Οι τρεις κυρίαρχες οικονομίες του κόσμου εισέρχονται σε μια νέα, ψυχροπολεμική φάση όσον αφορά το εμπόριο, καθώς οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο εμπορικά όπλα στα οποία αρέσκεται να βασίζεται η Κίνα. Αυτό απειλεί να εμβαθύνει τα διεθνή ρήγματα και να αμφισβητήσει την ορθοδοξία της ελεύθερης αγοράς οδηγώντας την Ευρώπη στη λήψη σημαντικών αποφάσεων.
Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έριξε τις πρώτες «προειδοποιητικές βολές» με την επιβολή των δασμών στην Κίνα πριν από επτά χρόνια και στη συνέχεια ο Τζο Μπάιντεν εισήγαγε την Αμερική στη νέα εποχή της βιομηχανικής της πολιτικής.
Το τρίτο στάδιο, που αναδεικνύεται από τον τελευταίο γύρο δασμών του Μπάιντεν στις κινεζικές εισαγωγές, βασίζεται στις δύο πρώτες στρατηγικές: χρήση δασμών για την υπεράσπιση των αμερικανικών συμφερόντων, με τις επιδοτήσεις προς τις αμερικανικές εταιρείες να βρίσκονται πλέον στον πυρήνα της πολιτικής και χωρίς φόβο αντιποίνων.
Η αρένα των 31 τρισ. δολαρίων του διεθνούς εμπορίου έχει αντέξει μια σειρά από ταραχές τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένου του εμπορικού πολέμου ΗΠΑ-Κίνας.
Αυτή τη φορά, ο άξονας είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία βρίσκεται παγιδευμένη μεταξύ της διατήρησης του αυτοαποκαλούμενου ρόλου της ως υπερασπιστή των κανόνων και του φόβου απώλειας εκατομμυρίων θέσεων εργασίας και δεκάδων δισεκατομμυρίων σε επενδύσεις, ενώ οι ΗΠΑ και η Κίνα προχωρούν σε επιδοτήσεις και δασμούς που στρεβλώνουν την αγορά.
Μετά την ανακοίνωση των αμερικανικών δασμών την περασμένη εβδομάδα, η Κίνα σηματοδότησε ότι είναι έτοιμη να εξαπολύσει δασμούς έως και 25% στα εισαγόμενα αμερικανικά και ευρωπαϊκά αυτοκίνητα – μια απειλή αντιποίνων που απευθύνεται και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
Αυτό συμβαίνει επειδή οι Βρυξέλλες πλησιάζουν στο τέλος μιας έρευνας για τις επιδοτήσεις κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων, η οποία είναι πιθανό να οδηγήσει σε λήψη μέτρων κατά των εξαγωγών αυτοκινήτων της Κίνας.
Οι εισφορές του μπλοκ αναμένεται να είναι σημαντικά χαμηλότερες από αυτές των ΗΠΑ και βασίζονται σε διαφορετική προσέγγιση στο πλαίσιο των κανόνων και των διαδικασιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
Η τελευταία ομοβροντία της Ουάσινγκτον κατά των κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων, ημιαγωγών, μπαταριών, κρίσιμων ορυκτών και άλλων προϊόντων έρχεται καθώς αξιωματούχοι των ΗΠΑ ζητούν από άλλα έθνη να συμμετάσχουν στον αγώνα τους κατά της κινεζικής βιομηχανικής πολιτικής που, όπως λένε, κατακλύζει τον κόσμο με φθηνά αγαθά – μια κατηγορία που η Κίνα αρνείται κατηγορηματικά.
Η υπουργός Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν επανέλαβε τις εκκλήσεις σε ομιλία της αυτή την εβδομάδα. «Η βιομηχανική πολιτική της Κίνας μπορεί να φαίνεται απομακρυσμένη, αλλά αν δεν αντιδράσουμε στρατηγικά και ενωμένα, η βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και στις δύο χώρες μας και σε όλο τον κόσμο μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο», ανέφερε χαρακτηριστικά ενώπιον ακροατηρίου στη Φρανκφούρτη.
Ο αντίκτυπος των νέων αμερικανικών δασμών στην οικονομία της Κίνας, ύψους 18,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, θα είναι πιθανότατα περιορισμένος, σύμφωνα με το Bloomberg Economics. Αλλά οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι έγκεινται σε μια ευρύτερη μάχη με στόχο την κινεζική καινοτομία και τον προτεινόμενο από τον Τραμπ δασμό 60% σε όλες τις εισαγωγές στον τρίτο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο των ΗΠΑ.
«Πιο σημαντικό είναι το μήνυμα προς τον υπόλοιπο κόσμο ότι, ανεξάρτητα από το ποιος θα αναλάβει την αμερικανική προεδρία, η γενική πολιτική κατεύθυνση του America First και της μερικής αποσύνδεσης με την Κίνα θα συνεχιστεί», δήλωσε ο Γεο Χαν-Κου, πρώην υπουργός Εμπορίου της Νότιας Κορέας.
«Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να βελτιώσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και αποδίδει η παγκοσμιοποίηση», δήλωσε σε συνέντευξή του στην τηλεόραση του Bloomberg ο επικεφαλής του ΟΟΣΑ, Ματίας Κόρμαν. «Αλλά πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για να μην προχωρήσουμε σε υπερβολές».
Στην Ευρώπη, υπάρχουν ανησυχίες ότι οι οικονομικά καθοδηγούμενες ενέργειες που υπερβαίνουν τους περιορισμούς για στρατιωτικούς σκοπούς θα μπορούσαν να πλήξουν την ανταγωνιστικότητα της ηπείρου.
Έκθεση στις εξαγωγές
Ο εμπορικός κατακερματισμός που θα προκύψει θα είναι πιο επιζήμιος για έθνη όπως η Κίνα, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία, των οποίων οι οικονομίες εξαρτώνται περισσότερο από το διεθνές εμπόριο από ό,τι οι ΗΠΑ ή πολλές χώρες της ΕΕ.
Ενώ τροφοδότησε το συναίσθημα του προστατευτισμού, η πανδημία έκανε στην πραγματικότητα την Κίνα να εξαρτάται περισσότερο από τις εξαγωγές ως μοχλό ανάπτυξης.
Συμπεριλαμβανομένου του Χονγκ Κονγκ, η Κίνα είναι η πηγή περίπου του 20% του συνόλου των παγκόσμιων εξαγωγών, διπλάσιο του μεριδίου των ΗΠΑ, σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΕ.
Αυτή η εξάρτηση εξηγεί γιατί η Κίνα διαδραματίζει ενεργό ρόλο στο σύστημα του ΠΟΕ και ισχυρίζεται ότι ακολουθεί τους κανόνες.
Είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο το Πεκίνο προσπαθεί να οικοδομήσει μια σειρά εμπορικών συμφωνιών τόσο με τους γείτονές της όσο και με χώρες που βρίσκονται πιο μακριά, όπως η Σερβία και η Ουγγαρία, τις οποίες συμπεριέλαβε στην πρόσφατη περιοδεία του στην Ευρώπη ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ.
Πάραυτα, η ανισορροπία μεταξύ του κινεζικού ΑΕΠ και της μεταποιητικής παραγωγής της βρίσκεται στο επίκεντρο των ανησυχιών των ΗΠΑ και της Ευρώπης σχετικά με τις συνέπειες που θα μπορούσε να έχει η τρέχουσα στρατηγική του Πεκίνου για την παγκόσμια οικονομία.
Ο αυξανόμενος προστατευτισμός αντιμετωπίζει ελάχιστες φωνές αυτοσυγκράτησης τώρα που οι Αμερικανοί πολιτικοί και των δύο κομμάτων έχουν πείσει μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος ότι οι υψηλότεροι δασμοί και η κρατική βοήθεια είναι εργαλεία για τη διάσωση των αμερικανικών θέσεων εργασίας.
«Οι βασικές προτεραιότητες της εμπορικής πολιτικής αυτής της κυβέρνησης ήταν η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της εφοδιαστικής αλυσίδας, η μετατόπιση της έμφασης στα οφέλη για τους εργαζόμενους και η προστασία και ανοικοδόμηση της μεταποιητικής βάσης στο εσωτερικό», δήλωσε ο Μαρκ Γου, καθηγητής εμπορικού δικαίου στο Χάρβαρντ, ο οποίος ήταν ανώτερος σύμβουλος του εμπορικού αντιπροσώπου των ΗΠΑ το 2021.
Χωρίς την αμερικανική ηγεσία στον ΠΟΕ ή σε άλλα φόρουμ με στόχο την απελευθέρωση του εμπορίου, είναι δύσκολο για ορισμένους οικονομολόγους να δουν πού θα σταματήσει ο αγώνας δρόμου προς το νέο ναδίρ.
Πλημμύρα από επιδοτήσεις
Σχεδόν το 70% των παγκόσμιων εξαγωγών αξίας 14,1 τρισ. δολαρίων ανταγωνίζονται επιδοτούμενους αντιπάλους, από περίπου 50% πριν από μια δεκαετία, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα του Έβενετ στην Global Trade Alert, η οποία παρακολουθεί τις πολιτικές που στρεβλώνουν την αγορά.
Με τους δασμούς και τις επιδοτήσεις να έχουν πολλαπλασιαστεί, πολλά θα εξαρτηθούν από το πόσο αυστηρά θα είναι τα όποια αντίποινα.
Οι Αμερικανοί αγρότες είναι από τους πιο ευάλωτους αν οι Κινέζοι εισαγωγείς στείλουν τις παραγγελίες τους αλλού, σύμφωνα με την Κριστίν ΜακΝτάνιελ, εμπειρογνώμονα σε θέματα διεθνούς εμπορίου στο Mercatus Center και πρώην οικονομολόγο εμπορίου στον Λευκό Οίκο.
Η ίδια βλέπει ότι οι κανόνες για το παγκόσμιο εμπόριο ανατρέπουν τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών. «Απομακρυνόμαστε από τον κόσμο του ΠΟΕ και ουσιαστικά επιστρέφουμε στον κόσμο της GATT, όπου οι δασμοί και οι επιδοτήσεις ήταν ανεξέλεγκτες, αλλά οι χώρες προσπαθούσαν να διευκολύνουν το διεθνές εμπόριο, τουλάχιστον με ορισμένους από τους εταίρους τους», δήλωσε η ίδια, αναφερόμενη στο σύστημα κανόνων πριν από την ίδρυση του ΠΟΕ στα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Οι κίνδυνοι μπορεί να είναι οι μεγαλύτεροι για την ΕΕ. Το μεταπολεμικό οικονομικό μοντέλο του μπλοκ οικοδομήθηκε σε ένα σύστημα βασισμένο σε κανόνες που ενθάρρυνε τις ανοικτές αγορές και τον ανταγωνισμό. Για δεκαετίες, οι ΗΠΑ ήταν ένας φυσικός σύμμαχος που οδηγούσε τα αναπτυσσόμενα έθνη στον ίδιο δρόμο.
Τώρα οι αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες που εξακολουθούν να υποστηρίζουν την τήρηση των κανόνων του ΠΟΕ αρχίζουν να αισθάνονται απομονωμένοι.
Δύο Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι, κατά την άποψή τους, οι ΗΠΑ έχουν εγκαταλείψει τις αρχές των εμπορικών κανόνων και διαδικασιών υπέρ μιας προσέγγισης που βασίζεται κυρίως στην οικονομική ασφάλεια – την προστασία της νέας τεχνολογίας στο εσωτερικό και την ενίσχυση των εγχώριων εφοδιαστικών αλυσίδων. Αυτή η προσέγγιση προσπαθεί ουσιαστικά να αποκλείσει την Κίνα, όπως ανέφεραν οι αξιωματούχοι.
Σίγουρα, η ΕΕ έχει γίνει πιο δυναμική και έχει πρόσφατα λάβει μέτρα που θα ήταν αδιανόητα πριν από μερικά χρόνια.
Βρίσκεται κοντά στην ολοκλήρωση μιας σχεδόν ετήσιας έρευνας που προσπαθεί να ποσοτικοποιήσει τις επιδοτήσεις του Πεκίνου για τους κινεζικούς παραγωγούς ηλεκτρικών αυτοκινήτων, η οποία πιθανότατα θα οδηγήσει στην επιβολή δασμών εναντίον τους. Η ΕΕ διερευνά επίσης τις προμήθειες ιατρικών συσκευών από την Κίνα.
Τα νέα εργαλεία της ΕΕ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναπτύσσει επίσης μια δική της στενή στρατηγική οικονομικής ασφάλειας, η οποία επιδιώκει να εναρμονίσει τους ελέγχους των τεχνολογιών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για στρατιωτικούς σκοπούς, να ελέγξει ευαίσθητες επενδύσεις και να μετριάσει τους κινδύνους της αλυσίδας εφοδιασμού.
«Η απότομη αύξηση των εξαγωγών ηλεκτρικών οχημάτων της Κίνας, μαζί με την ταχεία δημιουργία πλοίων μεταφοράς αυτοκινήτων, λειτούργησαν ως προειδοποίηση για τους Ευρωπαίους», σύμφωνα με τον Μαρκ Γου.
Ορισμένοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι η προσέγγιση της ΕΕ προς το Πεκίνο είναι αφελής, ενώ άλλοι λένε ότι η Ένωση δεν έχει άλλη επιλογή από το να υπερασπιστεί την τρέχουσα τάξη πραγμάτων, επειδή δεν μπορεί να φτάσει το μέγεθος των αμερικανικών και κινεζικών επενδύσεων και επιδοτήσεων.
Οι εκκλήσεις για ριζική επανεξέταση γίνονται όλο και πιο ηχηρές σε όλο το μπλοκ των 27 χωρών. Ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο οποίος επεξεργάζεται έκθεση για το πώς μπορεί να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, ζήτησε να θωρακιστεί η βιομηχανία της για να μην μείνει πίσω στην κούρσα για τις νέες τεχνολογίες.
«Εμπιστευτήκαμε τους ισότιμους όρους ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο και τη διεθνή τάξη που βασίζεται σε κανόνες, αναμένοντας ότι και οι άλλοι θα έκαναν το ίδιο», δήλωσε ο Ντράγκι σε ομιλία του νωρίτερα φέτος, η οποία επεσήμανε τόσο τον κινεζικό όσο και τον αμερικανικό προστατευτισμό.
«Άλλες περιοχές δεν παίζουν πλέον σύμφωνα με τους κανόνες και σχεδιάζουν ενεργά πολιτικές για να ενισχύσουν την ανταγωνιστική τους θέση», συμπλήρωσε χαρακτηριστικά.
