Τα ονόματά τους είναι Πορτ και Στάρμπορντ και επί πέντε ολόκληρα χρόνια είναι ο φόβος και ο τρόμος του θαλάσσιου κόσμου της ακτής Γκανσμπάι στη Νότια Αφρική. Πρόκειται για δύο αρσενικές φάλαινες όρκες που «κατηγορούνται» ότι ευθύνονται για τον θάνατο τουλάχιστον οκτώ λευκών καρχαριών, οι οποίοι παραδοσιακά εντοπίζονται σε μεγάλη συγκέντρωση στην περιοχή, όλες τις εποχές του χρόνου. Κάτι που όμως σιγά-σιγά αλλάζει, καθώς τα εντυπωσιακά όντα έχουν αρχίσει τη μετανάστευσή τους σε άλλα, πιο φιλικά προς αυτά, ύδατα, με αποτέλεσμα τη διατάραξη ολόκληρου του τοπικού οικοσυστήματος.
Αυτό συμβαίνει γιατί οι όρκες με το να εκθρονίσουν τους λευκούς καρχαρίες από την κορυφή της τροφικής αλυσίδας, άφησαν το περιθώριο σε μικρότερα αρπακτικά να μεταναστεύσουν στην περιοχή, να αναπτυχθούν και να πληθύνουν πέρα από το φυσιολογικό. Οι συνέπειες από τη μετακίνηση των λευκών καρχαριών και την αποσταθεροποίηση του οικοσυστήματος στο Γκανσμπάι ήταν πολύ σημαντικές. Το αποκορύφωμα αποτελεί η εμφάνιση του χάλκινου φαλαινοκαρχαρία. Πρόκειται για έναν μεσαίου μεγέθους καρχαρία, ο οποίος πάρα πολύ συχνά αποτελεί το θήραμα των μεγάλων λευκών και γι’ αυτό δεν τον συναντούσαμε παλαιότερα στη συγκεκριμένη αφρικανική ακτή. Τώρα όμως που έχει εξαλειφθεί για τον πληθυσμό ο κίνδυνος και έχουν αρχίσει να κατοικούν στην περιοχή, οι αλλαγές που μπορούν να επιφέρουν, σύμφωνα με τους επιστήμονες, πιθανότατα θα επηρεάσουν αρνητικά το status quo και την τροφική αλυσίδα.
Φυσικά, για να επιστρέψουμε στις φάλαινες, δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο για τις όρκες να σκοτώνουν ό,τι μπορεί να βρεθεί στο πέρασμά τους, από μικροσκοπικά ψάρια μέχρι καρχαρίες, αλλά και μπλε φάλαινες. Αυτή, όμως, είναι από τις ελάχιστες φορές – αν όχι η μοναδική – που, σύμφωνα με τους επιστήμονες οι οποίοι διεξήγαγαν μια νέα μελέτη (δημοσιεύθηκε στο τέλος Ιουνίου στο «African Journal of Marine Science»), οι βίαιες πράξεις δύο συγκεκριμένων φαλαινών είχαν τόσο ξεκάθαρο και άμεσο αντίκτυπο στον βιότοπό τους. Οι ίδιοι δημοσιεύουν τους αριθμούς που δείχνουν την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί. Μέχρι το 2017 οι ημερήσιες θεάσεις μεγάλου λευκού καρχαρία κατά μέσο όρο ήταν 7. Από τότε που ξεκίνησαν οι επιθέσεις μειώθηκαν σε 1,17 και παρέμειναν σε αυτά τα χαμηλά επίπεδα σταθερά, μέχρι και το 2019.
Το χρονικό των επιδρομών
Σε μια χρονική διάρκεια τεσσάρων μηνών μέσα στο 2017, τα κουφάρια πέντε λευκών καρχαριών ξεβράστηκαν στις ακτές του Γκανσμπάι, ανατολικά του Κέιπ Τάουν, προβληματίζοντας τους επιστήμονες. Ταυτόχρονα, όμως, τους δόθηκε για πρώτη φορά η δυνατότητα να διεξαγάγουν νεκροψία στα φοβερά αυτά πλάσματα αμέσως μετά από μια επίθεση εναντίον τους από φάλαινες. Σε τέσσερα από τα άψυχα σώματα των ψαριών έλειπε το συκώτι, ενώ στο άλλο η καρδιά.
Προσεκτική παρατήρηση της δραστηριότητας της περιοχής αποκάλυψε ότι ο θάνατος κάθε λευκού καρχαρία ερχόταν ύστερα από θέαση του φονικού διδύμου, το οποίο ήταν εύκολο να αναγνωριστεί χάρη σε συγκεκριμένα σημάδια που έφεραν στα σώματά τους και ήταν αποτέλεσμα προηγούμενων μαχών με άλλα θαλάσσια όντα. Της μιας φάλαινας το ραχιαίο πτερύγιο εμφάνιζε πτώση προς τα δεξιά και της άλλης λύγιζε προς τα αριστερά – γι’ αυτό και έδωσαν στην πρώτη το όνομα Starboard, που σύμφωνα με την αγγλική ναυτική ορολογία σημαίνει δεξιά, και στη δεύτερη Port, δηλαδή αριστερά. Και παρόλο που συνήθως οι όρκες δεν κυνηγούν μεγάλους λευκούς καρχαρίες, οι συγκεκριμένες μάλλον ανήκουν σε ένα σπάνιο υποείδος φαλαινών της Νότιας Αφρικής, που χαρακτηρίζεται από τα επίπεδα δόντια, αλλά και από τη μεγάλη αγάπη για το συκώτι του λευκού καρχαρία. Το εκλεκτό γι’ αυτές έδεσμα είναι πλούσιο σε λιπαρά, που τους παρέχει πολλή ενέργεια, ενώ επίσης περιέχει σκουαλένιο. Πρόκειται για μια οργανική ουσία που παράγουν όλα τα πλάσματα, αλλά στους καρχαρίες συγκεντρώνεται στο σύνολό της στο συκώτι.
Στους επόμενους μήνες και για αρκετά χρόνια οι ερευνητές άρχισαν να παρατηρούν ότι οι λευκοί καρχαρίες απέφευγαν συνειδητά κάποια σημεία της ακτής Γκανσμπάι όταν οι όρκες βρίσκονταν κοντά, εγκαταλείποντας για αρκετό καιρό την περιοχή που παραδοσιακά αποτελούσε το σπίτι τους. Μάλιστα, η επικεφαλής των επιστημόνων που διεξήγαγαν τη μελέτη, Αλισον Τάουνερ, παρομοιάζει το φαινόμενο με εκείνο που παρατηρείται στα άγρια σκυλιά στο Σερενγκέτι της Τανζανίας, τα οποία αποφεύγουν την περιοχή εξαιτίας των λιονταριών που έχουν αρχίσει να συγκεντρώνονται εκεί.
Συντονισμένη επίθεση
Αν και όλα ξεκίνησαν από τον Πορτ και τον Στάρμπορντ, πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας ένα βίντεο που αποδεικνύει ότι υπάρχουν και άλλες όρκες που λυμαίνονται την περιοχή. Συγκεκριμένα, drone που πετούσε πάνω από το Mossel Bay κατέγραψε την επίθεση που δέχθηκε ένας λευκός καρχαρίας από τρεις όρκες. Το υλικό αποτελεί μέρος του αρχείου της Τάουνερ, η οποία το μοιράστηκε με τους ακολούθους της στο Instagram και δείχνει πώς ακριβώς οι φάλαινες-δολοφόνοι στήνουν ενέδρα στο θήραμά τους προκειμένου να του αφαιρέσουν το ήπαρ.
Στο βίντεο διακρίνονται δύο φάλαινες να κολυμπούν η μία δίπλα στην άλλη όταν ξαφνικά μία τρίτη αναδύεται από το νερό έχοντας πιάσει στο στόμα της έναν μεγάλο λευκό καρχαρία. Στη συνέχεια η θάλασσα γεμίζει με το αίμα του καρχαρία. Η φάλαινα αφαιρεί το συκώτι από τον μήκους 2,74 μέτρων καρχαρία και στη συνέχεια αφήνει ελεύθερο το πτώμα του, το οποίο χάνεται στον βυθό.
Μαζική συμμετοχή στις έρευνες
Η Αλισον Τάουνερ θεωρεί ότι οι έρευνες που διεξάγονται και καταγράφουν τη συμπεριφορά των φαλαινών και των λευκών καρχαριών είναι ιδιαιτέρως σημαντικές γιατί θα μας δείξουν πώς οι μεγάλοι θαλάσσιοι θηρευτές ανταποκρίνονται στον κίνδυνο ούτως ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη δυναμική της συνύπαρξης με άλλες κοινότητες αρπακτικών. Μάλιστα καλεί όλους τους πολίτες να βρίσκονται σε εγρήγορση και να συμμετέχουν στις έρευνες. Καλεί, για παράδειγμα, ψαράδες, τουρίστες σε σκάφη και ναυτικούς να αναφέρουν ό,τι μπορεί να δουν τυχαία προκειμένου να βοηθήσουν στη συλλογή περισσότερων πληροφοριών. Η φύση δεν θα σταματήσει ποτέ να μας εκπλήσσει.
