Μικροπλαστικά: ένας αόρατος εχθρός για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία

Το πλαστικό με τη μορφή που το ξέρουμε σήμερα πρωτοεμφανίστηκε το 1907 και πιθανόν κανείς δεν φανταζόταν ότι όχι μόνο θα γινόταν απολύτως απαραίτητο, αλλά κάποια στιγμή θα κατακτούσε την παγκόσμια βιομηχανία. Καθόλου τυχαίο, καθώς η ανακάλυψη και η είσοδος του πλαστικού στη μαζική παραγωγή μείωσε το κόστος προϊόντων που προηγουμένως ήταν δυσεύρετα ή απρόσιτα για τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Στη συνέχεια η χρήση του εκτοξεύτηκε και σήμερα μπορούμε να πούμε ότι σχεδόν τα πάντα γύρω μας είναι κατασκευασμένα, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει, από πλαστικό ή από κάποιο παράγωγό του. Αδιάψευστος μάρτυρας της κυριαρχίας του, είναι οι αριθμοί: τη δεκαετία του 1950 η ετήσια παγκόσμια παραγωγή έφτανε τους 5 εκατ. τόνους, ενώ το 2014 άγγιξε τους 300 εκατ. τόνους.

Πού πάνε όμως όλα αυτά τα πλαστικά όταν δεν είναι χρήσιμα πλέον; Σύμφωνα με μελέτη του 2023 κάθε χρόνο καταλήγουν στους ωκεανούς μεταξύ 4,8 και 12,7 εκατ. τόνοι πλαστικών, με καταστροφικές συνέπειες για το οικοσύστημα λόγω των μικροπλαστικών που απελευθερώνονται κατά την αποσύνθεση. Μάλιστα το Ίδρυμα Ellen MacArthur σε έκθεσή του εκτιμά ότι μέχρι το 2050 ο όγκος των συσσωρευμένων πλαστικών στους ωκεανούς θα είναι μεγαλύτερος από αυτόν των ψαριών.

Όπως είναι φυσικό, όλα αυτά καταλήγουν στο πιάτο μας επιβαρύνοντας τον ανθρώπινο οργανισμό (PubMed Central 2022). Για παράδειγμα, πριν από μερικά χρόνια Βέλγοι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι λάτρεις των μυδιών κάθε χρόνο καταναλώνουν περίπου 11.000 πλαστικά σωματίδια. Μάλιστα, αυτά τα σωματίδια διασπείρονται στο περιβάλλον γιατί δεν είναι βιοδιασπώμενα και συνεπώς δεν διαλύονται, αλλά αντίθετα χωρίζονται σε πολύ λεπτές ίνες με αποτέλεσμα να μεταφέρονται μέσω του αέρα. Κάπως έτσι οι εισχωρούν στον οργανισμό μας χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε και αυτό που προσπαθούν να καταλάβουν οι επιστήμονες είναι πόσο επιβαρύνεται η ανθρώπινη υγεία από το «ταξίδι» του πλαστικού στο σώμα μας.

Σε εργαστηριακές δοκιμές, τα μικροπλαστικά έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν βλάβες στα ανθρώπινα κύτταρα, προκαλώντας από αλλεργικές αντιδράσεις μέχρι και κυτταρικό θάνατο. Αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν υπάρξει επιδημιολογικές μελέτες που να τεκμηριώνουν τη σύνδεση των μικροπλαστικών με τις επιπτώσεις στην υγεία. Οι επιστήμονες πάντως εκτιμούν ότι παραμένουν στον οργανισμό πολύ περισσότερο από ότι αρχικά είχε εκτιμηθεί, συμβάλλοντας στην εξάπλωση καρκινικών κυττάρων. Έρευνα που διεξήχθη από το τμήμα Φαρμακευτικής Χημείας του Πανεπιστημίου της Βιέννης αποδεικνύει ότι τα μικροπλαστικά μπορούν να «ταξιδέψουν» ακόμα και κατά την κυτταρική διαίρεση, δεν παρουσιάζουν ενδείξεις ότι αποβάλλονται και είναι πιθανό να ευθύνονται για την εξάπλωση του καρκίνου.

Ωστόσο μια άλλη έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Μανόα στη Χαβάη, σε συνεργασία με το Γυναικολογικό και Παιδιατρικό Ιατρικό Κέντρο Κάπι Ολάνι, προκαλούν ανησυχία, καθώς η ομάδα εντόπισε μικροπλαστικά στον πλακούντα ντόπιων γυναικών. Οι ερευνητές ανέλυσαν τον πλακούντα γυναικών οι οποίες γέννησαν μεταξύ 2006 και 2021 και κατέληξαν ότι στο δείγμα που είχαν στην κατοχή τους υπήρχε παρουσία πολυμερών. Στο πρώτο σκέλος της έρευνας το 2006, οι 6 από τους 10 πλακούντες περιείχαν θραύσματα πλαστικού, ενώ επτά χρόνια αργότερα στο δεύτερο σκέλος της έρευνας ο αριθμός αυξήθηκε, φτάνοντας στους 9 από τους 10 πλακούντες με μικροπλαστικά. Η έρευνα ολοκληρώθηκε το 2021 και όταν δημοσιεύθηκε στο Science Daily, σε όλους τους πλακούντες που αναλύθηκαν στο μεταξύ εντοπίστηκαν ίχνη πλαστικών.

Τα περισσότερα μικροπλαστικά από αυτά που εντοπίστηκαν ήταν διάφανα, ενώ όλα τα υπόλοιπα ήταν λευκά, κόκκινα, πορτοκαλί και πράσινα με σφαιρικό ή ακανόνιστο σχήμα, τα οποία συναντώνται σε προϊόντα απολέπισης, πλαστικές σακούλες και συσκευασίες φαγητού. Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται πλέον είναι αν μέσω του πλακούντα, μπορούν να περάσουν από τον ομφάλιο λώρο και να φτάσουν στο έμβρυο, όμως απαιτούνται περαιτέρω έρευνες για την ασφαλή διεξαγωγή συμπερασμάτων.