Ιδού τα αποτελέσματα της έρευνας του Κώστα Τριανταφύλλου αναφορικά με τον εορτασμό της Λαμπρής στην Πάτρα τα παλιά χρόνια, όπως την παρουσίασε στο «Ιστορικό Λεξικό».
Γράφει ο αείμνηστος ιστορικός:
– Αγάπη. Ο εσπερινός της Κυριακής του Πάσχα. Εις τον ναόν Αγ. Ανδρέου μετεπαναστατικώς ιερουργεί ο αρχιερεύς ερχόμενος εν πομπή εκ του παρακειμένου αρχιεπ. οικήματος. Μέχρι τελών ΙΘ’ αι. εκαίετο κρεμασμένον προ του ναού ανδρείκελλον του Ιούδα απαγχονιζομένου πλήρες εκρηκτικών ουσιών.
– Το Πάσχα του 1817 φθάνει εις Πάτρας ο Αγγλος Η. W. Williams (Κυρ. Σιμοπούλου Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα Γ2 β’ εκδ. σ. 447): Ανάστατος η πόλις από εορταστικές εκδηλώσεις μέχρις εσπέρας. Σ’ όλους τους δρόμους ακούγονταν βιολιά, γκάιδες και ντέφια. Νόμιζες πως στρίγγλιζαν παιδιά και γρύλιζαν γουρούνια που τα σφάζουν. Πυροβολισμοί εορταστικοί. Από τα βόλια εκινδύνευαν οι πανηγυρισταί. Τα προξενεία είχον σημαιοστολισθή. Οι Πατρινοί, απαντώμενοι εις τας οδούς, εναγκαλίζοντο και ήσπάζοντο αλλήλους.
– Ο περιηγητής Ουίλιαμς παρευρέθη το 1817 εις την εορτήν και περιγράφει τους τουφεκισμούς εις τον αέρα (Σιατόπουλος Γ2 447).
– Ο «Φοίνιξ» 2.4.1871 έχει να παρατήρηση ότι το 1871 ούτε βαρελότα έπεσαν, ούτε καύσις Εβραίου έξωθι Αγ. Ανδρέου χάρις εις τα επιτυχή αστυνομικά μέτρα.
– Μεγάλην Παρασκευήν 1877 πενθίμως εκτύπων (Φορολογούμενος 25.3.77).
– Σήμερον Μ. Παρασκευήν οι κώδωνες κρούονται πενθίμως ή κρατούσι πένθιμον σιγήν (η αύτή έφ.14.4.1878).
– Ο «Φορολογούμενος» 2.3.79 γράφει ότι παρά τον Αγ. Νικόλαον ρίπτονται πολύ προ του Πάσχα καθημερινώς πυροβολισμοί και βαρελότα.
– Η αύτη εφ. της 2.5.80 γράφει ότι επανήλθε το έθιμον καύσεως του ανδρικέλλου εις Αγ. Ανδρέαν.
– Κατά τον «Φανόν» 23.4.83 ανάστατοι οι επιτάφιοι, ανήκουστοι αταξίαι. Από τα βαρελότα εις έφονεύθη, τραυματίαι κ.λπ. Κλοπαί εις τας οικίας, παράλυσις των πάντων.
– Εφέτος, γράφει η «Επί τα πρόσω» 18.4.84 δεν έγινεν ο κατά την περιφοράν των επιταφίων συνήθης χαλκουνοπόλεμος εις Τάσι και πλατ. Αγ. Γεωργίου.
– Και οι δυτικοί Πατρών (σ.σ. Καθολικοί) εις τας εορτάς των έχουν το βάρβαρον έθιμον των πυροβολισμών. Εφέτος εφονεύθη 10ετής παις («Ταχυδρόμος» Πατρών 21.7.85).
– Ευωχίαι, αλλά με πυροβολισμούς, ως το Πάσχα. Το έθιμον νεώτερον, λόγω της αστυνομικής ανοχής, παρατηρεί ό «Φορολογούμενος» 20.2.87 (δηλ. οι πυροβολισμοί αρχίζουν από τας απόκρεω και συνεχίζονται).
– Λιθοβολισμοί, τραυματισμοί από χαλκουνοπόλεμον εις τους επιταφίους. Εκτυπήθη και αστυνομ. τμήμα! («Πελοπόννησος» 17.4.94).
– Χαλκουνοπόλεμος δεν απετράπη εις το Τάσι κατά τους επιταφίους με τρίωρους προσπάθειας της Αστυνομίας. Εχρειάζετο στρατός (Φανός 14.4.84).
– Χαλκούνια παντού. Εις την Παντάνασσαν δεν εψάλη η Ανάστασις (Τύπος 27.4.91). Ολίγα εις τους επιταφίους και πυροβολισμοί (Νεολογος 23.3.96).
– Το προηγούμενον έτος δεν ερρίφθησαν (Πελοπόννησος 1.4.95).
– Οπως εκάστην Κυριακήν της Σαρακοστής, χαλκουνοπόλεμος εις Βλατερό. Η Αστυνομία και 15 έφιπποι χωρ/κες επενέβησαν, αλλά επυροβολήθησαν. Τους έρριξαν και πέτρας. Τραυματίαι δύο (Νεολόγος 11 και 26.3.1901).
– Ηρχισαν και μαθηταί Γυμνασίου. Και καθολικοί εις τον επιτάφιόν των. Θάνατος εκ χαλκουνίου (η αύτη εφ. 11 και 29.3.1903).
– Χαλκούνια εις τους επιταφίους χθες (η αύτη 12.4.08).
– Χαλκουνοπόλεμος και πυροβολισμοί το Πάσχα (Πάτραι 20.4.10).
– Και Ιταλοί χθες Μ. Παρασκευήν των. Και κροτίδες και πυροβολισμοί. Το Πάσχα επεισόδια. Τη παρακλήσει του ιερέως των επυροβόλουν (Πάτραι 13 και 16.3.1910).
– Την Δευτέραν της Λαμπρής μετέβαινον εις τους τάφους της Αγ. Αλεξιωτίσσης, ετέλουν τρισάγια και κατόπιν εις τας ταβέρνας τής συνοικίας διεσκέδαζον. Το αυτό και κατά την εορτήν της Αναλήψεως. Την Τρίτην ανέβαινον εις μονήν Γηροκομείου.
