Κάτι που θα οδηγούσε επίσης σε μακροχρόνιους δικαστικούς αγώνες αν κάποιος κληρονόμος αμφισβητήσει τις αποφάσεις του διαθέτη.

4. Νέος τρόπος διάθεσης άυλων περιουσιακών στοιχείων

Τέταρτη αλλαγή είναι η προσπάθεια να γίνει με διαφορετικό τρόπο και εκτός του σημερινού κανόνα της κληρονομικής διαδοχής, η διάθεση άυλων περιουσιακών στοιχείων, όπως το σήμα μιας επιχείρησης, η επωνυμία της, πνευματικά και άλλα δικαιώματα. Αυτή η απόπειρα είναι επίκαιρη και χρήζει περαιτέρω επεξεργασίας, αν και με αναλογική εφαρμογή διατάξεων, που ρυθμίζουν εταιρικά σχήματα, θα μπορούσε να προβλεφθεί η διάθεσή τους εντός της επιχείρησης και η αποζημίωση από αυτήν των νόμιμων κληρονόμων.

5. Η θέσπιση χρονικού περιορισμού- ορίου στην αποδοχή του κληρονομικού δικαιώματος και της περιουσίας

Σε όλα τα παραπάνω προβλέπεται και η θέσπιση χρονικού περιορισμού – ορίου στην αποδοχή του κληρονομικού δικαιώματος και της περιουσίας, προσπαθώντας να επιφέρει την τάξη στις περιουσίες, που λόγω πολυετούς απουσίας στο εξωτερικό ή διενέξεων μεταξύ των συγκληρονόμων απαξιώνονται και χρονίζουν. Αυτό είναι θετικό μέτρο, αλλά είναι πολύ δύσκολο και κατά περίπτωση να οριστεί το χρονικό όριο και οι πιθανές επιπτώσεις προσκρούουν και σε συνταγματικές διατάξεις. Θα χάνει δηλαδή κάποιος την πατρογονική του περιουσία επειδή είναι στο εξωτερικό και δεν κατάφερε να τη δηλώσει εντός του χρονικού ορίου που τυχόν θα θεσπισθεί;

6. Αντικατάσταση των ιδιόχειρων- ιδιόγραφων συνθηκών από ψηφιακές

Μεταξύ των αλλαγών που εξετάζονται είναι η αντικατάστασή των ιδιόχειρων- ιδιόγραφων διαθηκών από ψηφιακές μόνο διαθήκες που στο εξής θα καταρτίζονται και θα δημοσιεύονται από συμβολαιογράφο.

Στην ουσία επιζητείται να μπει μια τάξη καθώς συνήθως οι ιδιόχειρες διαθήκες μπορεί να είναι περισσότερες από μία, με αντιφατικές οδηγίες ή ρυθμίσεις που δεν βγάζουν νόημα, με αμφισβητήσεις στην υπογραφή εκείνου που αφήνει την περιουσία του».

Οπωσδήποτε θα πρέπει να εκσυγχρονιστεί ο θεσμός της ιδιόγραφης διαθήκης και να εξοπλιστεί με εχέγγυα ασφάλειας, μυστικότητας και ταχύτητας στη σύνταξη και τη δημοσίευση, πλην όμως η πρόταση για ψηφιοποίηση ή η υπογραφή μέσω gov, ενός τέτοιου εγγράφου, όχι μόνο δεν το ισχυροποιεί αλλά ουσιαστικά καταργεί τη μυστικότητα, που πρέπει να έχει και ουδέν εχέγγυο προσφέρει ως προς το πρόσωπο, που τυχόν απέστειλε στη χρήσιμη κατά τα άλλα πλατφόρμα το έγγραφο.