Του Νίκου Χαλαζιά
Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή γεμίζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι εφημερίδες με δημοσιεύματα για την Επανάσταση του 1821. Πολλοί είναι αυτοί που προσπαθούν – με αγνές, ίσως, προθέσεις – να αποκαθάρουν το ’21 από τους μύθους του και να εντοπίσουν την ιστορική αλήθεια. Άλλοι πάλι, υπακούοντας σε ιδεολογικές προκαταλήψεις και κομματικές «γραμμές» επιχειρούν – ως άλλοι Προκρούστηδες – να καλουπώσουν τον Αγώνα στα μέτρα της ιδεολογίας τους.
Ένα ζήτημα που επαναφέρουν μερικοί κάθε τρεις και λίγο στο προσκήνιο, είναι ο «μύθος» για την 25η Μαρτίου. Ρωτούν λοιπόν κάποιοι: γιατί γιορτάζουμε την έναρξη της Επανάστασης στις 25 Μαρτίου; Δεδομένου ότι η Επανάσταση δεν ξεκίνησε στις 25 Μαρτίου αλλά πολύ νωρίτερα – τον Φεβρουάριο, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Και στην Πελοπόννησο το επαναστατικό ντουφέκι αντήχησε νωρίτερα (ο Σολιώτης στις 18 Μαρτίου επιτέθηκε σε Τούρκους φοροεισπράκτορες, η Καλαμάτα απελευθερώθηκε στις 23 Μαρτίου).
Και απαντούν οι ίδιοι: με βασιλικό διάταγμα του 1838 ορίστηκε η ημερομηνία αυτή, μόνο και μόνο γιατί κοτσαμπάσηδες, Εκκλησία και Παλάτι «θεώρησαν ότι ήταν η κατάλληλη ώρα να παγιώσουν τη δική τους εκδοχή για το παρελθόν με στόχο να ταυτιστούν με την ουσία του νεοελληνικού κράτους. Ό,τι δεν συνέφερε ή το αποσιωπούσαν ή το τροποποιούσαν κατάλληλα. Ταυτίζοντας την Εθνική γιορτή με τη γιορτή της Θεοτόκου η Εθνική γιορτή έχανε τον πολιτικό και επαναστατικό χαρακτήρα και έπαιρνε θρησκευτική απόχρωση και βέβαια αποκτούσε και πρωτεργάτες: Τους κοτζαμπάσηδες, την εκκλησία και τους αρχιερείς της».
Μα δεν ισχυρίζεται κανείς πως η Επανάσταση ξεκίνησε στις 25 Μαρτίου 1821. Η ημερομηνία εορτασμού έχει συμβολικό χαρακτήρα. Και συμβολίζει τη σύμπτωση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου με τη χαρμόσυνη είδηση του Ξεσηκωμού και της Ανάστασης του Γένους. Και δεν την όρισε για πρώτη φορά ο βασιλιάς Όθωνας την ημερομηνία αυτή.
Πριν απ’ αυτόν η Φιλική Εταιρεία και μάλιστα ο ορισθείς απ’ αυτήν αρχηγός της Επαναστάσεως Αλέξανδρος Υψηλάντης «εμελέτα ν’ αρχίση τα ένοπλα κινήματά του την 25 Μαρτίου, ημέραν του Ευαγγελισμού, ως ευαγγελιζομένην την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους» (Σπ. Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως).
Και ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του αναφέρει: «και τους έλεγα, ότι: την ημέραν του Ευαγγελισμού να ήναι έτοιμοι, και κάθε επαρχία να κινηθή εναντίον των Τούρκων».
Συνεπώς, όσοι βιάζονται να… θεωρήσουν την ανακήρυξη της 25ης Μαρτίου ως επετείου έναρξης του Αγώνα, δόλιο έργο της Εκκλησίας, ας προσέξουν καλύτερα τις ιστορικές πηγές. Κατανοητή η πρόθεσή τους να αποσυνδέσουν την Επανάσταση από την Εκκλησία, αλλά τα άτιμα τα γεγονότα είναι ξεροκέφαλα. «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος»: έτσι ξεκινάει η προκήρυξη του Αλεξάνδρου Υψηλάντη. Κι ο Κολοκοτρώνης μιλώντας στους νέους της Αθήνας επισημαίνει: όταν επιάσαμε τα άρματα είπαμε πρώτα υπέρ πίστεως και έπειτα υπέρ πατρίδος.
Άλλωστε δεν είχε ανάγκη η Εκκλησία να αποδείξει τίποτα. Το μερτικό της στο Αγώνα δεν ήταν μικρό. Στην Επανάσταση πολέμησαν και θυσιάστηκαν ουκ ολίγοι κληρικοί: Διάκος, Ησαΐας (επίσκοπος Σαλώνων), Παπαφλέσσας, Ιωσήφ (επίσκοπος Ρωγών), Έλους Άνθιμος, παπα-Παναγιώτης Μπουγάτσας και τόσοι άλλοι.
Αλλά, ας δούμε τι λένε οι αγωνιστές για την Εκκλησία και για το χαρακτήρα του Αγώνα:
Μακρυγιάννης: «… Εμείς τους παπάδες τούς είχαμε μαζί εις κάθε μετερίζι, εις κάθε πόνον και δυστυχίαν. Όχι μόνον διά να βλογάνε τα όπλα τα ιερά, αλλά και αυτοί με ντουφέκι και γιαταγάνι, πολεμώντας ωσάν λεοντάρια».
Κολοκοτρώνης: «Σαν μια βροχή ήρθε σε όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας και όλοι, και ο κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι γραμματισμένοι και οι έμποροι, όλοι συμφωνήσαμε στον ίδιο σκοπό και κάναμε την επανάσταση… Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμίαν από όσας γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον των διοικήσεών τους είναι εμφύλιος πόλεμος· ο εδικός μας πόλεμος ήτο πλέον δίκαιος. Ήτον έθνος με άλλον έθνος».
Το συμπέρασμα είναι απλό: τα ιστορικά γεγονότα είναι πολυδιάστατα και η δράση των πρωταγωνιστών επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες. Φτάνει ο ιστορικός, όπως λέει ο Κικέρων α) να μη τολμά να λέει ψέματα και β) να τολμά να λέει ό,τι είναι αλήθεια!
Γι’ αυτό λοιπόν είναι απαράδεκτη και επιστημονικά έωλη όλη αυτή η πολεμική χτες εναντίον της Εκκλησίας, σήμερα εναντίον των «μύθων» περί την Επανάσταση, αύριο εναντίον των πρωταγωνιστών της Επανάστασης, αλλά ουσιαστικά εναντίον του εθνεγερτικού πνεύματος του ’21. Η επανάσταση πρωτίστως εθνικοαπελευθερωτική αλλά και με κοινωνικά χαρακτηριστικά (πώς θα μπορούσε άλλωστε να μην έχει;), είχε μεγαλειώδεις στιγμές αλλά και σκοτεινές σελίδες, κατέγραψε άφθαστους ηρωισμούς αλλά και ντροπιαστικές πράξεις. Είχε τους μύθους της (που όμως κρύβουν πυρήνες ιστορικής αλήθειας) και τα πρότυπά της. Το πνεύμα της επέζησε στις ψυχές των Ελλήνων και τροφοδότησε το πάθος του Μακεδονικού Αγώνα, τη φλόγα των Βαλκανικών πολέμων, της εποποιίας του ΟΧΙ και της Εθνικής Αντίστασης κατά την Κατοχή. Ζει και σήμερα στο δημοτικό μας τραγούδι. Και εξοβελίζεται, δυστυχώς, από τις σχολικές αίθουσες.
Σ’ αυτή την Επανάσταση χρωστάμε σήμερα την ύπαρξή μας ως ελεύθερο κράτος. Γι’ αυτήν την Επανάσταση δεν ντρεπόμαστε. Καυχιόμαστε και διδασκόμαστε. Κι ανακαλούμε στη μνήμη μας το δίστιχο του Παλαμά: «Αυτόν το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλο κανένα, μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί του Εικοσιένα»
