Ο Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος βρίσκεται βορείως του χωριού Σκάρμηγκα (Μεταμόρφωση από το 1927) του τέως Δήμου Παπαφλέσσα και νύν Δήμου Πύλου -Νέστορος. Ο ναός είναι γνωστός από παλιά στην έρευνα, εφόσον τον έχει δημοσιεύσει ήδη το 1831 ο Γάλλος αρχιτέκτονας Abel Blouet, χωρίς όμως όνομα και ακριβή θέση και με λανθασμένη αναφορά στο σχήμα της κόγχης, εφόσον, αν και τρίπλευρη, τη δημοσίευσε ως περίπου ημικυκλική, και με μικροδιαφορές στη θέση και στις διαστάσεις του νάρθηκα. Ανήκει στον τύπο των ελευθέρων σταυρών με εγκάρσια τοποθετημένο νάρθηκα και μεταγενέστερο εξωνάρθηκα και στεγάζεται με ενιαία μεταγενέστερη δίρριχτη στέγη. Από τον αρχικό ναό σώζονται ο μεσημβρινός και ο ανατολικός τοίχος, καθώς και η βόρεια πλευρά της κόγχης. Η κόγχη του Ιερού είναι εξωτερικά τρίπλευρη, ελαφρά ακανόνιστη και εξαγωνική, αλλά εσωτερικά σχεδόν ημικυκλική. Η τοιχοποιία αποτελείται από αργολιθοδομή και από χαλαρό πλινθοπερίκλειστο σύστημα ανά διαστήματα. Το κατώτατο τμήμα των τοίχων ήταν από μεγάλους σχεδόν ακατέργαστους λίθους, ενώ στη συνέχεια υπάρχει ένα αμελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα, με δύο σειρές οριζοντίων πλίνθων σε ορισμένα σημεία.Αξιοπρόσεκτα είναι τα κεραμοπλαστικά κοσμήματα του ναού. Στην ανατολική πλευρά της βόρειας κεραίας, καθώς επίσης και στη νότια πλευρά της νότιας κεραίας, σώζεται ένα πλίνθινο ‘‘Κ’’, ενώ στη νότια όψη της δυτικής κεραίας, μισό κατακόρυφο ‘‘Χ’’. Το κάθετο ‘‘Κ’’ είναι σύνηθες, ενώ το κατακόρυφο ‘‘Χ’’ σπανίζει. Μία οδοντωτή ταινία διασώθηκε στη βόρεια πλευρά της τρίπλευρης κόγχης του Ιερού, ενώ μία δεύτερη περιτρέχει την ανατολική πλευρά του νάρθηκα, τη νότια της δυτικής κεραίας, καθώς και τη δυτική και τη νότια της νότιας κεραίας, όπου πλέον στρέφεται προς τα πάνω, παίρνοντας μορφή περιφέρειας κύκλου, εφόσον μάλλον πλαισίωνε το άνοιγμα κάποιου παραθύρου. Η οδοντωτή ταινία είναι πλίνθινη, ενώ το ενδιάμεσο κονίαμα ήταν παχύτατο. Οι πλίνθοι εκατέρωθεν των οδόντων ήταν μεγάλου μήκους. Πάνω από αυτήν την οδοντωτή ταινία, στη νότια πλευρά της νότιας κεραίας, υπάρχει διπλός μαίανδρος ‘‘Π’’, ο οποίος απαντά μεταξύ του 11ου και 14ου αιώνα και αποτελεί αγαπημένο μοτίβο της Πελοποννήσου. Η χρονολόγηση βασίζεται στα κεραμοπλαστικά κοσμήματα, που ανάγουν τον ναό στο τέλος του 11ου ή στις αρχές του 12ου αιώνα. 26η Eφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ανασκαφές και ευρήματα εντός του ναού (26η Ε.Β.Α. 2010) Υπεύθυνοι αρχαιολόγοι Ευ. Χαλκιά, Μ. Κάππας Ο ναός βρίσκεται σε μικρή απόσταση βορειοανατολικά του ομώνυμου χωριού. Πρόκειται για κηρυγμένο μνημείο του τύπου του ελεύθερου σταυρού, με νάρθηκα στα δυτικά. Ο τρούλος και η θολοδομία έχουν καταρρεύσει από άγνωστη αιτία. Ο ναός καλύπτεται σήμερα με ξύλινη δίρριχτη στέγη επιστρωμένη με κεραμίδια, η οποία ανακατασκευάστηκε από το προσωπικό του Κλιμακίου Καλαμάτας το 2002. Στο μνημείο ξεκίνησαν το Μάιο του 2010 εργασίες αποκατάστασης, σύμφωνα με εγκεκριμένη μελέτη, που περιελάμβαναν την καθαίρεση των σαθρών επιχρισμάτων του εσωτερικού και την αντικατάσταση του νεωτερικού δαπέδου από τσιμεντένια πλακίδια με πήλινες χειροποίητες πλάκες. Μετά την αφαίρεση των τσιμεντένιων πλακιδίων του νεωτερικού δαπέδου και πριν από την τοποθέτηση των πήλινων πλακών πραγματοποιήθηκε στο ναό εκτεταμένη ανασκαφική έρευνα, η οποία διεξήχθη σε τρία στάδια. Α΄ Στάδιο: ανασκαφική διερεύνηση Ιερού Βήματος< Το πρώτο στάδιο ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2010 και περιελάμβανε την ανασκαφική διερεύνηση του χώρου του Ιερού Βήματος μετά τη διάλυση της νεωτερικής κτιστής τράπεζας που κάλυπτε το κατώτερο τμήμα του ημικυλίνδρου. Δεν αποκαλύφθηκαν στοιχεία της αρχικής αγίας τράπεζας. Επί του φυσικούβράχου εντοπίστηκε όρυγμα κανονικής λάξευσης που μάλλον συνδέεται με την περισυλλογή των πηγαίων υδάτων, τα οποία παροχετεύονται με κτιστό αγωγό νότια του ναού, όπου αναβλύζουν μέχρι σήμερα. Στις επιχώσεις εντοπίστηκαν όστρακα ακόσμητων και εφυαλωμένων αγγείων (εικ.1
Β΄ Στάδιο: ανασκαφική διερεύνηση κυρίως ναού Η ανασκαφή του κυρίως ναού έλαβε χώρα τον Αύγουστο και το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου του 2010. Κάτω από τα νεωτερικά πλακίδια αποκαλύφθηκε ένα παλαιότερο δάπεδο από πατητό κονίαμα και υπόστρωμα από μικρές πέτρες. Το δάπεδο αυτό ήταν κατεστραμμένο κατά τόπους, κυρίως στο σημείο που βρισκόταν άλλοτε ο τοίχος που χώριζε τον κυρίως ναό από το νάρθηκα. Στο σημείο αυτό ξεκίνησε διερευνητική τομή προκειμένου να διευκρινιστούν στοιχεία παλαιότερων φάσεων. Μετά την αφαίρεση λεπτού στρώματος επίχωσης εντοπίστηκαν στοιχεία αρχαιότερου δαπέδου αποτελούμενου από πήλινα πλακίδια διαφόρων μεγεθών, ελάχιστα από τα οποία σώζονται κατά χώραν. Καθώς συνεχίστηκε η ανασκαφή στο χώρο του δυτικού σκέλους του σταυρού, αποκαλύφθηκε κτιστός ορθογώνιος τάφος καλής κατασκευής, χωροθετημένος αξονικά, μπροστά ακριβώς από τη θέση που κάποτε διαμορφωνόταν η βασίλειος πύλη (εικ.3).
Ο τάφος επεκτεινόταν και στο κεντρικό διαμέρισμα του κυρίως ναού, δηλαδή κάτω από τον κατεστραμμένο σήμερα τρούλο. Δυστυχώς, δεν κατέστη δυνατόν να διευκρινιστεί με απόλυτη βεβαιότητα εάν ο τάφος ήταν σύγχρονος με το αρχικό δάπεδο ή η διάνοιξή του πραγματοποιήθηκε εκ των υστέρων. Δεν εντοπίστηκαν καλυπτήριες πλάκες. Από το βάθος του 0,50 μ. και κάτω η ανασκαφική διερεύνηση του τάφου κατέστη ιδιαίτερα δύσκολη λόγω της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα. Ο τάφος περιείχε μία ανακομιδή και μία κανονική ταφή. Στα ανώτερα στρώματα της επίχωσης εντοπίστηκαν άφθονα όστρακα ακόσμητης και εφυαλωμένης κεραμικής (Εικ 2), μεταλλικά ελάσματα και άφθονα θραύσματα γυάλινων αγγείων. Στο τμήμα της επίχωσης γύρω από το σκελετό της ταφής, εντοπίστηκαν 50 χάλκινα νομίσματα κυρίως Μανουήλ Κομνηνού και Ισαακίου Αγγέλου (εικ. 4), τα οποία δεν φαίνεται να συνιστούσαν θησαυρό, μιας και ήταν σκορπισμένα σε διάφορα σημεία της επίχωσης. Ακέραια αγγεία δεν εντοπίστηκαν.
Γ΄ Στάδιο: ανασκαφή νάρθηκα Κατά την ανασκαφική διερεύνηση του νάρθηκα εντοπίστηκαν τρεις πρόχειρης κατασκευής ακτέριστες ταφές (εικ. 5). Στις επιχώσεις κάτω από το δάπεδο με τα νεωτερικά πλακάκια βρέθηκαν άφθονα όστρακα ακόσμητης, εφυαλωμένης και γραπτής κεραμικής (εικ. 6), μολύβδινος επιστήθιος σταυρός, μεταλλικά ελάσματα και θραύσματα γυάλινων αγγείων (εικ. 7).
Βιβλιογραφία- Πηγές: Κακούρος Ιωάννης: “Βυζαντινά μνημεία της Μεσσηνίας” Υπουργείο Πολιτισμού: Το ανασκαφικών έργο των Εφορειών 2000- 2010, 26η Ε.Β.Α. Ιστότοπος: The Pylos Regional Archaelogical Project
