Υπάρχουν αρώματα που αγαπιούνται και αρώματα που ξεχνιούνται. Και υπάρχει και το Chanel N°5, μια δημιουργία που κατάφερε να ξεπεράσει τη μόδα και να γίνει πολιτιστικό φαινόμενο. Κυκλοφόρησε το 1921 και περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα παραμένει όχι απλώς ένα best seller, αλλά ένα πολιτιστικό τοτέμ. Είναι το άρωμα που κατάφερε να συμπυκνώσει τη φιλοσοφία της Gabrielle Coco Chanel: απλότητα, πολυπλοκότητα και ανεξαρτησία, όλα σε μια σταγόνα.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η αρωματοποιία ήταν δέσμια μιας σχεδόν κυριολεκτικής λογικής: κάθε άρωμα προσπαθούσε να μιμηθεί το άρωμα ενός μόνο λουλουδιού -το γιασεμί, το τριαντάφυλλο, την ίριδα. Η Chanel όμως, που ήδη είχε αρχίσει να επαναστατεί στον χώρο της μόδας, ήθελε κάτι περισσότερο. “Δεν θέλω τριαντάφυλλο, δεν θέλω κρίνο. Θέλω ένα άρωμα φτιαγμένο, όπως φτιάχνεται ένα φόρεμα”, λέγεται ότι είπε στον Ernest Beaux, τον αρωματοποιό που θα γινόταν συνεργάτης της. Η απαίτησή της ήταν ριζοσπαστική: να δημιουργήσει κάτι τεχνητό, συνθετικό, που να ξεφεύγει από τη φυσικότητα και να γίνεται σύνθεση.
Το πρώτο αφηρημένο άρωμα
Το αποτέλεσμα ήταν ένα άρωμα-τομή. Ο Beaux χρησιμοποίησε περισσότερες από 80 νότες, με κυρίαρχες το γιασεμί και το τριαντάφυλλο, ενώ στη βάση κυλούσαν ξυλώδεις και βαλσαμικές αποχρώσεις. Ήταν το πρώτο άρωμα που χρησιμοποίησε αλδεΰδες (οργανική ένωση), που χάριζαν έναν φωτεινό, σχεδόν αφηρημένο χαρακτήρα, άπιαστο αλλά ακαταμάχητο. Το Chanel N°5 δεν μύριζε απλώς λουλούδια· μύριζε “ιδέα”. Ένα άρωμα αφηρημένο, όπως ένα έργο μοντέρνας τέχνης, που άλλαξε για πάντα την αρωματοποιία.
Η ονομασία του κρύβει τον δικό της θρύλο. Κάποιοι λένε ότι το N°5 προέκυψε γιατί ήταν το πέμπτο δείγμα που παρουσίασε ο Beaux στη Chanel. Άλλοι τονίζουν ότι η Coco ήταν προληπτική και θεωρούσε το 5 τον τυχερό της αριθμό. Δεν είναι τυχαίο ότι παρουσίαζε τις κολεξιόν της την 5η ημέρα του εκάστοτε μήνα, μια παράδοση που ο οίκος διατηρεί ακόμα. Το μπουκάλι, με τις αυστηρές, γεωμετρικές γραμμές, υπήρξε εξίσου επαναστατικό. Την εποχή εκείνη τα περισσότερα αρώματα ήταν κλεισμένα σε φανταχτερά, διακοσμημένα φιαλίδια. Η Chanel προτίμησε την καθαρότητα: ένα τετράγωνο μπουκάλι, λιτό, σχεδόν αρχιτεκτονικό, που έμοιαζε με αντικείμενο τέχνης μιας μοντέρνας εποχής. Σήμερα, ακόμα και η σκιά της σιλουέτας του αναγνωρίζεται με την πρώτη ματιά.
Η ιστορία του No. 5 είναι όμως και ιστορία της ποπ κουλτούρας. Στη δεκαετία του ’50, η Marilyn Monroe σφράγισε τον μύθο του όταν δήλωσε πως το μόνο που φοράει στο κρεβάτι της είναι “λίγες σταγόνες Chanel N°5”. Η φράση αυτή αρκούσε για να δώσει στο άρωμα την αθάνατη σφραγίδα του σεξαπίλ. Από τότε, κάθε εποχή βρίσκει τον δικό της τρόπο να το επανασυστήσει στο κοινό, είτε μέσα από καμπάνιες με αστέρες του Χόλιγουντ, είτε με συλλεκτικές εκδόσεις που τιμούν τον πυρήνα του, χωρίς ποτέ να τον αλλοιώνουν.
Η οικογένεια του N°5
Καθώς τα χρόνια περνούσαν, το N°5 απέκτησε “αδερφάκια”. Το Eau de Toilette, που δημιουργήθηκε το 1986 από τον αρωματοποιό του οίκου, Jacques Polge, είχε λίγο πιο έντονο σανταλόξυλο, μετριάζοντας τον αέρινο ρομαντισμό του λουλουδάτου μπουκέτου με μια πιο ξυλώδη υφή. Μια πιο ανάλαφρη πινελιά, το Eau Premiere διατηρεί τη λουλουδάτη ζεστασιά του αρχικού αρώματος, αλλά τονίζει το ylang-ylang στη θέση του γιασεμιού, προσδίδοντας στο άρωμα μια πιο γλυκιά, πιο εξωτική αίσθηση με κρεμώδη ζεστασιά. Και το πιο νεανικό της οικογένειας (δημιουργήθηκε από τον γιο του Jacques και νυν αρωματοποιό του οίκου, Olivier Polge), το L’ Eau λάμπει με νότες κορυφής από ζαχαρωμένα εσπεριδοειδή, ενισχυμένες από το αναζωογονητικό βετιβέρ στη βάση.
Όταν το 2021 γιόρτασε τα 100 του χρόνια, πολλοί μίλησαν για μια “δεύτερη δεκαετία του ’20”, σαν αντανάκλαση εκείνης της μεταπολεμικής εποχής που γέννησε την Coco Chanel και τις επαναστάσεις της. Σήμερα, το N°5 συνεχίζει να φτάνει στις νέες γενιές χωρίς να χρειάζεται να επανεφεύρει δραματικά τον εαυτό του. Έχουν κυκλοφορήσει συλλεκτικές φιάλες και ειδικές εκδόσεις, αλλά καμία δεν απέχει πολύ από το αρχικό “νέκταρ”.
Ωστόσο, ένα από τα πολύτιμα συστατικά του αρώματος, το γιασεμί του Grasse, που ανθίζει μόλις για τρεις μήνες τον χρόνο και συλλέγεται με το χέρι νωρίς το πρωί, παραμένει μέχρι σήμερα ένας από τους πολύτιμους θησαυρούς του αρώματος. Η Chanel έχει φροντίσει να διατηρήσει αυτήν την παράδοση με αποκλειστικά συμβόλαια καλλιέργειας με οικογένειες παραγωγών στο Grasse ήδη από τη δεκαετία του ’80, ώστε να εξασφαλίζει σταθερή ποιότητα και επάρκεια.
Κι αν σήμερα οι συνθήκες είναι διαφορετικές, το N°5 εξακολουθεί να προσφέρει αυτό που πάντα υποσχόταν: μια αίσθηση πολυτέλειας που δεν είναι επιτηδευμένη αλλά ουσιαστική. Παραμένει το άρωμα-σύμβολο όχι επειδή ανήκει στο παρελθόν, αλλά επειδή καταφέρνει πάντα να ανήκει στο παρόν. Και ίσως αυτό είναι το μεγαλύτερο μυστικό του: να ενώνει γενιές, να αφηγείται ιστορίες, να συνοδεύει στιγμές. Μια σταγόνα του αρκεί για να θυμίσει πως η κομψότητα δεν χρειάζεται φωνές, αρκεί να αφήνει πίσω της το πιο αόρατο αλλά ακαταμάχητο αποτύπωμα.
