Μολονότι η υπόθεση των δύο κλεμμένων έργων της Εθνικής Πινακοθήκης (ΕΠΜΑΣ) έκλεισε για τη Δικαιοσύνη με τη δίκη που πραγματοποιήθηκε πριν από περίπου είκοσι ημέρες, ένα σημαντικό ζήτημα παραμένει ανοιχτό.
Και αυτό έχει να κάνει κατά κύριο λόγο με το πολύτιμο για τους Έλληνες «Γυναικείο κεφάλι» του Πάμπλο Πικάσo. Το έργο, πορτρέτο της φωτογράφου και συντρόφου του Πικάσο, Ντόρα Μάαρ, που εκτίθεται πλέον ανάμεσα σε άλλα σημαντικά έργα της δυτικοευρωπαϊκής τέχνης στην Πινακοθήκη, έχει βεβαίως συντηρηθεί και αποκατασταθεί. Ωστόσο η δεκαετής ταλαιπωρία του από τον –κατά δήλωσή του– «φιλότεχνο» κλέφτη έχει επιφέρει στη προσωπογραφία ανεπανόρθωτες φθορές.
«Τα δύο έργα που είχαν κλαπεί από την Εθνική Πινακοθήκη έχουν υποστεί δομικές αλλαγές, οι οποίες δεν είναι ορατές στο μάτι του θεατή. Συγκεκριμένα για το “Γυναικείο κεφάλι” του Πάμπλο Πικάσο, διαπιστώθηκε ότι διαταράχθηκε σε μεγάλο βαθμό η συνοχή των στρωμάτων, δηλαδή η επαφή των χρωματικών στρωμάτων με τον φορέα (ύφασμα), γεγονός που καθιστά το έργο ευπαθές και ασταθές, όπως κατατέθηκε άλλωστε κατά την εξέτασή μου στη δημόσια συνεδρίαση του ποινικού δικαστηρίου, της 20ής Ιανουαρίου 2023», λέει στην «Κ» η κ. Εφη Αγαθονίκου, διευθύντρια συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης.
Συγκεκριμένα, έπειτα από ερώτησή μας σχετικά με την κατάσταση του έργου, η συντηρήτρια φορητών έργων ζωγραφικής της ΕΠΜΑΣ Χριστίνα Καραδήμα διευκρίνισε: «Για κάθε ζωγραφικό έργο των συλλογών της ΕΠΜΑΣ διατηρείται αρχείο της φυσικής κατάστασης διατήρησής του, αλλά και των ενεργειών επεμβατικής, σωστικής και προληπτικής συντήρησης. Τα τεκμήρια αυτά ανανεώνονται όταν υπάρχουν μεταβολές».
Διαπιστώθηκε ότι διαταράχθηκε σε μεγάλο βαθμό η επαφή των χρωματικών στρωμάτων με τον μουσαμά του έργου.
«Αρχικά οι αδέξιοι και βίαιοι χειρισμοί κατά την κλοπή επέφεραν δομικές αλλαγές στη στρωματογραφία, οι οποίες στη συνέχεια εγκαθιδρύθηκαν εξαιτίας των ακατάλληλων συνθηκών αποθήκευσης», διευκρινίζει η ίδια αναφερόμενη στην πολυετή ταλαιπωρία του έργου.
Ας υπενθυμίσουμε ότι, όπως αναφέρθηκε στη δίκη, τα κλοπιμαία βρέθηκαν σε ρέμα στο Πόρτο Ράφτη. Ενας από τους αστυνομικούς που συμμετείχαν στις έρευνες κατέθεσε ότι οι δύο πίνακες, του Πικάσο και του Μοντριάν, βρέθηκαν καλυμμένοι με νάιλον συσκευασίες και τυλιγμένοι με μονωτική ταινία. Βρίσκονταν μέσα σε μεγάλους πολυεστερικούς χαρτοφύλακες, παρόμοιους με εκείνους που χρησιμοποιούν οι αρχιτέκτονες.
«Για την επανέκθεση του έργου ακολουθήθηκε πρωτόκολλο αποκατάστασης βασισμένο στις αρχές της αντιστρεψιμότητας και της ελάχιστης επέμβασης», σημειώνει στην «Κ» η συντηρήτρια. Από την πλευρά της, η Πινακοθήκη έχει φροντίσει «για λόγους προληπτικής συντήρησης της ζωγραφικής επιφάνειας» να τοποθετηθεί ειδικό κρύσταλλο στο μπροστινό μέρος έτσι ώστε να εξασφαλιστεί με τον καλύτερο τρόπο η προστασία του έργου από περαιτέρω φθορά.
Τιμητική προσφορά
Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι το «Γυναικείο κεφάλι» υπήρξε τιμητική προσφορά του Πικάσο στον ελληνικό λαό για τη γενναία αντίστασή του κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, μέρος της σημαντικής δωρεάς Γάλλων καλλιτεχνών που συγκεντρώθηκε χάρη τις προσπάθειες του φιλέλληνα Ροζέ Μιλλιέξ και της συζύγου του Τατιάνας Γκρίτση-Μιλλιέξ, και εξετέθη το 1949 στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας. Περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα, η δωρεά παρουσιάστηκε για δεύτερη φορά και στη συνέχεια το έργο έμεινε για καιρό στις αποθήκες της Πινακοθήκης. Βγήκε και πάλι στην επιφάνεια το 2007 για ένα μήνα, όταν η Εθνική Πινακοθήκη συμμετέχοντας στον εορτασμό των 100 χρόνων του Γαλλικού Ινστιτούτου εξέθεσε εκ νέου τη δωρεά. Η επόμενη και τελευταία παρουσίασή του στο κοινό έγινε το 2011.
Τα ξημερώματα της 9ης Ιανουαρίου 2012, ο Γιώργος Σαρμαντζόπουλος κατάφερε να εισβάλει στο εσωτερικό του μουσείου από μια ανασφάλιστη μπαλκονόπορτα, παραπλάνησε ένα φύλακα προκαλώντας ψεύτικους συναγερμούς και κατάφερε να φύγει με τη λεία του. Ο δράστης συνελήφθη τον Ιούνιο του 2021 και ομολόγησε την πράξη του. Καταδικάστηκε σε κάθειρξη έξι ετών με αναστολή. Το δικαστήριο αποφάσισε, ως περιοριστικό όρο, να διατηρήσει την ηλεκτρονική επιτήρηση που του είχε επιβληθεί από το περασμένο καλοκαίρι.
