Ηείδηση ότι η ασπαρτάμη είναι πιθανώς ουσία καρκινογόνος και ότι αυτό αναμένεται να ανακοινώσει μέσα στον Ιούλιο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ίσως για πολλούς δεν έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία αφού έχουν υπάρξει και στο παρελθόν έρευνες που ενοχοποιούσαν τεχνητές γλυκαντικές ουσίες για προβλήματα υγείας. Ωστόσο, σίγουρα είναι διαφορετικό εάν υπάρξει εντέλει και επισήμως η παραδοχή από τον ΠΟΥ με ό,τι αυτό αναμένεται να πυροδοτήσει στη συνέχεια.
Όπως αναφερόταν χαρακτηριστικά στην αποκάλυψη του πρακτορείου Reuters, η οποία έγινε το πρωί της Πέμπτης, η ασπαρτάμη, που χρησιμοποιείται σε πλήθος προϊόντων και αναψυκτικά, όπως η Coca-cola light, τρόφιμα, τσίχλες κ.α.- θα χαρακτηριστεί τον Ιούλιο ως «πιθανόν καρκινογόνα για τους ανθρώπους» από τη Διεθνή Υπηρεσία για την Έρευνα του Καρκίνου (IARC), τον ερευνητικό βραχίονα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τον καρκίνο.
Οι εξελίξεις έχουν «θορυβήσει» και την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων, η οποία ναι μεν στη διαβούλευσή της το 2013 σχετικά με την ασφάλεια της ασπαρτάμης είχε διαπιστώσει πως είναι ασφαλής αν καταναλώνεται σε ποσότητες που δεν ξεπερνούν τα 40 mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα, ωστόσο, έκτοτε, έχει εμφανιστεί κατά διαστήματα να ζητά εκ νέου αξιολόγηση της ουσίας. Η τελευταία φορά ήταν το 2021, χωρίς όμως να έχει υπάρξει κάποια ενημέρωση.
Σχολιάζοντας την αποκάλυψη του πρακτορείου Reuters, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) ανέφερε στην «Κ», πως η ουσία βρίσκεται πλέον στο στόχαστρο και της ευρωπαϊκής επιστημονικής κοινότητας.
«Οι επιστήμονές μας επαναξιολογούν επί του παρόντος το κατά πόσο είναι η ασπαρτάμη ασφαλής για τον γενικό πληθυσμό. Θα εξετάσουμε προσεκτικά όλες τις νέες μελέτες μετά την αξιολόγησή μας για την ασπαρτάμη το 2013, συμπεριλαμβανομένων και των πορισμάτων του Διεθνούς Οργανισμού Έρευνας για τον Καρκίνο του ΟΗΕ και της Κοινής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων FAO/WHO για τα Πρόσθετα Τροφίμων, όταν αυτά καταστούν διαθέσιμα», αναφέρει εκπρόσωπος του EFSA.
Εξηγώντας τι σημαίνει στην πράξη μία επαναξιολόγηση της χρήσης της ασπαρτάμης στην Ευρώπη, ο εκπρόσωπος της EFSA διευκρινίζει πως υπάρχουν τρία σενάρια.
«Το πρώτο σενάριο είναι -εφόσον ληφθούν υπόψιν τα αποτελέσματα των αξιολογήσεων ασφαλείας σχετικά με την ουσία- η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι εθνικές αρχές να αποφασίσουν να μειώσουν τα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα της ασπαρτάμης στα τρόφιμα. Το δεύτερο σενάριο είναι να διατηρηθεί το ίδιο όριο ασφαλείας, το λεγόμενο επίπεδο αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης (ADI), ενώ το τρίτο σενάριο είναι η απόσυρση των προϊόντων με τη συγκεκριμένη ουσία από την αγορά» λέει στην «Κ».
Ανεπιθύμητες επιπτώσεις και σύνδεση με καρκίνο
Τα τελευταία χρόνια πάντως υπάρχουν διάφοροι προβληματισμοί από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα καθώς και τους διατροφολόγους σχετικά με την ασφάλεια της ασπαρτάμης.
Μιλώντας στην «Κ» η Καλλιόπη Γεωργακούλη, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας επιβεβαιώνει τους προβληματισμούς, τονίζοντας πως τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα αναφέρουν ότι η ασπαρτάμη δεν παρέχει μακροπρόθεσμα οφέλη στη μείωση του σωματικού λίπους, ενώ ενδέχεται η μακροχρόνια κατανάλωσή της να επιφέρει πιθανές ανεπιθύμητες επιπτώσεις (π.χ. αυξημένος κίνδυνος διαβήτη τύπου 2).
Εκτός όμως από την ενοχοποίηση των τεχνητών γλυκαντικών για την αύξηση του κινδύνου παχυσαρκίας, σακχαρώδους διαβήτη και καρδιαγγειακών παθήσεων, υπήρξαν και πολλές πρόσφατες έρευνες που έδειχναν τη σχέση τους με την πρόκληση καρκίνου.
Από το 2012 ερευνητές του Χάρβαρντ ανέφεραν στο American Journal of Clinical Nutrition μια συσχέτιση μεταξύ της πρόσληψης ασπαρτάμης και του αυξημένου κινδύνου για λέμφωμα non-Hodgkin και πολλαπλό μυέλωμα στους άνδρες και για λευχαιμία σε άνδρες και γυναίκες. Τα ευρήματα μάλιστα διατηρούσαν την πιθανότητα συσχέτισης της ουσίας με επιλεγμένους καρκίνους, ωστόσο τότε άφησαν ανοιχτό το ενδεχόμενο αυτό να ήταν απλώς τυχαίο.
Έντεκα χρόνια μετά, μία μεγάλης κλίμακας έρευνα που δημοσιεύτηκε στο PLOS Medicine το 2022 και στην οποία συμμετείχαν 102.865 Γάλλοι ενήλικες, διαπίστωσε ότι τα τεχνητά γλυκαντικά – ιδίως η ασπαρτάμη και η ακεσουλφάμη K – συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου και πιο συγκεκριμένα καρκίνο του μαστού και καρκίνους που σχετίζονται με την παχυσαρκία. «Τα ευρήματα αυτά παρέχουν σημαντικές και νέες γνώσεις για τη συνεχιζόμενη επαναξιολόγηση των πρόσθετων γλυκαντικών ουσιών τροφίμων από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων και άλλες υγειονομικές υπηρεσίες παγκοσμίως», είχαν γράψει τότε οι ερευνητές της έκθεσης.
Ασπαρτάμη σε τσίχλες, παγωτά ακόμη και φάρμακα
Γιατί όμως ενώ υπήρχαν ευρήματα πιθανής σύνδεσης του καρκίνου με την ασπαρτάμη, η ουσία συνεχίζει να υπάρχει σε τόσα πολλά τρόφιμα; Ο διευθυντής του τμήματος κλινικής διατροφής του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», Δημήτρης Καραγιάννης, εξηγεί στην «Κ» πως «η ασπαρτάμη, μία μη θρεπτική γλυκαντική ουσία που παρασκευάζεται στο εργαστήριο και κυκλοφορεί στην αγορά με διάφορα εμπορικά ονόματα γεννήθηκε από την ανάγκη της ερευνητικής κοινότητας παγκοσμίως να αναζητήσει ουσίες με ελάχιστες θερμίδες και γλυκαιμικό φορτίο, ώστε να παρασκευαστούν τρόφιμα με χαμηλή θερμιδική συνεισφορά στον άνθρωπο, με σκοπό την ανάσχεση του κύματος της παχυσαρκίας και των μεταβολικών διαταραχών».
Και σίγουρα σε αυτή την ανάγκη «πάτησε» και η βιομηχανία τροφίμων, η οποία εξακολουθεί να βγάζει εκατομμύρια.
«Λόγω της γλυκύτητάς της χρησιμοποιείται σε περισσότερα από 6.000 προϊόντα, μεταξύ των οποίων τσίχλες, καραμέλες, δημητριακά, σιρόπια για καφέ, παγωτά, ανθρακούχα αναψυκτικά, ζελέ χωρίς ζάχαρη, παγωτά και άλλα επιδόρπια χωρίς ζάχαρη, υποκατάστατα γεύματος, μπάρες, μπισκότα χωρίς ζάχαρη, κ.λ.π., αλλά και σε επιτραπέζια υποκατάστατα ζάχαρης και ορισμένα φάρμακα, όπως σιρόπια και καραμέλες για το βήχα. Πάντως, η εμπιστοσύνη στη χρήση της ασπαρτάμης έχει κλονισθεί τα τελευταία χρόνια τόσο από μερίδα ερευνητών όσο και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο οποίος τον Μάιο πρότεινε η ουσία να μην χρησιμοποιείται ως μέσο ρύθμισης του σωματικού βάρους», καταλήγει ο κ. Καραγιάννης.
