Οι φακές οφείλουν την επιστημονική τους ονομασία, Lens culinaris, στον κυρτό σε σχήμα φακού σπόρο τους.
Πρόκειται για ένα είδος οσπρίων που κατάγεται από τη Δυτική Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Οι φακές αποτελούν μία από τις πρώτες καλλιέργειες, που συναντώνται στις δίαιτες της αρχαίας Ρώμης και της Αιγύπτου.
Αποτελούν βασικό διατροφικό συστατικό σε πολλές χώρες, καθώς προσφέρουν μια γήινη, ήπια γεύση ξηρών καρπών που αποτελεί ιδανική προσθήκη σε διάφορες συνταγές. Ενδιαφέρον είναι ότι ο Καναδάς κατέχει την πρώτη θέση στην παγκόσμια παραγωγή φακής, ακολουθούμενος από την Ινδία!
Οι φακές έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε νάτριο και κορεσμένα λιπαρά και υψηλή περιεκτικότητα σε κάλιο, φυτικές ίνες, φυλλικό οξύ και φυτικές χημικές ουσίες που ονομάζονται πολυφαινόλες και έχουν αντιοξειδωτική δράση. Χάρη σε αυτό το διατροφικό προφίλ έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης για τις επιδράσεις τους στις χρόνιες ασθένειες.
Μια μερίδα 100 γρ. φακές (βραστές) περιέχει 105 kcal, 8,8 γρ. φυτικής πρωτεΐνης, 0,7 γρ. λιπαρών και 16,9 γρ. υδατανθράκων. Ακόμη παρέχουν 5,1 γρ. φυτικών ινών, 3,5 mg σιδήρου, 40 μg σεληνίου και 30 μg φυλλικού οξέος.
Οι φακές περιέχουν επίσης ανθεκτικό άμυλο που καθυστερεί την απορρόφηση των υδατανθράκων με αποτελέσματα τη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα. Ανθεκτικό άμυλο είναι το κλάσμα του αμύλου και των προϊόντων αμύλου που δε διασπώνται στο λεπτό έντερο και θεωρείται φυτική ίνα. Στα τρόφιμα υπάρχουν τέσσερις διαφορετικοί τύποι ανθεκτικού αμύλου (RS1, RS2, RS3 και RS4) και η πρόσληψή τους συνδέεται με αντιδιαβητική δράση καθώς και με μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου.
Παράλληλα, οι φακές αποτελούν πηγή πρεβιοτικών που τροφοδοτούν τη χλωρίδα του εντέρου για να βοηθήσουν στην πρόληψη ασθενειών του πεπτικού συστήματος. Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι οι φακές μπορούν να μειώσουν την αρτηριακή πίεση, τη χοληστερόλη και το σάκχαρο του αίματος.
Μελέτες σε ανθρώπους έχουν επιβεβαιώσει ότι οι φακές μπορούν να βελτιώσουν τα επίπεδα χοληστερόλης σε άτομα με διαβήτη, αλλά και να προστατεύσουν από τον καρκίνο του μαστού τις γυναίκες.
Οι φακές περιέχουν λεκτίνες, ένα τύπο πρωτεΐνης που μπορεί να συνδεθεί με τις κυτταρικές μεμβράνες. Οι λεκτίνες είναι άφθονες στα όσπρια και τα δημητριακά, και οι περισσότερες βρίσκονται συνήθως στο περίβλημα του σπόρου και στα φύλλα. Θεωρείται ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στην λειτουργία του ανοσοποιητικού, την κυτταρική ανάπτυξη και τη ρύθμιση του σωματικού λίπους. Από την άλλη μεριά όμως φαίνεται ότι πέφτουν «βαριές» σε όσους έχουν ήδη προβλήματα με το έντερο (όπως σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου) ή αυτοάνοσες παθήσεις (όπως η νόσος του Crohn ή η νόσος Hashimoto). Στην περίπτωσή τους οι λεκτίνες που περιέχονται στις φακές είναι πιθανό να προκαλέσουν μεγαλύτερες πεπτικές ενοχλήσεις, οπότε συνιστάται να καταναλώνονται με μέτρο (εφόσον έχει διαπιστωθεί ενόχληση).
