Θέλω να γνωρίσω τους ανθρώπους που παράγουν το φαγητό μας εν ώρα εργασίας. Θέλω να μάθω πώς μεγαλώνουν τα ψάρια στα θαλάσσια πάρκα. Πού, πώς και ποιο ταξίδι ακολούθησε η τροφή μέχρι να φτάσει στο πιάτο. Θέλω να ζήσω την εμπειρία αυτής της εργασίας, να δω πόσο κουραστική είναι για τους ανθρώπους, πόση φροντίδα δείχνουν στα ψάρια, τι συμβαίνει όταν έχουν σύμμαχο ή εχθρό τον καιρό. Με αφορμή το ρεπορτάζ του Cantina για τα φρέσκα ελληνικά ψάρια εκτροφής Fish from Greece των μελών της Ελληνικής Οργάνωσης Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ), άδραξα την ευκαιρία να δω από κοντά μια φάρμα ψαριών στον ιστορικό κόλπο του Αστακού και να πάρω τις απαντήσεις που έψαχνα.
Στο λιμάνι με περίμενε ο καπετάνιος. Ανεβήκαμε στο σκάφος, φορέσαμε σωσίβια και φύγαμε για αγροδιατροφική ξενάγηση στην ασημένια θάλασσα των Εχινάδων νήσων. Στην παρέα μας ήταν επίσης δύο ιχθυολόγοι κι ένας δύτης. Μία φώκια Μονάχους-Μονάχους και μερικές Καρέτα-Καρέτα μάς συνόδευαν στο νερό και πολλά γλαροπούλια στον ουρανό. Σκέφτομαι ότι θα ήταν θαυμάσια εμπειρία για πολλούς, αν υπήρχε ένα οργανωμένο πλαίσιο που να στηρίζει τις επισκέψιμες θαλασσινές φάρμες. Να έρθουμε όλοι πιο κοντά στη γνώση και να ανακαλύψουμε τη διαδρομή της τροφής από τη θάλασσα στο πιάτο.
Το προνόμιο του να ζεις σε χώρα θαλασσινή
Είναι προνόμιο να ζούμε σε χώρα που βρέχεται από θάλασσες με καθαρά νερά και ζωηρά ψάρια, για τα οποία βρίσκουν πεδίο έρευνας επιστήμονες και μόνιμη εργασία καταρτισμένοι άνθρωποι. Ένα πλήρες οικοσύστημα λειτουργεί αρμονικά στα νερά για να έχουμε πρόσβαση σε τροφή που είναι θρεπτική και φτάνει σε εμάς φρέσκια, μέσα σε 24 ώρες. Η μείωση της απόστασης που χρειάζεται να διανύσουν τα ψάρια μέχρι τις αγορές είναι το κυρίως ζητούμενο, όμως η αποκλειστική κατανάλωση τροφίμων που παράγονται κοντά μας δεν είναι πάντα εφικτή.
Δεν έχουμε όλοι έναν ψαρά στο σπίτι μας. Eιδικά όσοι ζούμε στις μεγάλες πόλεις δεν γίνεται να έχουμε πρόσβαση σε αυτές τις αγορές. Κάποια τρόφιμα, όπως τα ψάρια, αναγκαστικά έρχονται από πιο μακριά και η ασφαλής μετακίνησή τους είναι εξαιρετικά σημαντική. Αν το καλοσκεφτούμε, όπως ισχύει για όλες τις φάρμες της στεριάς, λίγο έως πολύ, το ίδιο ισχύει και για τις φάρμες της θάλασσας. Είτε είναι μικρή βιολογική ή μεγαλύτερη συμβατική, πίσω της υπάρχει μια οικογένεια και μια ομάδα που τη στηρίζει και έχει τη δική της μοναδική ιστορία να αφηγηθεί.
«Μπορώ να καταλάβω αν ανάμεσα σε 100.000 ψάρια κάτι ή κάποιο δεν πάει καλά. Είναι σαν να είσαι μαμά. Δεν καταλαβαίνεις ότι έχει κάτι το παιδί σου; Συμβαίνει το ίδιο ακριβώς όταν εκτρέφεις ψάρια και τα βλέπεις να μεγαλώνουν.» Γεωργία Καστρίτη
Βαρκάδα στη φάρμα των ψαριών
Πρώτη στάση. Αν και ήταν ακόμη νωρίς, η ζέστη ήταν ήδη αφόρητη και ο ήλιος λαμπύριζε στα νερά. Σταθήκαμε στη μέση του οργανωμένου πάρκου για να δούμε την περιστροφική κίνηση της τροφής. Όπως διασκορπιζόταν, βλέπαμε τα ψάρια να κολυμπούν ήρεμα και ξαφνικά να πηδούν έξω από το νερό, σχεδόν χορεύοντας. Αν είχαν φωνή, θα είχαμε πάρτι με γέλια και χαρές. Μαζεύτηκαν από πάνω οι γλάροι και ένα κοπάδι αθερίνες κόλλησε στο σκάφος μας. Θυμήθηκα τον πατέρα μου να λέει: «Όπου υπάρχει φαγητό να πηγαίνεις για να περνάς καλά». Το ίδιο κάνουν και αυτά τελικά. Τρώνε και περνούν καλά.
Σε έναν από τους κλωβούς, οι ιχθυολόγοι Τζωρτζίνα Σκιά και Μάρθα Κορδολέ ελέγχουν το τάισμα των ψαριών.
«Είναι σαν να είσαι μαμά, καταλαβαίνεις αν έχει κάτι το παιδί σου»
Στο «πλωτό» γραφείο μάς υποδέχτηκε η ιχθυολόγος Γεωργία Καστρίτη και δεν έκρυψα τον ενθουσιασμό μου που συνάντησα γυναίκα να ηγείται σε ένα επάγγελμα που θεωρείται κατεξοχήν ανδρικό. Είναι η προϊσταμένη της μονάδας και υπεύθυνη για τη φροντίδα των γόνων. Κύριο μέλημά της είναι να τα μεγαλώνει σωστά. Η ομάδα της απαρτίζεται από ιχθυολόγους, βιολόγους, υπεύθυνους διατροφής που τα ταΐζουν με επιμέλεια και σύστημα, ιχθυοπαθολόγο και δύτες. «Μη σου κάνει εντύπωση γιατί και οι βοηθοί μου γυναίκες είναι. Θα γνωρίσεις την Τζωρτζίνα και εκεί που θα πάμε μετά θα βρούμε την Έλλη». Ζήτησα να περιγράψει μια τυπική εργάσιμη μέρα: «Ξεκινάω από το Μεσολόγγι στις 5 το πρωί, συναντιέμαι στο λιμάνι με όλη την ομάδα και πάμε με το σκάφος στη μονάδα.
Οργανώνουμε τις δουλειές, τι θα κάνουμε, τι θα ταΐσουμε και ξεκινάμε». Προσπαθώ να μπω… στις γαλότσες της και να κατανοήσω περισσότερα. Κοιτάζω γύρω και βλέπω μόνο θάλασσα με ψάρια. Τη ρωτάω τι παραπάνω βλέπει από μένα. «Η ιχθυολογία και η ιχθυοπαθολογία είναι ολόκληρη επιστήμη. Μπορώ να καταλάβω αν ανάμεσα σε 100.000 ψάρια κάτι ή κάποιο δεν πάει καλά. Είναι σαν να είσαι μαμά. Δεν καταλαβαίνεις ότι έχει κάτι το παιδί σου; Συμβαίνει το ίδιο ακριβώς όταν εκτρέφεις ψάρια από μικρά σε μεγάλα. Αναγνωρίζεις την ευρωστία και ξέρεις πότε κάποιο δεν είναι καλά. Μπορεί να είναι νωχελικό στο κολύμπι του, μπορεί να μη θέλει να φάει τόσο πολύ, να μην είναι ζωηρό, να κολυμπάει κοντά στην επιφάνεια»
Η ιχθυολόγος Γεωργία Καστρίτη επιστρέφει με το σκάφος στο γραφείο της.
Η άγρια φύση βρίσκει τροφή και καταφύγιο στην ήμερη
Συνεχίστηκε η ξενάγηση, και όσο ψάχναμε τις Καρέτα-Καρέτα, συζητούσαμε για τη βιοποικιλότητα, το βάθος της θάλασσας, τα φύκια Ποσειδωνία. «Στον βυθό κρύβεται η αρμονική συνύπαρξη ήμερων και άγριων ψαριών», μου εξηγεί ο ιχθυολόγος Δημήτρης Καραμέτης. «Αυτό συμβαίνει γιατί εντός του διχτυού υπάρχει ο πληθυσμός που εκτρέφουμε και έξω έρχονται τα άγρια είδη και προστατεύονται από τους μεγάλους θηρευτές. Ο κλωβός είναι από μόνος του ένα οικοσύστημα, γι’ αυτό έχει τριγύρω τους άγριους θηρευτές. Κάτω από τους κλωβούς είναι ένα μεγάλο καταφύγιο για τα ψάρια. Μέσα στα δίχτυα έχει λαβράκια, τσιπούρες, φαγκριά και έξω μαζεύονται σάλπες, κεφαλόπουλα, σαρδέλες κ.ά. Μπορούμε να δούμε δελφίνια και θαλάσσιες χελώνες να προσεγγίζουν τα δίχτυα. Συχνά βλέπουμε μαγιάτικα που είναι θηρευτές. Εκτός από την προστασία που ψάχνουν, σίγουρα έρχονται και για το φαγητό.
Όπου υπάρχει τροφή και καταφύγιο, είτε αυτά είναι κλωβοί, είτε βράχια, είτε Ποσειδωνία, που υπάρχει σε αφθονία στη Μεσόγειο, μαζεύονται για να προφυλάσσονται από τους θηρευτές. Αντίστοιχα, όμως, οι θηρευτές ψάχνουν εδώ για να βρουν αυτά που κρύβονται». Συνεχίσαμε τη βαρκάδα προς το επόμενο θαλάσσιο πάρκο. Εκεί συναντήσαμε την υπεύθυνη διατροφής Έλλη Θεοδωρακάκη. Σε καθημερινή βάση ρυθμίζει την τροφή ανάλογα με το είδος των ψαριών, τον αριθμό, το μέγεθος. Με μια ομάδα οκτώ ατόμων χωρίζουν τα πάρκα και φροντίζουν τα ψάρια. Είναι γελαστή και μου εξηγεί πώς χωρίζονται τα πάρκα, «όπως στα εστιατόρια που έχουν αριθμούς στα τραπέζια». Φαίνεται όμως ότι και τα άγρια τρέφονται καλά. «Προτού έρθετε κοιτούσα μια χελώνα εδώ και είναι συνέχεια μία φώκια εκεί, στο άλλο πάρκο. Ανεβαίνει από πάνω, μπαίνει μέσα, τρώει ό,τι τρώει και ξαναβγαίνει». Η θρεπτική τροφή είναι θεμελιώδης για την υγεία και την ανάπτυξη των ψαριών, ακριβώς όπως ισχύει και για τον άνθρωπο. Τα ήμερα ψάρια μεγαλώνουν σε περιβάλλον με επιστημονική επιτήρηση και άριστη ποιότητα νερού και τροφής. Ωστόσο, η εύκολη πρόσβαση σε ποιοτική τροφή προσελκύει τα άγρια ψάρια.
Ζωή μεταξύ στεριάς και θάλασσας
Παρατηρώ τους δύτες στο διπλανό σκάφος που ετοιμάζονταν για κατάδυση. Θα έμπαιναν μέσα στους κλωβούς για να ελέγξουν τα δίχτυα, τον βυθό, τα ψάρια. Η Γεωργία ανεβαίνει στο ταχύπλοό της βιαστική γιατί έχει περάσει η ώρα και πρέπει να επιστρέψει στο γραφείο μαζί με την Έλλη και την Τζωρτζίνα: «Κοιτάζεις το όνομα του σκάφους; Το έβγαλα “Κωνσταντίνο” γιατί έχω μεγάλη αδυναμία στον παππού μου. Πώς σου φάνηκε η εμπειρία;», με ρωτάει και σχεδόν ψιθυρίζω ότι μου φαίνεται πολύ δύσκολο αυτό που κάνουν. «Δεν μπορείς να εργαστείς στη θάλασσα αν δεν την αγαπάς. Όμως, σηκώνω το βλέμμα μου κουρασμένη, βλέπω δελφίνια και τα ξεχνάω όλα».
Στο ψαροταβερνάκι
Επιστρέψαμε στο λιμάνι ηλιοκαμένοι στις 13:00 ακριβώς, γιατί ο καπετάνιος έπρεπε να φροντίσει την αλλαγή της βάρδιας. Είχαμε παραγγείλει από νωρίς στην κοντινή ταβέρνα να μας ψήσουν φαγκρί. Απολαύσαμε φρέσκο, νόστιμο, θρεπτικό ψάρι από τα κρυστάλλινα νερά της θάλασσας. Φρέσκο ελληνικό ψάρι εκτροφής Fish from Greece, από τη φάρμα στο πιρούνι.
Φωτογραφίες: Πέτρος Σοφικίτης
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Μια εντυπωσιακή χορογραφία εκτυλίσσεται την ώρα του ταΐσματος. Τα ψάρια χοροπηδούν μέσα στον κλωβό δημιουργώντας μια μαγευτική εικόνα.
