Πώς προσαρμοστήκαμε στις διαδικτυακές καταστάσεις επικοινωνίας που επέβαλε η πανδημία; Τι συμβαίνει όταν δεν κρύβουμε το πρόσωπό μας πίσω από μια μάσκα, μπροστά σε μια οθόνη, όπου συντελούνται οι τηλεδιασκέψεις και οι κοινωνικές μας συναναστροφές, στην ασφάλεια του σπιτιού μας; Πόσο καλά σκηνοθετούμε τότε τους εαυτούς μας;
Ο Αλέξανδρος Ψυχούλης, εικαστικός γνωστός για τις εγκαταστάσεις του στον χώρο, με πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό (το 1997 του απονεμήθηκε το βραβείο Benesse για το έργο του «Black Box» με το οποίο εκπροσώπησε τη χώρα μας στην 47η Biennale της Βενετίας), καθηγητής Τέχνης και Τεχνολογίας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, επιστρέφει με μια ενότητα ζωγραφικών έργων, σαν σχόλια στην κατάσταση που ζήσαμε.
Η έκθεση με τίτλο «Αίθουσα αναμονής» άνοιξε την αίθουσα τέχνης a.antonopoulou.art έπειτα από πολύμηνη, αναγκαστική απουσία, λόγω των απαγορευτικών μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Περιλαμβάνει πλήθος πορτρέτων, ζωγραφικές αναπαραστάσεις με ακουαρέλες των ανθρώπων που ο καλλιτέχνης συναναστρέφεται τηλεματικά.
Με όχημα την διαχρονικότητα της ζωγραφικής γλώσσας ο Αλέξανδρος Ψυχούλης αναζητά την έκταση της εικόνας μας πέρα από τις επίπεδες οθόνες των υπολογιστών. Η χρωματική γκάμα της ψηφιακής εικόνας, οι δυσλειτουργίες του software, οι παραμορφώσεις των pixels, η στιγμιαία κατάρρευση της αυτοσκηνοθεσίας του πλάνου μας, μια ναρκισσιστικού τύπου ανησυχία για το πώς μας βλέπουν οι άλλοι και πώς βλέπουμε εμείς τον εαυτό μας στον ψηφιακό καθρέφτη, είναι οι άυλες πρώτες ύλες που χρησιμοποιεί για να δομήσει ένα διεισδυτικό ψυχογράφημα της εποχής μας.
• Πώς ξεκίνησε η ιδέα αυτής της ενότητας έργων; Γιατί την ονόμασες «Αίθουσα αναμονής»;
«Αίθουσα αναμονής» ήταν η κατάσταση που ζήσαμε. Ζωτικές κοινωνικές μας ανάγκες και επιθυμίες είχαν ανασταλεί για να υπάρξουν πάλι σε μια αόριστη χρονική στιγμή, την οποία συνηθίσαμε να προσδιορίζουμε με τη φράση «Οταν όλο αυτό τελειώσει».
Ολες μου οι συναντήσεις, τα μαθήματα του Πανεπιστημίου, οι κοινωνικές σχέσεις ακόμα και κάποιες αποτυχημένες απόπειρες ψυχαγωγικών συνευρέσεων έγιναν τηλεματικές. Δεν υπήρχαν αληθινά σώματα, αλλά δυσδιάστατες αναμεταδόσεις προσώπων. Την έκταση αυτής της εικόνας ήθελα να την βρω για να μπορέσω να κάνω υποφερτό αυτό που ζήσαμε. Η ζωγραφική και πιο συγκεκριμένα η προσωπογραφία μου φάνηκε το πιο κατάλληλο εργαλείο για αυτή τη δουλειά.
• Η πανδημία ενίσχυσε τη διαδικτυακή επικοινωνία. Σε αυτό βλέπεις περισσότερες θετικές ή αρνητικές προεκτάσεις;
Θυμάμαι πως στην αρχή της πανδημίας κάποιοι μιλούσαν για τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής εποχής και εξυμνούσαν τις διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας μέσα από τις οποίες θα κάναμε λίγο πολύ ό,τι κάναμε πριν διά ζώσης.
Η αποκλειστικά ψηφιακή επικοινωνία όμως υπογράμμισε κυρίως τα πόσα δεν μπορούσαμε να κάνουμε με ψηφιακό τρόπο. Σκεβρώσαμε για μήνες σκυμμένοι στους υπολογιστές μας. Φτάσαμε στο σημείο να υποχρεώνουμε παιδιά του νηπιαγωγείου να μένουν ακίνητα μπροστά σε οθόνες. Αναρωτιέμαι αν θα λογοδοτήσει κανείς γι’ αυτό το έγκλημα…
• Γιατί αισθανόμαστε την ανάγκη της σκηνοθεσίας μπροστά στους υπολογιστές μας;
Οι τηλεδιασκέψεις επιβάλλουν μπόλικη αυτοσκηνοθεσία, με την οποία δεν ήμασταν καθόλου εξοικειωμένοι. Εκτός από τους εαυτούς μας, πρέπει να επιλέξουμε κι ένα μέρος του ιδιωτικού μας χώρου που θα εμφανίζεται στο φόντο. Το απόσπασμα του προσωπικού χώρου και το ασώματο κεφάλι μας έγιναν ένα.
Το τραγικό είναι ότι ταυτόχρονα με τους άλλους συνομιλητές βλέπεις και το δικό σου πρόσωπο, το οποίο κοιτάς πιο συχνά από ό,τι κοιτάς τους άλλους, καθώς συνέχεια σε διακατέχει το άγχος αν φαίνεσαι ωραίος ή αξιοπρεπής. Υποσυνείδητα διακατέχεσαι από ένα ναρκισσιστικό σύνδρομο. Αν αυτό το κάναμε σε φυσικό χώρο, θα ήταν σαν να συνομιλούσαμε με κάποιον, ενώ κοιτάζουμε συνέχεια τον εαυτό μας σ’ έναν καθρέφτη. Η «Αίθουσα αναμονής» περιλαμβάνει κλεμμένες εικόνες από τις στιγμές που τα υποκείμενα χάνουν την αυτοσκηνοθετημένη πόζα τους, συνήθως λόγω κούρασης ή αφηρημάδας. Μια φευγαλέα στιγμή αλήθειας που συνέλεγα προσεκτικά κάθε μέρα για να ξορκίζω τις χαμένες ώρες των τηλεδιασκέψεων.
• Εσύ, τι αποκόμισες από όλη αυτή την εμπειρία;
Οταν η επικοινωνία με τους άλλους περιορίζεται, τότε παίρνει μεγαλύτερη έκταση η επικοινωνία με τον εαυτό μας. Κάποιοι το αντέχουν αυτό, για κάποιους άλλους είναι ανυπόφορο. Μάλλον ανήκω στην πρώτη κατηγορία. Ο χρόνος που μου δόθηκε λειτούργησε ευεργετικά. Κι ήταν ένας χρόνος βιολογικός. Θέλω να πω τα «κύματα» του κορονοϊού υπαγορεύονταν από κάτι βιολογικό.
Ο βιολογικός χρόνος, αυτόν που θα έπρεπε να ζούμε δηλαδή, είναι πολύ διαφορετικός από τον χρόνο της κατανάλωσης και γενικότερα της οικονομίας. Είναι χρόνος αργός και αληθινός. Σου δίνει το περιθώριο να αφουγκραστείς τις πραγματικές σου ανάγκες. Δεν είναι απαραίτητο βέβαια να συμβαίνουν πανδημίες για να προλάβει η ψυχή μας το σώμα μας. Μπορείς να αποκομίσεις την ίδια εμπειρία απλώς καλλιεργώντας έναν κήπο.
• Πώς βλέπεις την επόμενη μέρα στις εικαστικές τέχνες;
Υποπτεύομαι ότι κάποιοι βρήκαν τον χρόνο να γίνουν παραγωγικοί, όχι μόνο στα εικαστικά αλλά και στις υπόλοιπες τέχνες.
