Η μετατροπή του ηλεκτρικού συστήματος της χώρας από εισαγωγικό σε εξαγωγικό έχει αναχθεί σε εθνικό στόχο και έχει συνδεθεί τόσο με την αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ όσο και με την ανάπτυξη νέων διεθνών διασυνδέσεων. Το 2024 ήταν η πρώτη χρονιά έπειτα από δεκαετίες που η Ελλάδα υπήρξε καθαρός εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας (307 GWH) και αυτό που προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία του ΑΔΜΗΕ είναι ότι οι εξαγωγές οδήγησαν σε αύξηση των τιμών στη χονδρεμπορική αγορά και παράλληλα σε αύξηση του εισαγομένου φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση από τις γειτονικές χώρες.
Με άλλα λόγια, σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, οι καταναλωτές στην Ελλάδα, νοικοκυριά και επιχειρήσεις, πλήρωσαν υψηλές τιμές ρεύματος για να ενισχυθούν τα ηλεκτρικά συστήματα των γειτονικών χωρών. Σύμφωνα με την ανάλυση του «The Green Tank», που βασίζεται σε επίσημα στοιχεία του ΑΔΜΗΕ, τον Νοέμβριο του 2024 που είχαμε τις υψηλότερες μηνιαίες καθαρές εξαγωγές, καταγράφηκε και η υψηλότερη μέση μηνιαία τιμή του έτους στη χονδρεμπορική αγορά (137,4 €/MWH).
Το πλεονέκτημα της αυξημένης παραγωγής των ΑΠΕ, που κάλυψε το 2024 μαζί με τα υδροηλεκτρικά λίγο περισσότερο από τη μισή ζήτηση στην επικράτεια (50,2%), δεν μετατράπηκε σε χαμηλότερες τιμές. Αντιθέτως, όπως σχολίασε ο αρμόδιος υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Θόδωρος Σκυλακάκης, «λειτούργησε σαν μπούμερανγκ αυξάνοντας το κόστος ρεύματος». Ο λόγος που συνέβη αυτό, σύμφωνα με τον υπουργό, είναι ότι «βρισκόμαστε σε μια γειτονιά που είναι η ακριβότερη της Ευρώπης».
Οι συστηματικά υψηλότερες τιμές στη γειτονιά μας, σύμφωνα με τον υπουργό, αποτελούν παρενέργεια της μη ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού ηλεκτρικού συστήματος, ζήτημα που η Ελλάδα έχει βάλει στην ατζέντα της Κομισιόν με τη σχετική επιστολή του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην πρόεδρο της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Οι εξαγωγές όμως αποτελούν το τελευταίο διάστημα πρόβλημα και για τις καλύτερες «γειτονιές» της Ευρώπης, όπως αυτή των σκανδιναβικών χωρών, που σε αντίθεση με τη δική μας εμφανίζει συστηματικά τις χαμηλότερες τιμές ενέργειας. Η ξαφνική αύξηση των τιμών ρεύματος που παρατηρήθηκε στα μέσα Δεκεμβρίου στη Νορβηγία και τη Σουηδία αποδόθηκε στην υποχρέωσή τους να εξάγουν ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής τους σε γειτονικά κράτη. Οι υπουργοί Ενέργειας μάλιστα των δύο χωρών διεμήνυσαν την πρόθεσή τους να περιορίσουν –έως και να καταργήσουν– κάποιες διασυνδέσεις με γειτονικές χώρες, όπως η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία, ανοίγοντας ένα συνολικότερο ζήτημα προστατευτισμού που αντίκειται των κανόνων λειτουργίας της ευρωπαϊκής αγοράς. Αντίστοιχες φωνές εκφράζονται και στην Ελλάδα από πλευράς των βιομηχανικών καταναλωτών. «Υπάρχει μεγάλος ενθουσιασμός επειδή η χώρα μας κατάφερε να εξισορροπήσει το ισοζύγιο εισαγωγών – εξαγωγών το 2024, αντικαθιστώντας 5.292 GWH φθηνών εισαγωγών με ακριβές εξαγωγές κυρίως από μονάδες φυσικού αερίου. Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι με αυτό. Οι εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας, που μάλιστα φθάνουν στις ώρες ηλιοφάνειας τα 2.000 ΜW και ξεπερνούν το 20% της ζήτησης στο σύστημα, στην ουσία εμποδίζουν τις ΑΠΕ να ρίξουν τις τιμές», δηλώνει ο πρόεδρος της ΕΒΙΚΕΝ Αντώνης Κοντολέων.
Τις αρνητικές επιπτώσεις στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας λόγω εξαγωγών επιβεβαιώνει και η πλευρά του ΑΔΜΗΕ. «Αν και είναι γεγονός ότι η υλοποίηση εξαγωγών οδηγεί σε αύξηση των τιμών στην εγχώρια αγορά βραχυπρόθεσμα –σε σχέση με τις τιμές που θα επικρατούσαν βραχυπρόθεσμα, αν δεν υλοποιούνταν οι εξαγωγές–, ωστόσο μια μονομερής ρύθμιση για τις εξαγωγές ενός κράτους θα οδηγούσε σε αντίμετρα που θα επηρέαζαν τις εισαγωγές του», αναφέρει σε άρθρο που δημοσίευσε πρόσφατα στην «Κ» ο διευθύνων σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ Μάνος Μανουσάκης. Η λύση, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν είναι η υπαναχώρηση, αλλά η επίσπευση των επενδύσεων σε εγχώριες και διεθνείς ηλεκτρικές διασυνδέσεις πανευρωπαϊκά, προκειμένου η ενέργεια να ρέει ανεμπόδιστα και εντέλει να διασφαλίζεται η ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια των χωρών και να ενισχύεται η ευελιξία στην αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων (τεχνικά προβλήματα, φυσικές καταστροφές, πολεμικά συμβάντα κ.λπ.).
Η μετατροπή του ελληνικού συστήματος σε εξαγωγικό το 2024 οδήγησε σε αύξηση της παραγωγής από φυσικό αέριο περισσότερο από αυτή των ΑΠΕ. Η παραγωγή από φυσικό αέριο αυξήθηκε κατά 35,9% ή 5.461 GWH και των ΑΠΕ κατά 19,8% ή 4.177 GWH. Η παραγωγή του λιγνίτη υποχώρησε κατά 28,3% σε σχέση με το 2023 και των μεγάλων υδροηλεκτρικών κατά 14%.
