Η Αρκτική είναι μία διεθνής ουδέτερη ζώνη η οποία έχει αποφύγει, ως επί το πλείστον, τις επιπτώσεις των γεωπολιτικών συγκρούσεων. Η κλιματική αλλαγή, όμως, έχει αυξήσει την δραστηριότητα στην απομακρυσμένη αυτή περιοχή, τη στιγμή που τα στρατηγικά συμφέροντα και το λιώσιμο των παγετώνων έχουν αρχίσει να τη μετατρέπουν στο νέο πεδίο μάχης.
Η κυριαρχία της Αρκτικής είναι πια «στον αέρα», δεδομένης της επεκτατικής πολιτικής της Ρωσίας η οποία κατέχει μεγάλο ποσοστό του αρκτικού κύκλου. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει δημιουργήσει προβλήματα στην εύρυθμη λειτουργία του Αρκτικού Συμβουλίου, το οποίο είναι και υπεύθυνο για την επιστημονική συνεργασία μεταξύ των οκτώ κρατών τα οποία δραστηριοποιούνται στην περιοχή.
Οι συναντήσεις του Συμβουλίου έχουν ανασταλεί από πέρυσι, ενώ κανείς δε γνωρίζει τί μέλλει γενέσθαι στις 11 Μαΐου όταν η Ρωσία υποτίθεται πως θα παραδώσει την προεδρία της οργάνωσης στη Νορβηγία.
Αν και η Ρωσία παραμένει μέλος του Συμβουλίου και λαμβάνει μέρος στις αποφάσεις και τις δραστηριότητές του, σύμφωνα με τον Πρέσβη της Δανίας στην Αρκτική της Δανίας Τόμας Γουίνκλερ, ο τρόπος με τον οποίο αυτές οι αποφάσεις θα λαμβάνονται στο μέλλον λόγω της γεωπολιτικής κρίσης, δεν είναι ακόμη γνωστός.
Το μόνο ξεκάθαρο είναι πως το «γεωπολιτικό καζάνι» αυτό σιγοβράζει και το status quo της περιοχής έχει τεθεί, πλέον, υπό αμφισβήτηση, διακινδυνεύοντας την πολυετή συνεργασία των χωρών αυτών μετά από τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Το θερμόμετρο ανεβαίνει τη στιγμή που η κούρσα για τους υδρογονάνθρακες και τις πρώτες ύλες έχει στρέψει τα βλέμματα πολλών στην Αρκτική η οποία ενδέχεται να φιλοξενεί τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου και ορυκτών.
Γεωπολιτική σκακιέρα
Το ποιός ελέγχει την Αρκτική εξαρτάται από τις γραμμές οι οποίες έχουν χαραχθεί στους χάρτες. Αν και ο Βόρειος Πόλος δεν ανήκει επί χάρτου σε κανέναν, οι χώρες του κεντρικού αρκτικού ωκεανού έχουν ήδη επεκτείνει τα δικαιώματά τους πέραν των ακτογραμμών τους βάσει του διεθνούς δικαίου. Τρεις εξ αυτών, η Ρωσία, ο Καναδάς και η Δανία έχουν αρχίσει να μελετούν εκ νέου τους χάρτες αυτούς και να προσπαθούν να «αρπάξουν» τα υποθαλάσσια κοιτάσματα της Αρκτικής τα οποία επεκτείνονται παραπλήσια του Βόρειου Πόλου.
Ο χαρακτηρισμός των συνοριακών γραμμών αυτών θα εξαρτηθεί από το μέγεθος των υφαλοκρηπίδων πέραν των ακτών τους. Παρ’ όλα αυτά και οι τρεις χώρες υποστηρίζουν πως οι υφαλοκρηπίδες τους εκτείνονται μέχρι την περιοχή Lomonosov Ridge.
Τα πλοία των χωρών θα μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα στα διεθνή αυτά ύδατα αλλά τα κοιτάσματα ορυκτών και υδρογονανθράκων είναι διαφορετικό ζήτημα για το οποίο ενδέχεται να υπάρξει, τουλάχιστον, διπλωματική σύγκρουση η οποία δε θα έχει μόνο γεωπολιτικές αλλά και κλιματικές συνέπειες.
O εθνικισμός αποτελεί άλλον ένα παράγοντα για την κυριαρχία στην Αρκτική, ιδιαίτερα για τον Ρώσο Πρόεδρο Πούτιν. Οι αλλαγές της ρωσικής στρατηγικής όσον αφορά την Αρκτική, σύμφωνα με πρόσφατο επίσημο έγγραφο το οποίο υπέγραψε ο Πούτιν στις 31 Μαρτίου, δεν μιλούν πια για «εποικοδομητική διεθνή συνεργασία», προσπαθώντας να τιμωρήσουν τα «εχθρικά προς τη Ρωσία έθνη» ενώ τονίζουν την πιθανή συνεργασία με φιλορωσικές χώρες όπως η Κίνα η οποία έχει και αυτή βλέψεις για τον αρκτικό κύκλο.
Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, παραμένουν «προσηλωμένες στην διασφάλιση των δικαιωμάτων τους στην περιοχή», σύμφωνα με εκπρόσωπο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τονίζοντας πως «ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εμποδίσει την εύρυθμη λειτουργία του Αρκτικού Συμβουλίου».
Η Φινλανδία έγινε μέλος του ΝΑΤΟ τον περασμένο Απρίλιο. Εάν η Σουηδία ακολουθήσει το παράδειγμά της όπως και θέλει, η Ρωσία θα είναι η μόνη μη-νατοϊκή δύναμη στο Συμβούλιο. Σύμφωνα με δηλώσεις του ερευνητή και ειδικού για την ασφάλεια της Αρκτικής του Fridtjof Nansen Institute, Αντρέας Οστχάγκεν στο Bloomberg, «η κατάσταση στον αρκτικό κύκλο αποτελεί μικρόκοσμο της παγκόσμιας γεωπολιτικής. Σε πενήντα χρόνια, κανείς δε γνωρίζει εάν θα προσπαθούμε να γεωτρήσουμε τα τελευταία κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου ή αν θα έχουμε ανάγκη από σπάνια ορυκτά τα οποία μπορεί να βρίσκονται στα έγκατα της Αρκτικής, γι αυτό υπάρχει και αυτή η γεωπολιτική σύγκρουση στην περιοχή αυτή τη στιγμή».
Οι έρευνες για τις πρώτες ύλες
Όσον αφορά τις αξιώσεις της Ρωσίας, της Δανίας και του Καναδά όσον αφορά την περιοχή Lomosonov Ridge, οι ΗΠΑ έχουν «συγκεντρώσει δεδομένα εδώ και δεκαετίες. Η χώρα αναμένεται να εμπλακεί και αυτή στο ζήτημα αυτό αφού θέλει να ελέγξει το πως ορισμένες από τις πρώτες ύλες αυτές θα χρησιμοποιηθούν», τόνισε η επικεφαλής του Polar Institute του think tank Wilson Center, Ρεμπέκα Πίνκους.
Η πρόσβαση στις πρώτες ύλες αποτελεί τον κύριο λόγο των κινήσεων των χωρών αυτών. Αν και οι έρευνες για κοιτάσματα στην Αρκτική υπολείπονται δεδομένων, οι περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν πως η ζώνη εμπεριέχει σημαντικές ποσότητες υδρογονανθράκων και ορυκτών. Η πιο πρόσφατη έρευνα των ΗΠΑ η οποία διενεργήθηκε το 2008 υπολογίζει πως υπάρχουν 90 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και 1.670 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου στα έγκατα του αρκτικού κύκλου μαζί με πολλά σπάνια ορυκτά τα οποία είναι αναγκαία για τη μετάβαση της οικονομίας στην ηλεκτρική ενέργεια.
Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί υπογραμμίζουν πως οι έρευνες αυτές δεν συμπεριλαμβάνουν τα offshore κοιτάσματα τα οποία παραμένουν ανεξερεύνητα αν και οι γεωλογικές έρευνες υποδεικνύουν πως είναι σημαντικά.
«Δεν υπήρχε πιθανότητα να μην αιτηθούν οι χώρες αυτές επέκταση της υφαλοκρηπίδας τους, παρά το υψηλό κόστος και παρά την αβεβαιότητα όσον αφορά τα κοιτάσματα», τόνισε ο ειδικός Γουόλτερ Ρεστ, προσθέτοντας πως «όλες οι χώρες έχουν ήδη καταλάβει όσο μπορούσαν έτσι ώστε να το χρησιμοποιήσουν ως μοχλό άσκησης πίεσης για τις περαιτέρω αξιώσεις τους».
Η πιθανή γεώτρηση της Αρκτικής δεν είναι ακόμα γνωστό πότε θα γίνει, «αλλά τα εθνικά και πολιτικά κέρδη είναι σημαντικά και συμβολικά όσον αφορά την κυριαρχία στην Αρκτική», τόνισε ο επικεφαλής της International Boundaries Research Unit του Πανεπιστημίου του Durham, Φίλιπ Στάινμπεργκ, προσθέτοντας πως «αποτελούν μέρος του αφηγήματος μίας εθνικής βλέψης και μίας ιδεατής επέκτασης προς τα βόρεια».
Κλιματική αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή θα διευκολύνει την πρόσβαση στις απομακρυσμένες και δυσπρόσιτες περιοχές της Αρκτικής αλλά και την εύρυθμη μεταφορά ορυκτών. Παρ’ όλα αυτά οι αρχέγονοι παγετώνες της περιοχής θερμαίνονται τέσσερις φορές γρηγορότερα από τον υπόλοιπο πλανήτη. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνά του, το International Cryosphere Climate Initiative (ICCI) υπογράμμισε πως είναι, πια, αναπόφευκτη η καλοκαιρινή περίοδος χωρίς πάγο στην Αρκτική πριν το 2050.
Αυτό πρόκειται, παράλληλα, να επιδεινώσει σωρεία κλιματικών επιπτώσεων. Ο πάγος προστατεύει τον πλανήτη μέσω της αντανάκλασης των θερμών ηλιακών ακτίνων. Σε αντίθεση, η ανοιχτή θάλασσα κάνει το ακριβώς αντίθετο, επιταχύνοντας την αύξηση της θερμοκρασίας. Οι αλλαγές μεταξύ των θερμοκρασιών του αρκτικού κύκλου και του υπόλοιπου πλανήτη θα επιδεινώσουν και τα καιρικά φαινόμενα, ενώ η απώλεια του πάγου και η αλλαγή της κυκλοφορίας των ωκεάνιων υδάτων θα επηρεάσουν και τα οικοσυστήματα της θαλάσσιας πανίδας.
Οι αλλαγές στην ξηρά δημιουργούν, παράλληλα, παρεμφερή προβλήματα. Το λιώσιμο των παγετώνων απελευθερώνει το παγιδευμένο μονοξείδιο του άνθρακα, επιταχύνοντας την άνοδο της θερμοκρασίας και το ίδιο το λιώσιμο το οποίο συνάμα αυξάνει και τη στάθμη των θαλάσσιων υδάτων.
Επιπροσθέτως, η επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας στον αρκτικό κύκλο απειλεί και τον τρόπο διαβίωσης των ιθαγενών και τη βιοποικιλότητα της περιοχής.
Τα σχέδια των κρατών
Τα σχέδια για τις εξορύξεις διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Αν και η Ρωσία έχει ξεκινήσει την εξόρυξη και παραγωγή αρκτικού πετρελαίου εδώ και μία, περίπου, δεκαετία με βλέψεις για περαιτέρω επέκταση των δραστηριοτήτων της, έχει παύσει τα σχέδιά της λόγω των διεθνών κυρώσεων.
Οι ΗΠΑ πρόσφατα έδωσαν το «πράσινο φως» για το Willow Oil Project των $8 δισ. στην Αλάσκα, ενώ έχουν περιορίσει τη μίσθωση της εξόρυξης πετρελαίου στα αρκτικά ύδατα.
Η Νορβηγία έχει offshore πλατφόρμες στον αρκτικό κύκλο, αλλά οποιεσδήποτε νέες άδειες αντιμετωπίζουν νομικά προβλήματα.
Η Γροιλανδία ακύρωσε τα πλάνα της για περαιτέρω εξερεύνηση κοιτασμάτων πετρελαίου το 2021, υπογραμμίζοντας πως το περιβαλλοντικό κόστος είναι υπερβολικά υψηλό.
Πρόσφατα, η κυβέρνηση του Καναδά επέκτεινε την απαγόρευση τέτοιων δραστηριοτήτων στον αρκτικό κύκλο.
Αν και οι οποιεσδήποτε δραστηριότητες των χωρών αυτών έχουν, μέχρι τώρα, περιοριστεί στον αρκτικό κύκλο και όχι στην Αρκτική, το όλο ζήτημα παραμένει εξαιρετικά αμφιλεγόμενο λόγω των κλιματικών επιπτώσεων.
Σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή του Royal Danish Defence College, Μαρκ Τζέικομπσεν, «εάν κάποια χώρα έχει πρόσβαση στην υφαλοκρηπίδα, έχει και το δικαίωμα της αξιοποίησής της. Παρ’ όλα αυτά, το συγκεκριμένο ζήτημα δεν εγείρει ερωτήματα μόνο όσον αφορά την οικονομική λογική αλλά και την περιβαλλοντική».
Όλοι γνωρίζουν πόσο γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά σημαντική είναι η συγκεκριμένη περιοχή, ιδιαίτερα τη στιγμή που το λιώσιμο των πάγων θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες θαλάσσιες οδούς τόσο για τα πολεμικά πλοία όσο και για τα υποβρύχια.
Τον περασμένο Φεβρουάριο, η Commission on the Limits of the Continental Shelf (CLCS) αποφάσισε πως μεγάλο μέρος των αξιώσεων της Ρωσίας δικαιολογείται λόγω της γεωλογίας, αν και άλλα μέρη χρειάζονται περαιτέρω έρευνα και εξερεύνηση. Η Ρωσία ανταπάντησε παραδίδοντας νέα δεδομένα στη CLCS τον ίδιο μήνα. Εάν η Επιτροπή αποφασίσει πως οι αξιώσεις της Ρωσίας είναι νόμιμες, τότε η χώρα θα μπορούσε να καταλήξει να κατέχει περιοχή 516.400 τετραγωνικών ναυτικών μιλίων, η οποία είναι μεγαλύτερη από τη Λιβύη, σύμφωνα με ανάλυση της International Boundaries Research Unit.
Αυτό, με τη σειρά του, «σημαίνει πως η Ρωσία θα είναι η μόνη από τις τρεις χώρες με αξιώσεις η οποία θα έχει μία σημαντική νομική νίκη», τόνισε ο Τζέικομπσεν.
Παρ’ όλα αυτά, τόσο ο Καναδάς όσο και η Δανία μπορεί να μην έχουν χάσει την ευκαιρία τους, αφού η CLCS μπορεί να αποφασίσει πως η περιοχή Lomonosov Ridge επεκτείνεται σε μία υφαλοκρηπίδα την οποία τα τρία κράτη θα πρέπει να μοιραστούν. Οι χώρες αυτές ενδέχεται να προχωρήσουν σε διεκπαιρέωση των συνόρων τους μέσω ενός διεθνούς, ανεξάρτητου συμβουλίου η οποία μπορεί να διαρκέσει χρόνια ή ακόμα και δεκαετίες ολόκληρες. Όσο, όμως, λαμβάνουν χώρα οι εξελίξεις αυτές, ο πάγος συνεχίζει να λιώνει.
«Οποιαδήποτε οικονομικά κέρδη θα εξαλειφθούν από το υπέρογκο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος», τόνισε το ICCI, υπογραμμίζοντας πως «το πραγματικό πρόβλημα των καλοκαιριών χωρίς πάγο στην Αρκτική είναι και το σημαντικότερο αποκύημα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής».
Το 2007, όταν ο Πούτιν πλησίαζε το τέλος της δεύτερης θητείας του ως Πρόεδρος της Ρωσίας, οι ρωσικές δυνάμεις κάρφωσαν μία ρωσική σημαία στον βυθό του Βόρειου Πόλου. Η χωρίς νομική βάση κίνηση αυτή αποτέλεσε σύμβολο της προσπάθειας της χώρας να κυριαρχήσει στο σημαντικό κομμάτι του πλανήτη αυτό.
Δεκαέξι χρόνια αργότερα, ο Πούτιν βρίσκεται ακόμα στο θώκο της προεδρίας της χώρας και υποδεικνύει τον επιθετικό επεκτατισμό του μέσω του πολέμου στην Ουκρανία.
Προς το παρόν, η Αρκτική δεν ανήκει σε κανέναν. Ένα από τα αγνότερα μέρη του κόσμου, όμως, θα εξαφανιστεί για πάντα όταν τα οικονομικά συμφέροντα το απομυζήσουν απ’ όλες τις πρώτες ύλες του.
